Bir Orta-Doğu Buhranı Cebel-i Lübnan Olayları (1860-61)

Yıl 2006, Cilt: 3 Sayı: 5, - 4, 04.03.2014

Olcay Duman

Öz

Özet

Tanzimat, Osmanlı Devleti açısından Fransız İhtilali'nin etkisi sonucu temelleri oluşmaya başlayan demokratikleşme sürecinin ilk ve en önemli adımı idi. Tanzimat, idari, sosyal, adlî ve malî bir çok alanda, merkezde ve taşra eyaletlerinin yanı sıra bağlı eyaletlerde de etkisini göstermişti. XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti'ne bağlı olan Cebel-i Lübnan Mutasarrıflığı da Tanzimat süreci uygulamalarından etkilenmişti. Tanzimat süreci son­rası Lübnan'da Islahat fermanının da 1856'da bölgede uygulanmaya başlanması Müslüman ve Gayrimüslim toplulukları zaman zaman karşı karşıya getirmişti.

Lübnan coğrafyasında ortaya çıkan ayaklanmaların sosyal ve eko­nomik nedenlere dayandırılması yeterli değildir. Bölgede siyasi gruplaş­maların dış müdahale ile arttırılmaya çalışıldığı görülmektedir: Bir tarafta Fransa desteği ile Maruniler, öte tarafta İngiliz kontrolü altında birleşen Dürziler karşı karşıya geleceklerdir. İnanç faktörü kullanılarak Avrupa Devletlerinin bölgede kendi çıkarlarını gözetme adına faaliyetlere başla­dıkları da görülür.

Sonuçta bölge asayişinin sağlanması konusunda Osmanlı idaresine Avrupa devletlerince sunulan öneriler, Osmanlı içişlerine Avrupa müda­halesinin kesin kanıtları olarak sayılmaktaydı. Öyle ki, sunulan teklifler büyük devletlerin Orta-Doğu politikalarını güçlendirmekte, buna karşı Osmanlı Devleti'nin bölgede temsil ettiği merkezi gücü zayıflamaktaydı.

XIX. yüzyılda uluslararası ilişkiler açısından Orta-Doğu'da gelişen ve tahlil etmeye çalıştığımız bu problem, çıkar politikalarının devletlerarası ilişkilerde başta gelen faktör olduğunu ve buna bağlı olarak dünyanın jeopolitik açıdan önemli bölgelerinde güç dengelerinin değişebileceğini ortaya koymakta ve bu doğrultuda büyük devletlerin başka devletlerin iç işlerine daha çok siyasi çıkara dayalı olarak müdahale etmelerinin bir örneği olarak dikkati çekmektedir.

Anahtar Kelimeler: Orta-Doğu, Lübnan, Abro Efendi, Fuad Paşa, Lübnan Nizamnamesi.

Abstract

The period of Tanzimat reforms was the first and perhaps the most important step in the démocratisation process in the Ottoman Empire, whose foundations were laid down under the influence of the French Revolution. It showed its influence not only in central provinces but also in semi-autonomous provinces in many administrative, social, judicial, and financial regards. In the XIX.^th centry, the governorship of the "Re­form (Islahat) firman" in the region, problems arose among the Mulim and non-Muslim communities in the region.

Social and economical factors are not enough to explain the reasons for the rebellions in the Lebanon. Apart from these, we see that political alignments came to the fore by the outside interference, with the Maronite Christians supported by France and the druses the influence of England. It is clearly seen that European states started to interfere with the internal affairs in the Lebanon in order to defend their benefits in the region by using the "Religion factor".

As a result, the projects, which were offered to the Ottomans by European states in order to assure the regional security, were taken as evidence of European interference with the internal affairs of The Ottomans. In a sense, the proposals were supporting the Middle-East policies of the Great Powers, while they were bound to weaken the authority of the Ottoman Empire on the region.

From the point of the international relations, the problem we have analysed demonstartes once again the fact that policy of self-interest has been the dominand factor and thus the balance of power could change in strategically important regions. It also represents yet another example of the interference by the Great Powers with the internal affairs of other or less powerful states.

Keywords: Middle East, Lebanon, Abro Efendi, Fuad Paşa, Regulations of Lebanon.

