Düşük sıcaklığa toleranslı türler arası hibrit kabak anaçlarının aşılı hıyar fide üretimindeki kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi

Yıl 2025, Sayı: Advanced Online Publication, 692 - 702

Emre İpek , Sibel Bahadır , Büşra Yapici , Seda Atasoy , Ahmet Balkaya

https://doi.org/10.37908/mkutbd.1695923

Öz

Düşük sıcaklık koşulları, sebze üretiminde verim ve kalite kayıplarına yol açan önemli bir çevresel stres faktörüdür. Hıyar (Cucumis sativus L.), bu koşullara karşı en hassas sebze türlerinden biri olup, özellikle örtüaltı yetiştiricilikte düşük sıcaklık toleransının artırılması büyük önem taşımaktadır. Aşılı fide kullanımı, bu stresi azaltmada etkili bir yöntem olarak öne çıkmaktadır. Bu çalışmada, düşük sıcaklığa dayanıklı olduğu belirlenen 25 farklı türler arası Cucurbita maxima × C. moschata hibrit kabak anaç adayının, aşılı hıyar fide üretiminde kullanılabilirliği araştırılmıştır. Anaç adaylarının çıkış oranı, hipokotil uzunluğu, hipokotil çapı ve anaç/kalem çap farkı ölçülmüş; ardından PTK40 ve Peteküçcan hıyar çeşitleriyle yapılan aşılamalar sonucunda, aşı başarısı ve kalem köklenme durumu değerlendirilmiştir. Hipokotil özellikleri bakımından anaç ve kalemler arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılıklar saptanmıştır. KB2, KB4, KB16, KB17, KB19 ve KB20 anaç adaylarının her iki hıyar çeşidiyle de %100 aşı başarısı gösterdiği belirlenmiştir. Elde edilen bulgular, bu hibrit anaç adaylarının düşük sıcaklık koşullarında aşılı hıyar üretimi için mevcut ticari anaçlara alternatif olabilecek nitelikte, ümit verici yerli genetik materyaller olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

C. maxima x C. moschata , Anaç , Aşı uyumu , Hıyar , Örtüaltı

Etik Beyan

Bu makalede insan veya hayvan deneklerle herhangi bir çalışma bulunmaması nedeniyle etik onaya gerek duyulmamaktadır.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

TÜBİTAK TEYDEB-3230319

Teşekkür

Bu çalışma, TÜBİTAK-TEYDEB 3230319 nolu proje kapsamında TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir. Yazarlar desteklerinden dolayı TÜBİTAK’a teşekkür eder.

Assessment of the usability of cold-tolerant ınterspecific cucurbita hybrids as rootstocks in grafted cucumber seedling production

Öz

Low temperature conditions are a major environmental stress factor causing significant yield and quality losses in vegetable production. Cucumber (Cucumis sativus L.) is among the most sensitive vegetable species to cold stress, and enhancing its tolerance is particularly important in protected cultivation systems. The use of grafted seedlings has emerged as an effective strategy to mitigate the adverse effects of low temperatures. In this study, 25 different interspecific Cucurbita maxima × C. moschata hybrid rootstock candidates, previously identified as cold-tolerant, were evaluated for their suitability in grafted cucumber seedling production. Emergence rate, hypocotyl length, hypocotyl diameter, and rootstock/scion diameter differences were measured. The rootstock candidates were grafted with two cucumber cultivars, PTK40 and Peteküçcan, and grafting success along with scion rooting status were assessed. Statistically significant differences were observed among the rootstocks and scions in terms of hypocotyl characteristics. Notably, rootstock candidates KB2, KB4, KB16, KB17, KB19, and KB20 achieved 100% grafting success with both cucumber cultivars. The results suggest that these hybrid rootstock candidates have strong potential for use under low-temperature conditions and represent promising local genetic materials that could serve as viable alternatives to commercial rootstocks in grafted cucumber production.

Anahtar Kelimeler

C. maxima x C. moschata , Rootstock , Graft compatibility , Cucumber , Greenhouse

Etik Beyan

This article does not require ethical approval as it does not involve studies with human or animal subjects.

