TÜRKÇE ÖĞRETMENİ ADAYLARININ DİNLEDİĞİNİ ÖZETLEME BECERİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2014, Cilt: 11 Sayı: 28, 153 - 176, 21.01.2015

Yusuf Doğan , Hüseyin Özçakmak

Öz

Bu çalışmada, Türkçe öğretmeni adaylarının bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinleri özetleme durumları ele alınmıştır.  Çalışma, 2013-2014 eğitim ve öğretim yılında Gazi ve Mustafa Kemal Üniversitesi Türkçe Eğitimi Bölümü’nde öğrenim gören 202 dördüncü sınıf öğrencisi ile gerçekleştirilmiştir. Öğrenci özetleri, başlık yazma, bakış açısını doğru kullanma, anlatım kipini doğru kullanma, önemli bilgiyi seçme, önemsiz bilgiyi silme, metin dışı bilgiye yer vermeme, tutarlı yazma ve kısaltma açısından değerlendirilmiştir. Ayrı2ca özetler; metin türü, cinsiyet, üniversite ve öğretim türü değişkenleri açısından da ele alınmıştır. Bu amaçla bilgilendirici, öyküleyici ve tartışmacı metinlerin her biri için ölçüt özet oluşturulmuş; analizler, araştırmacı tarafından geliştirilen “Özetleme Stratejileri Puanlama Ölçeği” kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Yapılan analizler sonucunda, öğrencilerin genel olarak vasatın üstünde bir başarı gösterdikleri belirlenmiştir. Öğretmen adaylarının; başlık yazma, metin dışı bilgiye yer vermeme, tutarlı yazma ve kısaltma stratejilerini başarılı bir şekilde kullanabildikleri; bakış açısını doğru kullanma, anlatım kipini doğru kullanma, önemli bilgiyi seçme ve önemsiz bilgiyi silme stratejileri konusunda yeterince başarılı olamadıkları anlaşılmıştır. Öğrencilerin, tartışmacı metni özetleme konusunda, bilgilendirici ve öyküleyici metinlere göre daha başarılı oldukları tespit edilmiştir. Çalışmada cinsiyet değişkeni açısından kızların, üniversite değişkeni açısından ise Gazi Üniversitesi öğrencilerinin daha başarılı oldukları belirlenmiştir. Öğretim türü bakımından ise birinci ve ikinci öğretim öğrencileri arasında anlamlı bir farka rastlanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Dinleme Eğitimi, Dinlediğini Özetleme Becerisi, Özetleme Stratejileri

