Türk Efsanelerinin Değerler Eğitimi Bakımından İncelenmesi / Investigation of Turkish Legends In Terms of Values Education

Yıl 2014, Cilt: 11 Sayı: 26, 225 - 246, 06.07.2014

Ahmet Güven

Öz

Değerler, iyi ile kötü davranışlar arasında ayrım yapılmasına olanak sağlayan kabuller ve inançlardır. Bu nedenle bireyin davranışlarına rehberlik eder. Toplumlar, edindikleri bu değerleri tarihsel süreç içerisinde sonraki kuşaklara aktarma amacı taşır. Sağlıklı bir toplumun devamlılığında büyük önem taşıyan bu değerlerin bireylere aktarılmasında ilk görev ailelere düşerken ailelerden sonra okullara büyük sorumluluklar düşmektedir. Okullarda bireylere değerleri aktarma süreci, özellikle yazınsal metinler aracılığıyla yapılır. Bu değerlerin aktarılma durumu Türk edebiyatında asırlardır masallar, fıkralar, halk hikâyeleri ve efsaneler aracılığıyla yapılmaktadır.

Bu çalışmada Özeren (2010) tarafından 10 ayrı kitapta derlenen Türk Dünyası Efsaneleri, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman incelemesi yöntemiyle incelenmiştir. Yapılan incelemede; sevgi, saygı, yardımseverlik, dayanışma, dürüstlük, vatan sevgisi, çalışkanlık, estetik ve sağlıklı olma gibi değerlere alanyazında yapılan incelemelerle benzer bir şekilde yeterli ölçüde yer verildiği; buna karşın misafirperverlik, aile birliği, adil olmak, hoşgörü, bağımsızlık, barış, sorumluluk, duyarlılık, bilimsellik, özgürlük ve temizlik gibi değerlere efsanelerde daha az yer verildiği tespit edilmiştir.

Anahtar Sözcükler: Değerler, Türkçe Eğitimi, Efsane.

 

Abstract

Values are assumptions and beliefs that allow discrimination between good and bad behavior. In this respect, values are guidance for individual behavior. Communities aim to transfer values to the next generations in the historical process.  First, responsibility of transferring these values to individuals lies with families, after families schools are responsible. In schools, values are transferred to students through literary texts. Values are transferred through tales, anecdotes, folk tales and legends in Turkish literature for centuries.

In this study, Turkish Legends, compiled in 10 separate books by Özeren (2010), were examined through document review method, one of the qualitative research methods.The following values are determined to be included in Turkish Legends; values such as love, respect, benevolence, solidarity, honesty, patriotism, diligence, aesthetic and health are determined to be included sufficiently in legends, whereas values such as   hospitality, family unity, fairness, tolerance, independence, peace, responsibility, sensitivity, scientific values, freedom and cleaning are found to be less in legends.

Keywords: Values, Turkish Education, Legend.

Anahtar Kelimeler

Değerler, Türkçe Eğitimi, Efsane.