Destekleyen Kurum

TUBITAK

Proje Numarası

TÜBİTAK TEYDEB-3230319

Teşekkür

This study was supported by TÜBİTAK under project number TUBITAK-TEYDEB 3230319. The authors would like to thank TUBITAK for their support.

Kaynakça

• Aktaş, H., & Üre, H.S. (2019). Farklı anaçlar üzerine aşılamanın hıyarlarda bitki büyümesi, verim ve kalite üzerine etkileri. Türk Bilim ve Mühendislik Dergisi, 1 (1), 17-22.
• Balkaya, A. (2013). Aşılı karpuz yetiştiriciliğinde meyve kalitesini etkileyen faktörler. TÜRKTOB Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 2 (6), 6–9.
• Balkaya, A. (2014). Aşılı sebze üretiminde kullanılan anaçlar. TÜRKTOB Türkiye Tohumcular Birliği Dergisi, 3 (10), 4-7.
• Balkaya, A., & Yapıcı, B. (2022). Aşılı hıyar fidesi üretimi için yerli kabak anaçlarının bitkisel özelliklerinin incelenmesi, fenotipik kabak seleksiyonu ve kök kanopilerinin belirlenmesi (Proje No: OMÜ TTO.ZRT.ULAP.22.516).
• Bulder, H.A.M., den Nijs, A.P.M., Speek, E.J., van Hasselt, P.R., & Kuiper, P.J.C. (1991). The effect of low root temperature on growth and lipid composition of low-temperature tolerant rootstock genotypes for cucumber. Journal of Plant Physiology, 138, 661-666.
• Cao, Y., Feng, H., Dai, P., Quan, X., & Dai, S. (2009). A new pumpkin hybrid ‘Luzhou Tianshi’ used as cucumber rootstock. Acta Horticulturae Sinica, 36 (10), 1553-1554.
• Cansev, A., & Özgür, M. (2010). Grafting cucumber seedlings on Cucurbita spp.: Comparison of different grafting methods, scions and their performance. Journal of Food, Agriculture and Environment, 8 (3-4), 804-809.
• Coşkun, Ö.F. (2023). The effect of grafting on morphological, physiological and molecular changes induced by drought stress in cucumber. Sustainability, 15 (1), 875.
• Damar, E., & Solmaz, İ. (2020). Farklı anaçların aşılı hıyarlarda (Cucumis sativus L.) bitki gelişimi, verim ve meyve özelliklerine etkileri. Çukurova Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 35 (2), 99-106.
• Davis, A.R., Perkins-Veazie, P., Sakata, Y., López-Galarza, S., Maroto, J.V., Lee, S.G., Huh, Y.C., Sun, Z., Miguel, A., King, S.R., Cohen, R., & Lee, J.M. (2008). Cucurbit grafting. Critical Reviews in Plant Sciences, 27, 50-74.
• den Nijs, A.P.M. (1981). The effect of grafting on growth and early production of cucumbers at low temperature. Acta Horticulturae, 118, 57-63.
• Edelstein, M., Burger, Y., Horev, C., Porat, A., Meir, A., & Cohen, R. (2004). Assessing the effect of genetic and anatomic variation of Cucurbita rootstocks on vigour, survival and yield of grafted melons. Journal of Horticultural Science and Biotechnology, 79, 370-374.
• Farhadi, A., Aroeii, H., Nemati, H., Salehi, R., & Giuffrida, F. (2016). The effectiveness of different rootstocks for improving yield and growth of cucumber cultivated hydroponically in a greenhouse. Horticulturae, 2 (4), 1-7.
• Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2025). FAOSTAT: Crops and livestock products 2024 [Veri seti]. https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
• Göçmen, M., Balkaya, A., Kurtar, E.S., & Karaağaç, O. (2014). Kabak (Cucurbita spp.) genetik kaynaklarının hıyar (Cucumis sativus L.) anaç ıslah programında değerlendirilmesi ve yerli hibrit anaçların geliştirilmesi (Proje No: TÜBİTAK-TEYDEB 3110194).