Kaynakça

• Akbayır, S. (2006). Eğitim fakülteleri için cümle ve metin bilgisi (Okuma anlama yorumlama çözümleme). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Akman, A. T. (2006). Dikkat kimliğiniz çalındı. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 461, 58-61.
• Aktaş, Ş. (1984). Roman sanatı ve roman incelemesine giriş. Ankara: Birlik Yayınları.
• Akyol, H. (2008). Yeni programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Kök Yayıncılık.
• Anderson V., Hidi, S. ve Babadoğan C. (1991). Özetlemenin öğrencilere öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 24, 587-594.
• Arı, G. (2010). Altıncı ve yedinci sınıf öğrencilerinin yazdığı hikâye edici metinlerin değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları, 27, 43-75.
• Arıcı, A. F. (2008). Üniversite öğrencilerinin yazılı anlatım hataları. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(2), 209-220.
• Aslan, A. (2006). İlköğretim okulu 4. sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metinleri anlama, özetleme ve hatırlama becerileri üzerinde zihin haritalarının etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Ateş, S. (2006). İlköğretim dördüncü sınıf metinlerindeki görsellerin okuduğunu anlama ve özetlemeye etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Belet, D. S. (2005). Öğrenme stratejilerin okuduğunu anlama ve yazma becerileri ile Türkçe dersine ilişkin tutumlara etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Bircan, S. ve Bacanlı, F. (2005). Ergenlerin duygusal zekâlarının çatışma eğilimlerine ve suç davranışlarına etkisi. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 22, 61-82.
• Brown, A. L., Day, J. D. & Jones, R. S. (1983). The development of plans for summarizing texts. Child Development, 54, 968-979.
• Bulut, P. (2013). İlköğretim 5. sınıf öğrencileri ve öğretmenlerinin özetleme stratejilerinin değerlendirilmesi: Türkçe dersi örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Can, R. (2012). Ortaöğretim öğrencilerinin yazılı anlatımlarında paragraf düzeyinde bağdaşıklık ve tutarlılık. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Cohen, J. (1988). Statistical power analysis for the behavioral sciences. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates.
• Coşkun, E. (2005). İlköğretim öğrencilerinin öyküleyici anlatımlarında bağdaşıklık, tutarlılık ve metin elementleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Çıkrıkçı, S. S. (2004). İlköğretim öğrencilerinde özetleme becerisinin gelişimi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Çıkrıkçı, S. S. (2008). İlköğretim öğrencilerinde özetleme becerisinin gelişimi. Dil Dergisi, 141, 19-35.
• Day, J. D. (1986). Teaching summarization skills: Influences of student ability level and strategy difficulty. Cognition and Instruction, 3(3), 193-210.
• Deneme, S. (2008). Yabancı dilde yazma becerisinin gelişiminde özetleme tekniğinin öğretimi ve başarıya etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Deneme, S. (2009). İngilizce öğretmen adaylarının özetleme stratejilerini kullanım tercihleri. Journal of Language and Linguistic Studies, 5(2), 85-91.
• Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde okumadan özet yazmaya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
• Dilidüzgün, Ş. ve Genç, Ş. (2014). Metin türü odaklı özet çıkarma çalışmalarının özet çıkarma becerisini geliştirmeye etkisi. (Ed.: K. İşeri, G. Çetinkaya, T. Çelik, S. Demirgüneş, T. Daşöz ve Y. Gençer). Türkçe eğitiminde kuramsal ve uygulamalı çalışmalar. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, s. 87-103.
• Duffy, G. G. (2009). Explaining Reading: A resource for teaching concepts, skills and strategies. Guilford Press.
• Durmaz, M. (2013). A case study examining the impact of scaffolding on the summary writing of 6th grade students, Çağ University Institute of Social Sciences, Master of Arts Thesis, Mersin.
• Erdem, C. (2012). Türk dili ve edebiyatı öğretmen adaylarının özetleme stratejilerini kullanım tercihleri ve metin dil bilimsel bir özetleme çalışması. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(3), 36-52.
• Eyüp, B., Stebler, M. Z. ve Uzuner Yurt, S. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının özetleme stratejilerini kullanmadaki eğilimleri. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(1), 22-30.
• Gariboğlu, K. (1974). Örnekli kompozisyon bilgileri. Ankara: Gariboğlu Yayınları.
• Garner, R. (1982). Efficient text summarization: Costs and benefits. The Journal of Educational Research, 75(5), 275-279.
• Garner, R. (1985). Text summarization deficiencies among older students: Awareness or production ability?. American Educational Research Journal, 22(4), 549-560.
• Golden, J., Haslett, B. & Gauntt, H. (1988). Structure and content in eighth‐graders' summary essays. Discourse processes, 11(2), 139-162.
• Göğüş, B. (1978). Orta dereceli okullarımızda Türkçe ve yazın eğitimi. Ankara: Gül Yayınevi.
• Gökşen, E. N. (1969). Kompozisyon ilkeleri ve antolojisi. İstanbul: May Yayınları.
• Görgen İ. (1997). Özetleme ve bilgi haritası oluşturma yönteminin bilgilendirici bir metin öğrenme ve hatırlama düzeyine etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Görgen, İ. (2014). Karşılıklı ve doğrudan öğretim yaklaşımlarının özetleme becerisine etkisi. Ejer Congress 2014 Bildiri Özetleri, 591-593.
• Güneş, F. (2007). Türkçe öğretimi ve zihinsel yapılandırma. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Güneş, F. (2013). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Ankara: Pegem A Yayınları.
• Hare, V. C. & Borchardt, K. M. (1984). Direct instruction of summarization skills. Reading Research Quarterly, 20(1), 62-78.
• Hovy, E. H. (2005). Automated text summarization. (Ed.: R. Mitkov), The Oxford Handbook of Computational Linguistics. Oxford: Oxford University Press, pp. 583-598.
• İdris, N., Baba, S. & Abdullah, R. (2007). Using heuristic rules from sentence decomposition of experts’ summaries to detect students summarizing strategies. International Journal of Computer, Information, Systems and Control Engineering, 1(11), 3385-3389.