Anahtar Kelimeler

Orta-Doğu, Lübnan, Abro Efendi, Fuad Paşa

Kaynakça

• Acar, C. İ., Lübnan Bunalımı ve Filistin Sorunu, Ankara, TTK Yayınları, 1989.
• Akarlı.E.D., Cebel-i Lübnan'da Mutasarrıflık Düzeni 1861-1915 (Yavın-lanmış Doçentlik Tezi), istanbul, Boğaziçi Univ., 1981.
• Altundağ, Ş., "Kavalalı M.Ali Paşa'nın Suriye'deki Hakimiyeti Esnasında Tatbik Ettiği İdare Tarzı", Belleten, C.VIII., Ankara, 1994.
• Cezar, M., Mufassal Osmanlı Tarihi, C.V., İstanbul, 1960.
• Fawaz, L., "The civil war of 1860 in Mount Lebanon and Damascus", X. Türk Tarih Kongresi (1986). CIV., Ankara, 1992.
• Gencer, A.İ., Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C.XI., İstanbul, 1987.
• Gökbilgin, T., "1840'tan 1861'e Kadar Cebel-i Lübnan Meselesi ve Dürzi- ler", Belleten.C.X.. S.40, Ankara, 1951.
• Hatipoğlu, S., "Birinci Dünya Savaşı'nın Sonunda Orta-Doğu'da ingiliz Fransız Rekabeti", Yeni Türkiye, S.31 (Ocak-Şubat), Ankara, 2000.
• Hitti, K.P., Lebanon in History: From the Earliest Times to the Present, London, 1957.
• Hourani, A.H., Syria and Lebanon: A Political Essay, 1954.
• Karal, E.Z.,A Osmanlı Tarihi, C.V., TTK Yayınları, Ankara, 1994.
• Karal, E.Z., BOsmanlı Tarihi, C.VIII., TTK Yayınları, Ankara, 1994
• Kaynar, R., Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Ankara, 1985.
• Lewis, B., Modern Türkiye'nin Doğuşu, Çev.:M.Kıratlı, TTK Yayınları, Ankara, 1970.
• Lütfi, A., Lütfi Tarihi, C.X., TTK Yayınları, Ankara, 1988.
• Okandan, G.R., "Tanzimat ve Adliye Teşkilatı", Tanzimatın 100. Yıl Dö- nümü Münasebetiyle Tanzimat I.. İstanbul, 1940.
• Ortaylı,İ., Osmanlı İmparatorluğunun Son Yüzyılı, Hil Yayınları, İstanbul, 1995.
• Parlak, B., "Osmanlı Devleti'nde Taşra Yönetimi ve On Dokuzuncu Yüz- yıldaki Değişim Süreci", Yeni Türkiye, S. 31 (Ocak-Şubat), Ankara, 2002.
• Pitcher, D.E., Osmanlı İmparatorluğunun Tarihsel Coğrafyası. Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999.
• Potyemkin, V., Uluslararası İlişkiler Tarihi. Çev.: Atila Tokatlı, CI, İstanbul, 1997.
• Salibi, K., "The 1860 Upheaval in Damascus as Seen by al- Sayyid Mu-hammed Abu'l-Suu'd al- Hasibi, Notable and Later", Beginnings of Modernistion in the Middle East: Nineteeth Century, Ed: William F. Folk ve Fiehand Law, London, 1968.
• Schölch, A., "Was There a Feodal systemin Ottoman Lebanon and Pa-letsine, Paletsine in the late Ottoman Period, Ed.: David Kushner, İsrail, 1986.
• Tekindağ, Ş. "Canbolat", İslam Ansiklopedisi, CİM., MEB Yayınları, İstan- bul, 1945.
• Tekindağ, Ş. "Dürziler", İslam Ansiklopedisi, OHI-, MEB Yayınları, İstan- bul, 1945.
• Tekindağ, Ş., "Dürzi Tarihine Dair Notlar", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi (Eylül), S.X, C.VII., TTK Yayınları, İstanbul, 1954.
• Tekindağ, Ş. "Lübnan", İslam Ansiklopedisi, C.VII., MEB Yayınları, İstan- bul, 1957.
• Uçarol, R., Doğuştan Günümüze İslam Tarihi, CİM, İstanbul, 1989.
• Ülman, H., "1840-45 arasında Suriye'nin Durumu ve Milletler Arası Poli- tika", Ankara Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, O XVIII. ,No:3 (Mart), Ankara, 1963.
• Ülman H., 1860-61 Suriye Buhranı, Ankara, 1966.
• Yerasimos, S., Milliyetler ve Sınırları; Balkanlar, Kafkaslar, ve Orta-Doöu. İstanbul, 1999.