YARATILIŞ VE DARWİNCİ EVRİM

Yıl 2020, Cilt: 17 Sayı: 45, 155 - 185, 23.04.2020

Yusuf Okşar Necmettin Çalışkan

Öz

Bilim ve din
ilişkisi açısından en netameli konuların başında evrim ve yaratma fikri
üzerindeki tartışmalar yer almaktadır. Bilimsel kanıtların ve ilahi metinlerin
insanın kökeni ile ilgili söylemlerinin paradoksal bir durumu içerip
içermediğini ortaya koymak büyük bir önem arz etmektedir. Evrim teorisinin
Tanrı’ya atıf yapmadan insanın orijini hakkındaki fikirlerinin, dinin öngördüğü
yaratma anlayışına uygunluğu bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır. Zira
ilahi dinlerin ana unsuru her türlü yaratmanın başında tek ve eşsiz bir Tanrı
fikrine gönderme yapmalarıdır. Bu itibarla amacımız insanın tarih sahnesine
çıkışı ile ilgili söylemlerin evrimsel bir mantık içerisinde algılanması
halinde konunun ateizm ile eşleştirilemeyeceğini ortaya koymaktır. Ayrıca
Kur’an’da yer alan yaratma ifadelerinin bir süreç içerip içermediğini incelemek
ve buradaki mantıksal örgünün evrimdeki aşamalılık ile ilgisini kurmaktır. Bu nedenle
betimsel nitelikli bu çalışmada doküman taraması yapılarak içerikler
değerlendirilecektir. Evrimin Darwin’in ortaya koyduğu görüşlerden sonra yıllar
içerisinde biyolojik, psikolojik ve toplumsal evrim teorilerinin geliştiğini
belirtmek durumundayız. Bu itibarla makalenin sınırları Darwin’in fikirleri ve
yaratılış ile ilgili yaklaşımların karşılaştırmalı  tahlilini içerecektir. Çalışmanın sınırları da
göz önünde bulundurularak Darwin’in konu ile ilgili eseri ve bu eserle ilgili
yapılan eski veya modern kaynaklar, ilahi metinler, ilgili felsefe ve kelam
metinleri incelenecektir. Sonuç olarak ilahi metinlerin ve özelde de Kur’an’ın
insanın yaratılışı ile ilgili ifadelerinin bize tam bir yaratma tasviri yapma
imkânını veremiyor olduğu anlaşılmıştır. Zira bu metinlerde hem bir yaratma hem
de süreç fikri ağır basmaktadır. Aslında evrimi inkârın veya kabulün itikadi
bir mesele olmadığını kabul etmek durumundayız. Aynı zamanda evrim teorisinin
de canlıların kökeni ile ilgili ortaya konulmuş tartışılmaz bir fikir olduğunu
da kabul etmek mümkün görünmemektedir. Meselenin bilimsel gerçeklikleri ve dili
ile dini söylemlerin üslubunu ayırt etmekle ve çatıştırmadan uzlaştırmakla her
iki alanı kendi bütünlüğü içerisinde ele almakla anlaşılacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Yaratılış, Evrim, İnsan, Süreç

CREATION AND DARWINIST EVOLUTION

Öz

One of the most significant issues in terms of the relationship between
science and religion is the debate on the idea of evolution and creation. It is
of great importance to establish whether scientific evidence and divine texts
disclose a paradoxical situation about the discourse of human origin. The
conformity of the theory of evolution's ideas about the origin of man without
referring to God to the understanding of creation envisaged by religion appears
to be a problem. The main element of divine religions is that they refer to the
idea of a single and unique God at the beginning of all kinds of creation. In
this respect, we aim to reveal that if the discourse about the emergence of man
on the stage of history is perceived in an evolutionary logic, the subject
cannot be matched with atheism. It is also to examine whether the creation
expressions in the Qur'an contain a process and to establish the relevance of
the logical lattice here to the graduality in evolution. In the final analysis,
we aim to show whether the idea of opposing evolution is consistent in itself
and to answer the question of whether it is a reflex-based on ideological
ignorance. For this reason, in this descriptive study, the contents of the
document will be evaluated by document scanning. We have to point out that the
evolutionary theories of biological, psychological and social evolution have
evolved over the years after evolution's views. As such, the article's
boundaries will include a comparative analysis of Darwin's ideas and approaches
to creation. Considering the limits of the study, Darwin's work on the subject
and the old or modern sources, divine texts, related philosophy, and
theological texts will be examined. As a result, it was understood that the
divine texts and in particular the Qur'an's expressions about the creation of
man could not give us the possibility of creating a complete creation. Because
in these texts both the idea of creation and process predominate. We have to
accept that denial or acceptance of evolution is not a matter of faith. At the
same time, it does not seem possible to accept that the theory of evolution is
an indisputable idea about the origin of living things. We believe that the
problem will be solved by distinguishing the scientific realities and language
and the style of religious discourses and reconciling them without conflict.