• Hoyos-Echebarria, P., Fernandez, J.A., Martinez, P.F., & Castilla, N. (2001). Influence of different rootstocks on the yield and quality of greenhouse grown cucumbers. Acta Horticulturae, 559, 139-143.
• İpek, E., Bahadır, S., Yapıcı, P., & Balkaya, A. (2025). The hypocotyl characteristics of low-temperature tolerant with intraspecific hybrid (C. moschata × C. moschata) pumpkin rootstock candidates and grafting compatibility with cucumber. In J. Usarov, D. Khimmataliev, M. Meylieva, & K. Burieva (Eds.), Proceedings of the Congress on Modern Sciences-IV: Global prospects for multidisciplinary research and education (Vol. 3, pp. 513-522).
• Jang, Y., Goto, E., Ishigami, Y., Mun, B., & Chun, C. (2011). Effects of light intensity and relative humidity on photosynthesis, growth and graft-take of grafted cucumber seedlings during healing and acclimatization. Horticulture, Environment and Biotechnology, 52 (4), 331-338.
• Karaağaç, O. (2013). Karadeniz Bölgesi’nden toplanan kestane kabağı (C. maxima) ve bal kabağı (C. moschata) genotiplerinin karpuza anaçlık potansiyellerinin belirlenmesi [Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Karaağaç, O. (2021). Combining ability and heterosis for root structure and graft-related traits of interspecific Cucurbita rootstocks. Euphytica, 217 (8), 166.
• Karaağaç, O., Balkaya, A., & Kafkas, N.E. (2018). Karpuzda (Citrullus lanatus) meyve kalitesi ve aroma özellikleri üzerine anaçların etkisi. Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi, 33, 92-104.
• Karaağaç, O., Kar, H., Doğru, Ş.M., Özbakır Özer, M., Demir, E., & Yetişir, H. (2017). Örtüaltı hıyar (Cucumis sativus L.) yetiştiriciliğine uygun düşük sıcaklığa toleranslı yerli hibrit kabak (Cucurbita spp.) anaçlarının geliştirilmesi ve düşük sıcaklığa dayanıklılığının fizyolojik ve biyokimyasal düzeyde incelenmesi (Proje No: TÜBİTAK 1140843, COST Projesi Sonuç Raporu).
• Kim, H., Kang, N., Kang, K., Cheong, J., Jung, H., & Kim, B. (1997). Characteristics of Cucurbita spp. for use as cucumber rootstock. RDA Journal of Horticulture Science, 3(2), 8-14.
• King, S.R., Davis, A.R., Zhang, X., & Crosby, K. (2008). Genetics, breeding and selection of rootstocks for Solanaceae and Cucurbitaceae. Scientia Horticulturae, 127 (2), 106-111.
• Kobal, B.N., Balkaya, A., & Göçmen, M. (2016). Kabak anaçlarının aşılı hıyar yetiştiriciliğinde vejetatif büyüme üzerine etkilerinin belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 3 (2), 280-290.
• Kobal, B.N., Kandemir, D., & Balkaya, A. (2017). Aşılı hıyar yetiştiriciliğinde kullanılan bal kabağı (Cucurbita moschata Duch.) anaçlarının meyve kalitesi ve verim unsurları üzerine etkileri. Journal of Agricultural Faculty of Gaziosmanpaşa University, 34 (3), 36-45.
• Kurum, R. (2010). Hıyar (Cucumis sativus L.) yetiştiriciliğinde farklı anaç/çeşit kombinasyonlarının bitki gelişimi, verim ve bitki besin elementleri kapsamları üzerine etkilerinin araştırılması [Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Lee, J.M. (1994). Cultivation of grafted vegetables 1. Current status, grafting methods and benefits. HortScience, 29 (4), 235-244.
• Lee, J.M., Kubota, C., Tsao, S.J., Bie, Z., Hoyos-Echevarria, P., Morra, L., & Oda, M. (2010). Current status of vegetable grafting: Diffusion, grafting techniques, automation. Scientia Horticulturae, 127, 93-105.
• Oda, M., Tsuji, K., & Sasaki, H. (1993). Effect of hypocotyl morphology on survival rate and growth of cucumber seedlings grafted on Cucurbita spp. Japanese Agricultural Research Quarterly, 26, 259-263.
