Osmanlı Devletinden Cumhuriyet Dönemine Yüksek Denetim Olgusu ve Gelişim Süreci / Supreme Audit Concept and Development Process from Ottoman Empire to Republic of Turkey

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 32, 57 - 75, 30.12.2015

Recep Çalışkan

Öz

Yüksek denetim kavramı, Sayıştaylar tarafından yürütülmekte olan dış denetim faaliyetini diğer dış denetim organları tarafından yapılan denetimlerden ayırt etmek için kullanılmaktadır. Ülkemizde "yüksek denetim (supreme audit)" literatürde fazla yer almayan bir kavram olmakla birlikte, uluslararası literatürde yaygın bir kullanıma sahip olduğu bilinmektedir. Türkiye’de; kaynağını Anayasadan alan, meslek mensuplarının yasal güvencelere sahip olduğu, kurumsal bağımsızlığı olan, millet meclisi adına mali denetim faaliyetini yürüten yüksek denetim organı Sayıştay’dır. Bu çalışmanın amacı, Osmanlı devletinde ve Türkiye Cumhuriyetinde yüksek denetim uygulamalarının ve kurumlarının (Sayıştay) gelişim sürecinin ortaya konulmasıdır. Çalışmada bibliyografya (kaynak taraması) yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan kaynaklar, Başbakanlık Osmanlı Arşivlerindeki belgelerden,  yurt içi ve yurt dışı ilgili kitap, makale, bildiri ve araştırmalardan oluşmaktadır. Elde edilen bulgular tarihsel sırayla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Denetim, Türk Sayıştayı, Yüksek Denetim

SUPREME AUDIT CONCEPT AND DEVELOPMENT PROCESS FROM OTTOMAN EMPIRE TO REPUBLIC OF TURKEY

Öz

The concept as supreme audit is used for separating the external audit which is performed by courts of accounts from the ones performed by independent external audit organs. Although the term as "supreme audit" is not a concept which is frequently met, it is widely used in international literature. Sayıştay is the court of accounts in Turkey, of which members of profession took their authority from the constitutional law in Turkey having legal assurance in an institutional independence, and it performs the activity as financial audit being a supreme audit organ, on behalf of the National Parliament. The aim of this study is to determine the development process of supreme audit procedures in Ottoman Empire and Republic of Turkey, showing the same for the institutions (Sayıştay: the court of accounts in Turkey.). Bibliography scanning method was used for the study. The resources used for the study are the ones as the documents in Ottoman archives, the local and international relavant books, articles, papers and researches. The obtained results were written in a historical order.