Anahtar Kelimeler

Creation, Evolution, Monotheism, Process

Kaynakça

• Aldemir, H. (2019). İbn Arabî’ye nispet edilen tefsir ile Prof. Dr. Mehmet Okuyan’ın örtüştüğü nokta-Hz. Meryem’in Hz. İsa’ya hamile kalma keyfiyeti örneğinde-. Birinci Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (USBK) Bildiri Kitabı (14-16 Mart 2019) Mersin: USBK, s. 312-322.
• Ateş, S. (2014). Kur’an’ın çağdaş tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• Aydın, H. (2004). Yaratılış ve gayelilik. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Bakırcı, Ç. M. (2018). Bilim insanları arasında inançlar ve ateizm. Birgün. https://www.birgun.net/haber/bilim-insanlari-arasinda-inanclar-ve-ateizm-235004 (Erişim Tarihi: 17. 12. 2019).
• Bakırcı, Ç. M. (2018). Tesadüf geliyor, kaçın! Bilimde “şans” ve “tesadüf” kavramlarına yer yok mu?”. Evrim Ağacı.
• https://evrimagaci.org/tesaduf-geliyor-kacin-bilimde-sans-ve-tesaduf-kavramlarina-yer-yok-mu-405 (Erişim Tarihi: 5. 12. 2019).
• Bayrakdar, M (2013). Câhız ve biyolojik evrimciliğin doğuşu. Evrim ve tasarım. (Der.: Recep Alpyağıl). İstanbul: İz yayıncılık, s. 210-218.
• Bayrakdar, M. (2011). Tekâmül nazariyesi, DİA, 40, 337-339. Ankara: TDV Yayınları.
• BBC News/Türkçe, (2019). Darwin'den 1000 yıl önce evrim fikrini ortaya atan müslüman Basralı el Cahiz. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-47414410 (Erişim Tarihi: 11. 12. 2019).
• Beğavî, M. H. (1999/1420.). Meâlîmu’t-tenzîl fî tefsîri’l Kur’ân, thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru Türâsi’l Arabî.
• Brown, D. (2018). Başlangıç. (Çev.: P. Demir İncek). İstanbul: Altın Kitaplar.
• Câhız, (2013). İslam düşüncesinde tekâmül fikri. (Çev.: Fatih Özgökman). Evrim ve Tasarım. (Der.: Recep Alpyağıl). İstanbul: İz yayıncılık, s. 207-210.
• Cürcânî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-mevâkıf mevâkıf şerhi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Çalışkan, N. (2010). Kur’an’da insanın canlı (nebâtât-hayvânât) ve cansız (cemâdât) varlıklarla ilişkisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Çalışkan, N. (2017). Kur’an’da insanın varlıklarla ilişkisi, The center of JASSS (The Journal of Academic Social Science Studies) Journal, 55, 247-265.
• Çetinkaya, B. A. (2003). İhvân-ı Safâ’nın dinî ve ideolojik söylemi. Ankara: Elis Yayınları.
• Çüçen, A. K. (2013). Bilim felsefesine giriş. Ankara: Sentez Yayıncılık.
• Darwin, C (1976). Türlerin kökeni. (Çev.: Öner Ünalan). Ankara: Onur Yayınları.
• Dawkins, R. (2009). Tanrı yanılgısı. (Çev.: T. T. Bilgin & Kalisto). İstanbul: Kuzey Yayınları.
• Dawkins, R. (2012). Gerçeğin büyüsü. (Çev.: İstem Fer). İstanbul: Kuzey Yayınları.
• Dorman, E. (2011). Modern bilim: “Tanrı Var”. İstanbul: İstanbul Yayınevi.
• Einstein, A. (1920). Relativity. (Trans.: Robert W. Lawson). New York: Henry Holt and Company.
• Engels, F. (1979). Doğanın diyalektiği. (Çev.: Arif Gelen). Ankara: Sol Yayınları.
• Eşʾarî, E. H. (2005). İlk dönem islam mezhepleri (Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn). (Çev. Mehmet Dalkılıç & Ömer Aydın). İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Eşʾarî, E. H. (2017). Eşʾarî Kelâmı el-Lümaʾ fi’r-red ʿalâ ehl’iz-zeyğ ve’l-bidaʾ. (Çev.: Kılıç Aslan Mavil & Hikmet Yağlı Mavil). İstanbul: İz Yayıncılık. Fârâbî, E. N. (2012). es-Siyâsetü’l-medeniyye veya Mebâdiü’l-mevcûdât. (Çev.: Mehmet S. Aydın ve diğer.) İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları. Felsefe-felsefe.gen.tr, (2019). https://www.felsefe.gen.tr/bilimsel-bilginin-ozellikleri-nelerdir/ (Erişim Tarihi: 13. 12. 2019).