• Salehi, R., Kashi, A.K., & Javanpoor, R. (2008). Effect of grafting on survival of cucumber, watermelon and melon plants grafted onto Cucurbita spp. rootstocks by hole insertion grafting. Acta Horticulturae, 771, 141-144.
• Schwarz, D., Rouphael, Y., Colla, G., & Venema, J.H. (2010). Grafting as a tool to improve tolerance of vegetables to abiotic stresses: Thermal stress, water stress and organic pollutants. Scientia Horticulturae, 127, 162-171.
• Tachibana, S. (1982). Comparison of effects of root temperature on the growth and mineral nutrition of cucumber and figleaf gourd. Journal of the Japanese Society for Horticultural Science, 51, 299-308.
• Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkez Müdürlüğü. (2024). Standart tohumluk kayıt listesi (sebze çeşitleri). https://www.tarimorman.gov.tr/BUGEM/TTSM/Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=86
• Traka-Mavrona, E., Koutsika-Sotiriou, M., & Pritsa, T. (2000). Response of squash (Cucurbita spp.) as rootstock for melon (Cucumis melo L.). Scientia Horticulturae, 83, 353-362.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2025). Dış ticaret istatistikleri, 2023 [Veri seti]. MEDAS. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr
• Yapıcı, B. (Yürütücü). (2023-2026). Aşılı hıyar fidesi üretimine uygun, düşük sıcaklığa tolerant ve biyotik stres faktörlerine dayanıklı yerli hibrit kabak anaç adaylarının geliştirilmesi (Proje No: TÜBİTAK TEYDEB 3230319). Petektar Tohum Sanayi Ticaret Limited Şirketi Ar-Ge Merkezi.
• Yetişir, H., & Sarı, N. (2003). Effect of rootstock on plant growth, yield and quality of watermelon. Australian Journal of Experimental Agriculture, 43, 1269-1274.
• Yetişir, H., & Sarı, N. (2004). Effect of hypocotyl morphology on survival rate and growth of watermelon seedlings grafted on rootstocks with different emergence performance at various temperatures. Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 28, 231-237.
• Yıldız, S. (2014). Aşılı hıyar fidesi üretiminde anaç olarak kullanılacak bazı kabak (Cucurbita spp.) genetik kaynaklarının tuzluluğa tolerans seviyelerinin belirlenmesi [Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Yıldız, S., & Balkaya, A. (2016). Tuza tolerant kabak anaçlarının hipokotil özellikleri ve hıyarla aşı uyuşum durumlarının belirlenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 26 (4), 538-546.
• Yiğit, Ü. (2019). Domates anacı tohumlarında bazı kaliteyi iyileştirici uygulamaların çimlenme ve çıkış kapasitesi üzerine etkileri [Yüksek lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Yiğit, Ü., & Balkaya, A. (2018). Domates anaçlarında farklı kimyasal uygulamaların tohum çimlenme oranı üzerine etkileri. In Uluslararası Katılımlı 6. Tohumculuk Kongresi Bildiriler Kitabı (ss. 182-187). Niğde, Türkiye.
• Yoldaş, F., Kandemir, D., Kobal, B.N., & Balkaya, A. (2019). Farklı bal kabağı anaç adayları ile aşılı hıyar çeşitlerinin Küçük Menderes Havzasındaki verim ve kalite performanslarının belirlenmesi. Journal of Agriculture Faculty of Ege University, 56 (3), 319-326.
• Yücel, Ş., Karaağaç, O., Balkaya, A., & Kandemir, D. (2022). Aşılı fide üretiminde kullanılan anaçlar. In H. Yetişir & Ş. Ş. Ellialtıoğlu (Eds.), Sebzelerde fide yetiştiriciliği-2 (ss. 399-490). Gece Kitaplığı.