Anahtar Kelimeler

Auditing, The SAI of Turkey, Supreme Auditing

Kaynakça

• Kaynakça
• Akdoğan, N. (1998). Muhasebe Denetiminde Denetim Standartları. İşletmelerde Denetim Fonksiyonu Sempozyumu. Ankara.
• Akgündüz, A. (1997). Arşiv Belgeleri Işığında Sayıştay Tarihi. Ankara: Sayıştay’ın 135. Yıldönümü Yayınları.
• Aktuğlu, M. A. (1996). Denetleme ve Revizyon. İzmir: Barış Yayınları.
• Alvarez-Dardet Espoje, Juan Banos Sanchez Concha ve Francisco Carrasco Fenech (2002). Accounting and Control in the Founding of the New Settlements of Sierra Morena and Andalucia, 1767-72. European Accounting Review 11 (2).
• Arın, T., Kesmez, N. ve GÖREN,İ. (2000). Parlamento ve Sayıştay Denetimi, TESEV, İstanbul.
• Aytuna, T. (1986). Felsefeci Gözüyle Denetim. Ankara: Denetle Yayınları.
• Bilgen, P. (1994). Sayıştay’ın Yargı Düzeni İçindeki Yeri. İ.Ü.S.B. Fakültesi Dergisi, No: 7, s. 379.
• Bozkurt, N. (2000). Muhasebe Denetimi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Cannon, Julian F. (1971). Merkezi Hesap Sistemi Üzerine Teklif. T.C. Maliye Bakanlığı Muhasebat Genel Müdürlüğü, Muhasebe Yönetimini Geliştirme Projesi Yayınları.
• Coşan, M. H. (1980). Devlet Muhasebesi. Ankara: Yeni Uğur Matbaası.
• Coşkun, G. (1997). Devlet Bütçesi.(5.Baskı), Ankara: Turhan Kitapevi.
• Darling, Linda T. (2008). Ottoman Accounting Prehistory 12th World Congress of Accounting Historians. Congress Proceedings, 20-24 July, İstanbul.
• Davie, S. (2000). Accounting for imperialism: a case of British-imposed indigenous collaboration. Accounting, Auditing and Accountability Journal 13 (3): 330-359.
• Duman, Ö. (2001). Muhasebe Denetimi ve Raporlama. Ankara: TESMER Yayınları.
• Elitaş, C. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda 500 Yıl Boyunca Kullanılan Muhasebe Yöntemi: Merdiven Yöntemi. Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı Yayınları.
• Emecen, F. (1995). Başbâkikulu Defterlerine Dair, Osmanlı-Türk Diplomatiği Semineri, İstanbul, s. 165-182.
• -
• Erol, M., Gülgün, E. ve Uluyol, O. (2008). Structural Developments in Turkish Accounting Profession Since the Ottomans and Employment of a Accountants, 12th World Congress of Accounting Historians Congress Proceedings, 20-24 July, İstanbul.
• Ergeneli, N. (1949). Yeni Sistem Tatbiki Devlet Muhasebesi. İstanbul: Ülkü Basımevi.
• Genç, M. ve Özvar, E. (2006). Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I-II. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yayınları.
• Güler, M. ve Gülçiçek, M. (2004). Ülkemizdeki Devlet Muhasebesinin Tarihi Gelişimi. Uzman Bakış Dergisi.
• Gürbüz, H. (1995). Muhasebe Denetimi. İstanbul: Bilim Teknik Yayınevi.
• Güredin, E. (2000). Denetim. İstanbul: Beta Basım ve Yayım Dağıtım A.Ş.
• Güvemli, O. (1998). Türk Devletleri Muhasebe Tarihi- Osmanlı İmparatorluğu Tanzimata Kadar. Cilt: 2, İstanbul: Avcıol Basım Yayını.
• Güvemli, O. ve Özbirecikli M. (2011). Türkiye’de Bağımsız Muhasebe Denetiminin Gelişim Süreci 1990-2011. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 1, 146-180.
• Jones, R. H. (1989). On local government accounting history: the case of central establishment charges. Financial Accountability and Management, 5 (2): 59-71.
• Jones, R. H. (1992). The History of the Financial Control Function of Local Government Accounting in the United Kingdom. New York: NY.
• Karakoç, S. (t.y). Külliyat-ı Kavanin. 1835 tarihli Bab-ı Maliye'de Teşkil Edilen Meclis-i Muhasebe Hakkında İrade-i Seniyyeyi Mutazammın Tebliğ Resmi, Tarih Kurumu Kütüphanesi.
• “Kamu Yönetiminin Temel İlkeleri ve Yeniden Yapılandırılması Hakkında Kanun” (2004), (Kanun no: 5227. Kabul Tarihi: 15.07.2004. Cumhurbaşkanınca geri gönderilmiştir.) [Çevrimiçi] www.tbmm.gov.tr (24.01.2005).
• Kenger, E. (2001). Denetçi yardımcıları Eğitim Notları. Ankara: s.1.
• Kenger, E. (2003). Kamu Denetiminde Standardizasyon, Devlet Denetim Elemanları Derneği. http://www.tesev.org.tr/etkinlik/denetim_kdstandar.doc (Erişim Tarihi: 20.04.2015).
• Köse, Ö. (2007). Dünyada ve Türkiye’de Yüksek Denetim. (2.Baskı), Ankara: Sayıştay 145. Yıl Yayınları.
• Kulaksız, H. (2005). Genel Yönetimin Mali Riskleri ve Risk Yönetiminde Mali Saydamlığın Önemi. Muhasebat Kontrolörleri Derneği Yayını, Sayı:29
• Kütükoğlu, M. S. (1994). Osmanlı İktisadî Yapısı. (Ed.: E. İhsanoğlu), Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, İstanbul: İslâm, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yayınları, 513-651.
• Lewis, B. (1970). Sources fort he Economic History of the Middle East. (Ed. M. E. Cook), Studies in the Economic History of the Middle East from the Rise of Islam to the Present Day, London: Oxford University Press.
• Lütfü, A. (1870). Tarih-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye. İstanbul.
• Miller, P. (1987). Domination and Power. London: Routledge & Kegan Paul.
• Miller, P. (1990). On the Interrelations Between Accounting and the State Accounting. Organizations and Society, 15 (4): 315-338.
• Miller, P. and Napier, C. (1993). Genealogies of calculation Accounting. Organizations and Society 18 (7/8): 631-647.
• Öner, E. (2005). Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare. Ankara: T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı.
• Özbirecikli, M., Ertaş, F. C. ve Korkmaz, A. (2008). A historical review on the rise and expanding scope of the public audit: the case of SAI of Turkey. 12th world congress of accounting historians, 20-24 July.
• Pakalın, M. Z. (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul.
• Rose, N. ve Miller, P. (1992). Political power beyond the state: problematics of government. Biritish Journal of Sociology, 43 (2): 175.
• Sahillioğlu, H. (2006). 1683-1740 Yıllarında Osmanlı İmparatorluğunun Hazine Gelir ve Gideri: Ecnâs-ı Nükûd ve Erkam Defterleri. (Ed.: Mehmet
• Genç ve Erol Özvar). Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler I. İstanbul: Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi Yay. 149-167.
• Sargiacomo, M. (2006). Using accounting records to enhance an understanding of a seventeenth-centuary Italian feudal community: the case of the Commune of Penne (1664-90). Accounting History, 11 (4).
• Sayıştay (1973). Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Sayıştay’ı. Ankara: Sayıştay Yayınları, http://www.sayıstay.gov.tr. (Erişim Tarihi: 02.05.2014).
• Sayıştay (2006). Sayıştay Başkanlığı 2006 Faaliyet Raporu. Ankara. http://www.sayıstay.gov.tr. (Erişim Tarihi: 05.10.2014).
• Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi. İstanbul.
• Uzunçarşılı, İ.H. (1984). Osmanlı Devlet Teşkilatında Medhal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Okur, M. (2007). Bağımsız Denetimin Denetimi. Ankara: SPK Yayınları.
• Uzay, Ş., Tanç, A. ve Erciyes, M. (2009). Türkiye’de Muhasebe Denetimi: Geçmişten Geleceğe- 1. Mali Çözüm Dergisi, Sayı:95, ss.125-140.
• Süreyya, M. (1887). Sicill-i Osmanî. İstanbul.