Eklemeli Dil Yapısının Türkçe Öğretiminde Oluşturduğu Bilişsel (Kognitif) Zeminler/The Cognitive Backgrounds That Agglutinating Language Structure Form in Turkish Teaching

Yıl 2009, Cilt: 6 Sayı: 11, 236 - 263, 24.01.2014

Bilginer Onan

Öz

İnsanoğlu çevresini ana diliyle algılar ve yorumlar. Her dil, kendisine özgü yapılardan süzülmüş kurallar silsilesiyle anlama ve anlatma süreçlerini gerçekleştirir. Bu iki sürecin içerdiği temel dil becerileri açısından, öğrencilerin ana dillerini doğru bir şekilde kullanabilecek düzeye getirilmesi, Türkçe eğitiminin temel hedeflerinden biridir. Bu hedefe ulaşmada hareket noktası Türkçe olmalıdır. Türkçeyi kaynaşık dillerden ayıran en temel özelliklerden biri, eklemeli dil yapısıdır. Bu yapı özelliği, farklı çalışma alanlarındaki verilerle karşılaştırıldığında, Türkçenin ana dili olarak öğretimi sürecine önemli açılımlar sunmaktadır.

Ana dili eğitiminde, dilin yapısal karakterinden de yararlanılması gerektiği düşüncesinden hareketle, bu çalışmada, Türkçenin ana dili olarak öğretilmesi sürecinde eklemeli dil yapısının oluşturduğu bilişsel zeminler, disiplinler arası bir bakış açısıyla tespit edilmiştir. Türkçede, eklemeli yapıyı oluşturan yapım ve çekim ekleri, sahip oldukları yapısal özellikler açısından ayrı ayrı ele alınmış; tespit edilen bu özellikler, ana dili eğitimiyle ilgili temel kavramlardan yola çıkılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Türkçe Öğretimi, Yapım Eki, Çekim Eki, Bilişsel Zeminler

Abstract

Human beings understand and interpret their environment via their mother tongues. Every language realizes its understanding and expressing processes with rules filtered from its special characteristic structures. Regarding the basic language skills these two processes (understanding and expressing) include, bringing students to the level of speaking their mother tongue in a correct way is one of the most important objectives of Turkish language education. The point of departure for achieving this objective should be Turkish. The most outstanding feature separating Turkish from other inflexional languages is its agglutinating structure. When handled with data from various study fields, this feature can be seen to bring critical dimensions to the process of teaching Turkish as first language.

Moving from the proposition that the structural character of language should be considered when teaching first language, this study investigates with an interdisciplinary approach the cognitive backgrounds—caused by the agglutinating structure of Turkish—in the process of teaching Turkish as first language. In the study, the derivational affixes and inflexional suffixes in Turkish are handled separately, and the features observed to exist are evaluated in the light of concepts related to first language teaching.

Key Words: Turkish Teaching, Derivational Affix, Inflexional Suffix, Cognitive Backgrounds

Anahtar Kelimeler

Türkçe Öğretimi, Yapım Eki, Çekim Eki, Bilişsel Zeminler

Kaynakça

• Aksan, D. (1993). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Aksan, D. (1996). Türkçenin Sözvarlığı. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (1999). Anlambilim. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2004). “Kelimebilimi ve Anlambilimi Ölçütlerinden Yararlanarak Bir Yazı Dilinin Eskiliğini Saptama Yolları I: Kavram Alanı – Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk Yazı Dilinin Eskiliği Üzerine”. Dilbilim ve Türkçe Yazıları. Ankara: Multılıngual Yayınları, 110-119.
• Akyol, H. (2005). Türkçe İlk Okuma Yazma Öğretimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Ardanacı, E. (2003. ). İngilizcede Zamanlar ve Cümle Kuruluşları. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Atay, O. (1997). Bir Bilim Adamının Romanı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aydoğdu, Ş. (2002). “Diller Dünyasına Genel Bir Bakış ve Türkçenin Konumu Üzerine”. Dil Dergisi ,115, 51-71.
• Başkan, Ö. (2003). Lengüistik Metodu. İstanbul: Multılıngual Yayınları.
• Bertram, R., M. Laine ve M.M. Vırkkala. (2000). “The Role of Derivational Morphology in Vocabulary Acquistion: Get by with a little help from my morphem friends”. Scandinavian Journal of Psychology, 41, 287 – 296.
• Cebiroğlu, G. (2002). “Sözlüksüz Köke Ulaşma Yöntemi”. TBD 19. Bilişim Kurultayı Bildiriler Kitabı, İstanbul (http://www.cs.itu.edu.tr/~gulsen/pub/tbd.pdf.)
• Cemiloğlu, İ. (2000). “Cümle Tahlilinin Önemi ve Metot”. Türk Dili. 578, 482.
• Cüceloğlu, D. (2000). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Demircan, Ö. (2003). Türk Dilinde Çatı. İstanbul: Papatya Yayınları.
• Demircan, Ö. (2005). Türkiye Türkçesinde Kök – Ek Birleşmeleri. İstanbul: Papatya Yayınları.
• Dilaçar, A. (1970). “Avrupa'da Yayımlanan İlk Türkçe Gramerin Özellikleri”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara: TDK: 197-210
• Eker, S. (2005). Çağdaş Türk Dili, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ergin, M. (2002). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gencan, T.N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınları
• Göğüş, B. (1978) Orta Dereceli Okullarımızda Türkçe ve Yazın Eğitimi. Ankara: Gül Matbaası.
• Johansan, L. (2007) Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. (Çev: Nurettin Demir). Ankara: TDK.
• Karahan, L. (1999). Türkçede Söz Dizimi Cümle Tahlilleri. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Kıran, Z. ve Kıran, A. (2001). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Korkmaz, Z. (2007). Gramer Terimleri Sözlüğü. TDK: Ankara.
• Köksal, A. (2003). Dil ile Ekin. İstanbul: Toroslu Kitaplığı.
• Kurudayıoğlu, M. (2006). “Türkçenin Morfolojik Yapısının Kelime Hazinesi Açısından Önemi.” Büyük Türk Dili Kurultayı, Bildiriler Kitabı (26-27 Eylül 2006). Ankara, 497-505.
• Kurudayıoğlu, M. ve Karadağ, Ö. (2005). “Kelime Hazinesi Çalışmaları Açısından Kelime Kavramı Üzerine Bir Değerlendirme”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 293–307.
• Levelt, M.J.W. (2001). “Spoken Word Production: A Theory of Lexical Access”. Proc. Natl. Acad. Sci, 23, 13464-13471.
• Martinet, A. (1985). İşlevsel Genel Dilbilim. İstanbul: Birey ve Toplum Yayınları.
• Onan, B. (2005). İlköğretim İkinci Kademe Türkçe Öğretiminde Dil Yapılarının Anlama Becerilerini (Okuma/Dinleme) Geliştirmedeki Rolü. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özbay, M. (2007). Türkçe Özel Öğretim Yöntemleri II. Ankara: Öncü Kitap.
• Saussure, F. (1996). Genel Dilbilim Dersleri. (Çev: Berke Vardar). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
• Uzun, E. (2004). Dilbilgisinin Temel Kavramları. İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Yangın, B. (1999). İlköğretimde Etkili Öğretme ve Öğrenme Öğretmen El Kitabı. İlköğretimde Türkçe Öğretimi Modül 4, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.