• İkiz, F. E. & Görmez, S. K. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinde duygusal zekâ ve yaşam doyumunun incelenmesi. İlköğretim Online, 9(3), 1216-1225.
• Karaalioğlu, S. K. (1978). Ortaokullar için yazmak ve konuşmak sanatı kompozisyon. İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi.
• Karadağ, Ö. (2011). Yazma eğitiminde anlatım tarzları ve öğretimi. (Ed.: M. Özbay), Yazma Eğitimi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, s. 147-175.
• Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Karatay, H. ve Okur, S. (2012). Öğretmen adaylarının öyküleyici ve bilgilendirici metinleri özetleme becerileri. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(7), 399-420.
• Karatay, H., Güngör, H., Bolat, K. K. ve Okur, S. (2013). 6, 7 ve 8. sınıf öğrencilerinin özetleme becerileri. (Ed.: C. Demir ve H. Parlakyıldız), Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan. Ankara: Akçağ Yayınları, s. 277-298.
• Keçik, İ. (1993). İlkokul öğrencilerinin özet metinlerinde işlettikleri büyük ölçekli yapı kuralları ve metin türü farklılıklarının etkisi. (Ed.: G.
• Durmuşoğlu, K. İmer, A. Kocaman ve S. Özsoy), Dilbilim Araştırmaları. Ankara: Hitit Yayıncılık, s. 155-161.
• Kintsch, E. (1990). Macroprocesses and microprocesses in the development of summarization skill. Cognition and instruction, 7(3), 161-195.
• Korkud, R. (1970). Yazmak ve konuşma sanatı (yazılı ve sözlü kompozisyon). Ankara: İş Matbaacılık.
• Köksal, A. & İşmen Gazioğlu, A. E. (2012). Ergenlerde duygusal zekâ ile karar verme stratejileri arasındaki ilişki. Hasan Âli Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 4(1), 133-146.
• MEB. (2005). İlköğretim Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Basımevi.
• Newfields, T. (2001). Teaching summarizing skills: Some practical hints. English Teachers in Japan (ELJ) Journal, 2(2), 1-7.
• Özdemir, E. (1992). Sözlü yazılı anlatım sanatı (Kompozisyon). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Par, A. H. (1983). Sözlü ve yazılı anlatım (Kompozisyona giriş). İstanbul: Serhat Yayınları.
• Pressley, M. (1990). Cognitive strategy instruction. Cambridge, MA: Brookline Books.
• Rinehart, S. D. & Thomas, K. F. (1993). Summarization ability and text recall by novice studiers. Literacy Research and Instruction, 32(4), 24-32.
• Rinehart, S. D., Stahl, S. A. & Erickson, L. G. (1986). Some effects of summarization training on reading and studying. Reading Research Quarterly, 21(4), 422-438.
• Ruddell, R. B. & Boyle, O. F. (1989). A study of cognitive mapping as a means to improve summarization and comprehension of expository text. Reading Research and Instruction, 29, 12-22.
• Seçkin, P., Arslan, N. ve Ergenç, S. (2014). Bağdaşıklık ve tutarlılık bakımından lise ve üniversite öğrencilerinin yazılı anlatım becerileri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 3(1), 340-353.
• Susar Kırmızı, F. (2010). İlköğretim 4. sınıf Türkçe öğretiminde çoklu zekâ kuramına dayalı işbirlikli öğrenme yönteminin özetleme stratejisi üzerindeki etkileri. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 99-108.
• Susar Kırmızı, F. ve Akkaya, N. (2011). İlköğretim özetleme stratejilerinin kullanımına ilişkin nitel bir araştırma. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41, 267-277.
• Susar, F. ve Akkaya, N. (2009). University students for using the summarizing strategies. Procedia Social and Behavioral Sciences, 1(1), 2496-2499.
• Şahin, İ. (2012). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin hikâye edici metinlerde özetleme ve ana fikir bulma becerileri üzerinde hikâye haritalarının etkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Antalya.
• Taner, H. (2009). Geçmiş zaman olur ki. Kızıl saçlı amazon-Bütün hikâyeleri 1. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Taylor, K. K. (1986). Summary writing by young children. Reading Research Quarterly, 21(2), 193-208.
• TDK. (1998). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, M. (2006). Roman sanatı ve romanın unsurları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Temizyürek, F. (2008). The impact of different types of texts on Turkish language re¬ading comprehension at primary school grade eight. Eurasian Journal of Educational Research, 30, 141-152.
• Tok, Ş. ve Beyazıt, N. (2007). İlköğretim 3. sınıf Türkçe dersinde özetleme ve not alma stratejilerinin okuduğunu anlama ve kalıcılık üzerindeki etkileri. Eğitim Araştırmaları, 28, 113-122.
• Tüzel, S. (2014). Dinleme eğitimi. (Ed.: M. Yılmaz) Yeni Gelişmeler Işığında Türkçe Öğretimi Ankara: Pegem Akademi, s. 17-41.
• Ülper, H. (2011). Öğrenci metinlerinin tutarlılık ölçütleri bağlamında değerlendirilmesi. Turkish Studies. 6(4), 849-863.
• Ülper, H. ve Karagül, S. (2011). Özetleme becerisinin kazandırılmasına yönelik etkinlikler: Ders kitapları temelinde bir araştırma. (Ed.: V. D.
• Günay, Ö. Fidan, B. Çetin ve F. Yıldız), Türkçe Öğretimi Üzerine Çalışmalar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, s. 145-155.
• Van Dijk, T. A. & Kintsch, W. (1983). Strategies of discourse comprehension. New York: Academic Press.
• Winograd, P. N. (1984). Strategic difficulties in summarizing texts. Reading Research Quarterly, (19)4, 404-425.
• Yakıcı, A., Yücel, M., Doğan, M. ve Yelok, S. (2008). Üniversiteler için Türkçe I yazılı anlatım. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Yazıcı Okuyan, H. ve Gedikoğlu, Y. G. (2011). Öğretmenlerce üretilen yazılı özet metinlerin niteliksel özellikleri. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2), 1007-1020.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, K., Yıldız, M., Ateş, S. ve Rasinski, T. (2010). İlköğretim beşinci sınıf Türk öğrencilerin metin türlerine göre okuduğunu ve dinlediğini anlama düzeyleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(3), 1855-1891.
• Yörük, Y. (1987). Güzel konuşma yazma kılavuzu. Ankara: Eğitim Yayınları.