• Gafarov, A. (2006). Râgıb el-İsfahânî’de insan tasavvuru. Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 30, 187-214.
• Gazzâlî, İ. (2005). Tehâfütü’l-felâsife. (Çev.: Mahmut Kaya & Hüseyin Sarıoğlu). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Görgün, T. (2002). Kitâbü’l-hayevân, DİA, 2, 106-108. Ankara: TDV Yayınları.
• Greene, B. (2010). Evrenin dokusu. (Çev.: Murat Alev). Ankara: TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları.
• Griffel, F. (2012). Gazâlî’nin felsefî kelamı. (Çev.: İbrahim Halil Üçer & Muhammed Fatih Kılıç). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Hawi, S. S. (2013). İslami natüralist bir düşünce olarak abiogenesis: ibn tufeyl’in görüşleri. (Çev.: Orhan Düz). Evrim ve Tasarım. (Der.: Recep Alpyağıl). İstanbul: İz yayıncılık, s. 257-278.
• İbn Acîbe, E. A. (1998). el-Bahru’l-medîd fî tefsîri’l-Kur’âni’l-mecîd. Kahire: Doktor Hasan Abbas Zekî.
• İbn Âşûr, M. T. (1984). Tefsîru’t-tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye.
• İbn Haldûn, (2004). Mukaddime. (Çev.: Halil Kendir). İstanbul: İmaj Yayınları.
• İbn Rüşd, (1985). Felsefe-din ilişkileri: Faslu’l-makal el-Keşf an minhaci’l-edille. (Haz.: Süleyman Uludağ). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• İbn Tufeyl, (2004). Hay bin Yakzan. (Çev. M. Şerefeddin Yaltkaya & Babanzâde Reşid). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Serhat İrez v.dğr., (2007). Bilimin doğasını anlamak: evrim eğitiminde bir önkoşul. Biyoloji Eğitiminde Evrim Sempozyumu, 244-252.
• İzmirli, İ. H. (1977). İslam mütefekkirleri ile garp mütefekkirleri arasında mukayese. (Sad.: S. Hayri Bolay). Ankara: DİB Yayınları.
• İzmirli, İ. H. (2013). Yeni ilm-i kelâm. (Sad.: Sabri Hizmetli). Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Johnson, P. E. (2003). Evrim duruşması. (Çev.: Orhan Düz). İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Kâdî Abdülcebbâr, E. H. (1963). el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. (Thk.: Mahmûd Muhammed Hudayrî). Kahire: ed-Darü’l-Mısriyye.
• Kâdî Abdülcebbâr, E. H. (2013). Şerhu’l-usûli’l-hamse (Mu’tezile’nin beş İlkesi). (Çev.: İlyas Çelebi). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kahraman, A. (Ed.). (2013). İhvân-ı Safâ risâleleri. (Çev.: Abdullah Kahraman ve diğer.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kaya, M. (2009). Sudûr, DİA, 37, 467-468. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kazvînî, Z. (t.y.). Acâibu’l-mahlûkat. Beyrut: Dârü’ş-şarki’l-Arabi.
• Kılıç, C. (2010). İbn Miskeveyh’te el-hikmetü’s-sâriye kavramı bağlamında varlığın tekâmül süreci. Elazığ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (2), 11-25.
• Leakey, R. (1996). İnsanın kökeni. (Çev.: Sinem Gül). İstanbul: Varlık Yayınları.
• Mascı, D. (2014). 5 Facts About Evolution And Religion. Pew Research Center. https://www.pewresearch.org/fact-tank/2014/10/30/5-facts-about-evolution-and-religion/ (Erişim Tarihi 17. 12. 2019). Mâtürîdî, M. M. (2003). Kitabu’t-tevhîd. (Çev.: Bekir Topaloğlu). Ankara: İSAM Yayınları.
• Mâtürîdî, M. M. (2005). Tefsîru’l-Mâturîdî (Te’vîlâtu ehli’s-sünne). (Thk. Mecdî Bâslûm). Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Nesefî, E. B (1998). Medârikü’t-tenzîl ve hakâikü’t-te’vîl. (Thk.: Yûsuf Ali Büdeyvî). Beyrut: Dâru’l-kelimi’t-tayyib.
• Nîsâbûrî, N. (1996). Garâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân. (Thk.: Zekeriya ʿUmeyrât). Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Özbek, M. (2007). Dünden bugüne insan. Ankara: İmge Kitabevi.
• Özgökman, F. (2013). Yaşamın kökeni, evrim ve Tanrı. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 54 (2), 49-76.