Kaynakça

• Aavik, T., & Allik, J. (2002). The structure of Estonian personal values: A lexical approach. European Journal of Personality,16, 221-235
• Akarsu, B. (1998). Mutluluk Ahlakı. Ahlak Öğretileri-1, İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Akbaş, O. (2004). Türk Milli Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının (Değerlerinin) İlköğretim II. Kademedeki Gerçekleşme Derecesinin Değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Akbaş, O. (2008). Değerler eğitimi akımlarına genel bir bakış, Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
• Akıncı, A. (2005).Hayata anlama vermede dini değerlerin ve din öğretimin rolü, Değerler Eğitimi Dergisi, 3(9), 7–24.
• Alas, R.& e.t.c. (2006). Managerial Values in the Instituonal Context. Journal of Business Ethics, 65: 269-278.
• Atay, S. (2003). Türk Yönetici Adaylarının Siyasal ve Dini Tercihleri ile Yaşam Değerleri Arasındaki İlişki. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (13), 87-120.
• Aydın, M. (2003). “Gençliğin Değer Algısı: Konya Örneği”. Değerler Eğitimi Dergisi. Cilt I, Sayı 3.
• Aydın, M. Z. (2010). Okulda Çalışan Herkesin Görevi Olarak Değerler Eğitimi. http://www.degeregitimi.com/makaleler/makaleler.html Erişim Tarihi: 21.01.2013.
• Aydın, M.Z., Gürler, Ş.A. (2012). Okulda Değerler Eğitimi, Ankara: Nobel Yayıncılık.
• Batur, Z., Sır, A.N., Bek, H. (2012).Nasreddin Hoca Fıkralarında Değer Yargıları ve Eğitim.Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 7(3), 583-596
• Baymur, F. (1996).Genel Psikoloji, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Batur, Z.; Sır, A. N.; Bek, H. (2012). Nasreddin Hoca Fıkralarında Değer Yargıları ve Eğitim. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/3, 583-596.
• Beill, Brigitte (2003). İyi Çocuk, Zor Çocuk “Doğru Davranışlar Çocuklara Nasıl Kazandırılır?” (Çev: Cuma Yorulmaz). Ankara. Arkadaş Yayınevi.
• Biçer, S. (2013). Değerler Eğitimi Açısından Mehmet Akif Ersoy'a Ait “Safahat” Adlı Eserin İncelenmesi. Uşak Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak.
• Bilgin, N. (1995). Sosyal psikolojide yöntem ve pratik çalışmalar. İstanbul. Sistem Yayıncılık.
• Brand, D. L. (1999). Educating for Character in the United States Army: A Study to Determine the Components for an Effective Curriculum for Values Education in Basic Training Units. South Carolina: Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for The Degree of Doctore of Education in the College of Education University of South Carolina.
• Bulut, S. (2011). Atasözlerinin Değerler Eğitimindeki Yeri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Burroughs, J. E. & Rındfleısch, Aric (2002). Materialism and Well-Being: A Conflicting Values Perspective, The Journal of Consumer Research, 29: 348-370.
• Bybee, R. W. Ve Sund R. B. (1990). Piaget for Educators. Illinois. Waveland Press.
• Clausan, J.A. (1968). A Historical and Comporative View of Socialization Theory and Research, Socialization and Society, Ed.: J.A. Clausen, Boston: Little Brown: 12-24.
• Dégh L. (2005). “Günümüz Bağlamında Efsane Üzerine Teorik Bir Düşünme ve Efsanenin Tanımı”. (Çev. Selcan Gülçayır), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Hzl. M. Öcal Oğuz vd. Geleneksel Yayıncılık, Ankara, s.343-345.
• Dilmaç, B. (1999). İlköğretim öğrencilerine insani değerler eğitimi verilmesi ve ahlaki olgunluk ölçeği ile verilerin sınıflandırılması, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Dilmaç, B. (2007). Bir Grup Fen Lisesi Öğrencisine Verilen İnsani Değerler Eğitiminin İnsani Değerler Ölçeği İle Sınanması. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Doğan, İ. (2004). Sosyoloji kavramlar ve sorunlar, Ankara: PegemA Yayınları.
• Doğan, İ. (2007), Türk eğitim sisteminde değer sorunu, (Ed.) R. Kaymakcan; S. Kenan; H. Hökelekli; Ş. Arslan ve M. Zengin, Değerler ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu içinde (ss 614-633), İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Egri, C. P. & Ralston, D. A. (2004). Generation Cohorts and Personal Values: A Comparison of China and the United States. Organization Science. 15: 210-220.
• Erdem, A. R. (2003). Üniversite kültüründe önemli bir unsur: Değerler. Değerler Eğitim Dergisi. 1(4). 55-72.
• Erden, M. (1998). Öğretmenlik mesleğine giriş. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Feather, N. T. (2002). Values and value dilemmas in relation to judgements concerning outcomes of an industrial conflict, Personality and Social Psychology Bulletin, 28(4), 446– 459.
• Fritzsche, D. J. & OZ, E. (2007). Personal Values' Influence on the Ethical Dimension of Decision Making, Journal of Business Ethics, 75: 335-343.
