Millî Mücadele Döneminde Kilis ve Çevresinde Ermeniler/Armenians in Kilis and Vicinity During National War of Independence

Yıl 2009, Cilt: 6 Sayı: 11, 300 - 314, 24.01.2014

Erdinç Gülcü Ahmet Gündüz

Öz

Bu çalışmada, Milli Mücadele döneminde Kilis'te yaşayan Ermenilerin mevcut durumu, Kilis'in işgali karşısında takındıkları tutum ve yaklaşımları ele alınmıştır. Kilis, Mondros Mütarekesinin imzalanmasından kısa bir süre sonra İngilizler tarafından bir yıla yakın işgal altında tutulmuş ve daha sonra da Fransızlar tarafından işgal edilmiştir. Fransız işgali Ankara İtilafnamesi'ne kadar sürmüştür.

Kilis kazasında yaşayan Ermeniler, İngiliz ve Fransız işgallerini, kendileri açısından bir kurtuluş ve geçmişin intikamını alma fırsatı olarak gördüklerinden, büyük heyecanla karşılamışlardır. Bunun için, işgalleri destekledikleri gibi, işgal kuvvetlerini tahrik ederek, Türk halkına karşı baskı ve zulüm yapılmasına da çaba göstermişlerdir.

Ermeniler, İngiliz işgali döneminde tahriklerde bulunarak Türk halkına karşı baskı, zulüm ve haksızlıklar yapılmasını sağlamışlardır. Fransız işgali döneminde ise, bunlara ilaveten Fransız birliklerine gönüllü asker olarak yazılmış, resmi Fransız askeri üniformasıyla bu baskı ve zulümleri sürdürmüşlerdir. Bununla birlikte, Kilis'teki Ermeni nüfusunun çok az olmasından olsa gerek, burada diğer yerlere nazaran büyük katliamlar yaşanmamıştır.

Anahtar kelimeler: Ermeniler, Kilis Ermenileri, Milli Mücadele, İngiliz işgali, Fransız işgali.

Abstract

This study investigates the Armenians' attitude against the invasion of Kilis and their condition during the invasion. Following the Montrose Armistice, Kilis was first invaded by Britain for one year and then by French army. French invasion continued until Ankara Treaty.

As Armenians, who were living especially in downtown Kilis, perceived the British and French invasion as a chance for independence and revenge of the past, they welcomed them with great enthusiasm. Therefore, they not only supported the invasion but also provoked the invasion forces and helped them to oppress and torture Turkish community.

During the British invasion, Armenians did their best to provoke and influence British forces in order to make them commit every kind of atrocities against Turkish people. On the other hand, during French invasion they enrolled to French forces voluntarily. They committed atrocities against Turkish community under French flag and uniforms, as well. Nevertheless, due to the fact that they did not have a high population in Kilis they could not commit huge massacres.

Key Words: Armenians, Armenians living in Kilis, National War of Independence, British Invasion, French Invasion .

Anahtar Kelimeler

Ermeniler, Kilis Ermenileri, Milli Mücadele, İngiliz işgali, Fransız işgali

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) HR. SYS. 2602/1, Belge No: 24.
• BOA. HR. SYS. 2602/1, Belge No: 24.
• ATASE Arşivi, Kutu No: 119, Gömlek No: 76, Belge No: 76-2.
• ATASE Arşivi, Kutu No: 270, Gömlek No: 38, Belge No: 38-2.
• ATASE Arşivi, Kutu No: 1030, Gömlek No: 20, Belge No: 20-1.
• ATASE Arşivi, Kutu No: 1169, Gömlek No: 21, Belge No: 21-1;
• ATASE Arşivi, Kutu No: 1173, Gömlek No: 129, Belge No: 129-2.
• Diğer Kaynaklar
• BDAGM, (2002). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermeni-Fransız İlişkileri (1918-1919), C. II, Ankara.
• BDAGM, (2007). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskanı (1878-1920), Ankara.
• Cevdet Paşa. (1991). Tezakir III, (Yayınlayan. Cavid Baysun), Ankara.
• Çolakoğlu, Ş. (1991). Kilis Direniş-Kurtuluş ve Sonrası. Ankara.
• Genelkurmay Başkanlığı. (1966). Türk İstiklal Harbi Güney Cephesi. C. IV, Ankara.
• Genelkurmay Başkanlığı. (2005). Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri 1914-1918. C. I, Ankara.
• Gülcü, E. (2004). “Halep Vilayeti Salnamelerine Göre Kilis (İdari ve Sosyal Durumu)”. VI. Hatay Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri, Antakya.
• Halaçoğlu, Y. (2001). Ermeni Tehciri ve Gerçekler. Ankara.
• Hatipoğlu, S. (2006). Çukurova'da Ermeni Mezalimi. Antakya.
• İnce, H. İ. (2004). Milli Mücadele'de Kilis. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İslam, M. (1960, 27 Eylül). “Kilis Kuvvayı Millîye Harekatı”. Genç Kilis Gazetesi.
• Kadri, K., (1932). Kilis Tarihi. (Neşreden: Osman Vehbi), İstanbul: Burhaneddin Matbaası.
• Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi. TTK, C. VIII, Ankara.
• Salname, Haleb Vilayet Salnamesi.
• Tunaya, T. Z. (1998). Türkiye'de Siyasal Partiler. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Umar, Ö.O., (2004). Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Ankara.
• Üzel, S., (1952). Gaziantep Savunmasının İç Yüzü. Ankara: Doğuş Matbaası.