• Özkök, E. (2017). Son anımda yanıma gelecek bir rahibin olacağını sanmıyorum. Hürriyet Gazetesi. http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/ertugrul-ozkok/son-animda-yanima-gelecek-bir-rahibin-olacagini-sanmiyorum-40610757 (Erişim Tarihi: 13. 12. 2019).
• Özsoy, Ö. & Güler, İ. (2017). Konularına göre Kur’ân. Ankara: Fecr Yayınevi.
• Öztürk, M. (2015). Kur’an ve yaratılış. İstanbul: KURAMER.
• Öztürk, M. (2019). Dostum, üçgenin iç açıları toplamına inanıyor musun?. Karar Gazetesi. https://www.karar.com/yazarlar/mustafa-ozturk/dostum-ucgenin-ic-acilari-toplamina-inaniyor-musun-11868# (Erişim Tarihi: 13. 12. 2019).
• Pew Research Center, (2013). Public’s Views on Human Evolution. https://www.pewforum.org/2013/12/30/publics-views-on-human-evolution/ (Erişim Tarihi: 17. 12. 2019).
• Râgıb el-İsfahânî, (2015). Erdemli yol (ez-Zerî’a ilâ mekârimi’ş-şerî’a). (Çev.: Muharrem Tan). İstanbul: İz yayıncılık.
• Râzî, F. (1999). Mefâtîhu’l-gayb. (3. Baskı). Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî.
• Reşîd Rızâ, M. (1990). Tefsîru’l-menâr. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyetü’l-âmme li’l-kitâb.
• Sarıözen, S. (2019). Nuh tufanı, dünya’nın yuvarlak değil düz olduğu inancını destekliyor. Sputnik. https://tr.sputniknews.com/gundem_disi/201909011040122033-nuh-tufani-dunyanin-yuvarlak-degil-duz-oldugu-inancini-destekliyor/ (Erişim Tarihi: 13. 12. 2019.
• Sâvî, A. M. (1995). Hâşiyetü’s-Sâvî ʿalâ tefsîri’l-celâleyn. (Tash.: Muhammed Abdüsselam Haşim). Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye.
• Sezgin, F. (2008). İslâm'da bilim ve teknik (Arap-İslâm bilimleri tarihi enstitüsü aletler koleksiyonu kataloğu). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Sıcak, A. S. (2017). Kur’an tefsirinde öznellik. Ankara: Ankara Okulu.
• Sıcak, A. S. (2019). Nüzûl dönemini bilmenin anlama etkisi: “Fülki’l-Meşhûn” olgusu üzerine bir ı̇nceleme. BEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisİ, 6 (1), 147-176.
• Skybreak, A. (2009). Evrim bilimi ve yaratılış efsanesi. (Çev.: Betül Çelik). İstanbul: Yordam Kitap.
• Şaʾrâvî, M. M. (t.y.). Tefsîru’ş-Şaʾrâvî. B.y.: Metâbiʾ dâru ahbâri’l-yevm,
• Şehristânî, M. A. (2004). Nihâyetü’l-ikdâm fî ʿilmi’l-Kelâm. (Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî). Beyrut: Dârü’l Kütübi’l-İlmiyye.
• Tarlacı, S. (2017). Mağaradan Mars’a. İstanbul: Destek Yayınları.
• Taslaman, C. (2012). Evrim teorisi, felsefe ve Tanrı. İstanbul: İstanbul Yayınevi.
• Tatlı, A. (2008). Evrim ve yaratılış. İstanbul: Nesil Yayınları.
• Tehânevî, M. (1984). Keşşafu ıstılâhâti’l fünûn. İstanbul: Kahraman Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2001). Teizm ya da ateizm. İstanbul: Furkan Kitaplığı.
• Topaloğlu, B. (1998). Hudûs, DİA, 18, 304-309. İstanbul: TDV Yayınları.
• Türk Dil Kurumu, (2011). Türkçe sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Upton, C. B. (1909) Atheism, Encyclopaedia of Religion and Ethics, 2, 173-174. New York: Charles Scribner’s Sons.
• Weber, A. (1949). Felsefe tarihi. (Çev.: H. Vehbi Eralp). İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Yakıt, İ. (1984). Darwin’den önce İslam düşünürlerinde evrimle ilgili fikirler. Felsefe Arkivi, 24, 101-122.
• Yazır, E. H. (1992). Hak dini Kur’an dili. İstanbul: Eser Neşriyet.
• Yıldırım, M. (1994). Plotinus ve Fârâbî’de sudûr. Felsefe Dünyası, 11, 43-51.
• Yonar, G. (2015). Yaratılış mitolojileri. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Zimmer, C. (2012). Evrim bir fikrin zaferi. (Çev.: Hasan Erol Eroğlu). İstanbul: Alfa Yayınları.