• Güngör, E. (1998). Değerler psikolojisi üzerinde araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hacıkadiroğlu, V. (2002). Bilgi ve değer, Bilgi ve Değer Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Vadi Yayınları.
• Halstead, J. M. ve Taylor, M. J. (2000). Learning and teaching about values: a review of recent researc. Cambridge Journal of Education, 30 (2), 169-203.
• Hitlin, S., Pılıavın, J. (2004). Values: Reviving a Dormant Concept. Annual Review of Sociology, 30: 359-393.
• Iheduru, O. (2006). Social Values, Democracy, and the Problem of African American Identity, Journal of Black Studies, 37: 209-230.
• Karatay, H. (2007). Dil Edinimi ve Değer Öğretimi Sürecinde Masalın Önemi ve İşlevi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(3), 463-475
• Karasar, N. (1994). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd., Ankara.
• Kaymakcan, Recep ve Meydan, Hasan (2011). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Programları ve Öğretmenlerine Göre Değerler Eğitimi. Değerler Eğitimi Dergisi, 9(21), 27-51.
• Kirschenbaum, H. (1995). 100 ways to enhance values and morality in schools and youth settings, Massachusetts: Allyn&Bacon Company.
• Kluckhohn, C. (1951). Values and value orientations in the theory of action: An exploration in definition and classification. In T. Parsons, & E.Shils (Eds.). Toward a general theory of action (pp.388-433). Cambridge, MA: Harvard University Press
• Kumbasar, E. (2011). Muzaffer İzgü'nün Romanlarının Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Kağıtçıbaşı, Ç. ve Kuşdil, M.E. (2000). Türk öğretmenlerin değer yönelimleri ve Schwartz değer kuramı. Türk Psikoloji Dergisi. 15(45) 59-76.
• Lickona, T. (1992). Educating for character (How our schools can teach respect and resposibility), New York: Bantam Books.
• MEB. (2005). İlköğretim sosyal bilgiler dersi (6-7. sınıflar) öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Müdürlüğü.
• MEB. (2010) (2010). İlk Ders Genelgesi 2010/53.
• Moğul, S. (2012). Mehmet Akif Ersoy'un Safahat İsimli Eserinin Türkçe Eğitimi ve Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Erciyes Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Montagu, A. (1964). Çocuklarımıza ahlaki değerleri nasıl kazandırabilirsiniz? (çev. R. Öncül), Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Morgan & e.t.c. (1979). Social Orijigins, Parental Values, and the Transmission of Inequality, American Journal of Sociology, 85: 156-166.
• Naylor, D. T.; R. A. Diem (1987). Elementary and Middle School Social Studies. NewYork: Random House.
• Özbay, M.; Tayşi, E. K. (2011). Dede Korkut Hikayeleri'nin Türkçe Öğretimi ve Değer Aktarımı Açısından Önemi. Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi / 2011 Cilt: 1, Sayı: 1, 21-31.
• Özensel, Ertan (2003). Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(3), 217-239.
• Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: The Free Press.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu Türk efsanelerinde taş kesilme motifi ve bu efsanelerin tip kataloğu. Ankara.
• Schwartz, S. H. (1992). Universals in the content and structure of values: Theory and empirical tests in 20 countries, M. Zanna (Ed.), Advances in experimental social psychology icinde (25, 1-65), New York: Academic Press.
• Seyidoğlu, B. (1997). Erzurum efsaneleri. Dergah Yayınları. İstanbul.
• Şen, Ü. (2007). Millî Eğitim Bakanlığının 2005 Yılında Tavsiye Ettiği 100 Temel Eser Yoluyla Türkçe Eğitiminde Değerler Öğretimi Üzerine Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Şirin, A. (1983). Gençlerin değerler sıralaması üzerine bir araştırma, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü.
• Tatto, M.,Tapia, M.,Varela, A., Rodriguez, M. (2001). Examining Mesico's values education in a globally dynamic contest, Journal of Moral Education, 30(2), 173-198.
• Turner, T. N. (1999). Essentials of elementary social studies. (2nd ed.). Boston: Allyn and Bacon.
• Welton, D. A. ve Mallan, J. T. (1999). Children and their world: strategies for teaching social studies. Boston: Houghton Mifflin Company.
• Winter, P. A. , Newton, R. M. ve Kirkpatrick, R. L. (1998). The influence of work values on teacher selection decisions: the effects of principal values, teacher values, and principal-teacher value interactions. Teaching and Teacher Education, Volume 14, Issue 4, 385-400.
• Türk Dil Kurumu (2011). Türkçe sözlük, Altıncı basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, A.; Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (5. basım), Ankara: Seçkin Yayıncılık.