Mezar Taşları Suskun Mudur? Cebeci Askeri Şehitliği’nin ve Anıtının söyledikleri ve Söylemedikleri Üzerine

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 2 - Bellek, 87 - 121, 15.12.2014

Esra Dabağcı

Öz

Bu çalışma, bir askeri mezarlık olan Cebeci Askeri Şehitliği’nin ve bu mezarlıkla, verdiği mesaj ve konumundan dolayı, bütünleşik bir yapı oluşturan Atatürk ve Şehitler Anıtı’nın ziyaretçilere neler söylediğini etnografik bir gözle inceleyerek anlamayı hedeflemektedir. Dahası anıtların veya anıtsal yapıların ziyaretçileri ile kurduğu ilişkiyi yalnızca anıtın kendi mesajını dikte ettiği tek yönlü bir bağlam olarak değerlendirmeden ziyaretçilerin bireysel ve kollektif bellekleri aracığıyla bulundukları katkıları ve müdahaleleri görmeyi amaçlamaktadır. Bu yüzden bu çalışma, Cebeci Askeri Şehitliği’ne yalnızca devletin kendisinin cisimleştiği bir yapıt olarak değil, aynı zamanda bir mezarlık olarak da bakmaktadır. Cebeci Askeri Şehitliği’nde kaybedilenlerin nasıl temsil edildiği, bu temsiliyetlerdeki farklılıklar, benzerlikler ve tikellikler şehitlikte bulunan anıtlar, mekanın düzenlenme biçimi ve özellikle de mezar taşları üzerinden okunmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

toplumsal bellek, anıtlar, mezarlıklar, şehitlik, Cebeci Askeri Şehitliği

Are Gravestones Silent? On the Said and Unsaid of Cebeci Martyrs’ Cementery and Memorial

Öz

The aim of this study is to investigate how Cebeci Askerî Şehitliği [Cebeci Military Martyrs’ Cemetery] and Atatürk ve Şehitler Anıtı [Monument of Atatürk and Martyrs] in Ankara, which constitutes an integrated structure with the military cemetery, can be understood through an ethnographic perspective. Without assessing the relation between visitors and monuments as a one-dimensional context through which the messages of monuments are dictated to visitors, the paper also seeks to discuss how visitors personalize the monuments or monumental structures by means of their own individual and collective memories. This is why the study sees Cebeci Askerî Şehitliği not only as a military cemetery where the state crystallizes itself, but also as a graveyard. The way how the lost ones in Cebeci Askerî Şehitliği are represented, along with the differences and the similarities of these representations will be interpreted especially through the stones, the monuments and the spatial organization.

Anahtar Kelimeler

collective memory, monuments, cemeteries; martyrdom, Cebeci Military Martyrs’ Cemetery

Kaynakça

• Mart Şehitler Günü ve 19 Eylül Gaziler Gününde yapılacak törenler hakkında yönetmelik (24 Ağustos 2003). [Çevrimiçi] Erişim: 20 Kasım 2014, http://mevzuat.meb.gov.tr
• asker ‘doğal afet şehidi’ sayıldı.(16 Ekim 2012). Hürriyet. Erişim: 20 Kasım 2014, http://www.hurriyet.com.tr
• Asad, T. (2007). Sekülerliğin biçimleri: Hırisitiyanlık, İslamiyet, modernlik. F. B. Aydar (Çev.). İstanbul: Metis.
• Askerî Yüksek İdare Mahkemesi (AYİM) 3. Daire (8 Temmuz 2010). Karar no: E. 2010/566. şehit sayılma. Erişim: 20 Kasım 2014, http://www.msb.gov.tr/ayim/Ayim_karar_detay.asp
• Assmann, J. (2001). Kültürel bellek: eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. A. Tekin (Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bakanlık’tan doğal afet şehidi açıklaması (17 Ekim 2012). Hürriyet. Erişim: 20 Kasım 2014, http://www.hurriyet.com.tr
• Balandier, G. (2010). Siyasal antropoloji. D. Çetinkasap (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bell, D. (2003). Mythscapes: memory, mythology and national identity. British Journal of Sociology, 54(1), 63-81. doi: 10.1080/0007131032000045905
• Değirmencioğlu, S. (2014). Kamusal alanın çatışma belleğine dönüştürülmesi. Serdar Değirmecioğlu (Der.), içinde, Öl dediler öldüm: Türkiye’de şehitlik mitleri (s.331-350). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2014). Dini kavramlar sözlüğü. [Çevrimiçi] Erişim: 20 Kasım 2014, https://kurul.diyanet.gov.tr/SoruSor/DiniKavramlarSozlugu.aspx
• Doris, F., Kellaher, L.ve Neophytou, G. (2005). The secret cemetery. Oxford ve New York: Berg.
• Eroğlu, C., Yarar, H. ve Türker, M. (Haz.), (1999). Yurtiçi şehitlikler. Ankara: Millî Savunma Bakanlığı Personel Dairesi Başkanlığı.
• Foucault, M. ve Miscowiec, J (1986). Of other spaces. Diacritics, 16(1), 22-27.
• Gedik, E. (2014). Ölüm ve şehitlik ile yeniden kurulan hayatlar: oğlunu silahlı çatışmada kaybeden asker anneleri. Serdar Değirmecioğlu (Der.), içinde, Öl dediler öldüm: Türkiye’de şehitlik mitleri (s. 253-290). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gemalmaz, H. B. (2009). Terörle mücadele mağdurlarına sağlanan haklar ve özellikle kira yardımı hakkı. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 67(1-2), 3-42.
• Gülhane Askeri Tıp Akademisi (t.y.). Şehit varislerine sağlanan haklar. Erişim: 20 Kasım 2014, http://www.gata.edu.tr/soshizweb2/sehit-1.htm
• Gülpınar, T. (2012). Anıtkabir’in unutulan kabirleri. P.Melis Yelsalı-Parmaksız (Der.), içinde, Neye Yarar Hatıralar? Bellek ve Siyaset Çalışmaları (s.81-141). Ankara: Phoenix.
• Ingold, T. ve Vergunst, J. L. (2008). Introduction. Tim Ingold ve Jo Lee Vergunst (Der.), içinde, Ways of walking: ethnography and practice on foot (s.1-19). Hampshire; Burlington: Ashgate Publishing.
• Kantorowicz, E. (2011). Ortaçağ siyasi düşüncesinde “vatan için ölmek-pro patria mori” E. Öz (Çev.), Cemal Bali Akal (Der.), içinde, Devlet kuramı (s.109-125). Ankara: Dost Yayınları.
• Milli Savunma Bakanlığı (MSB) (1971). Şehitliklerimiz. Ankara: Harita Genel Müdürlüğü Matbaası.
• Mosse, L. G. (1979). National cemetaries and national revival: the cult of fallen soldiers in Germany. Journal of Contemporary History. 14(1), 1-20. doi: 10.1177/002200947901400101
• Mosse, L. G. (1991). Fallen soldiers: reshaping the memory of the world wars. New York ve Oxford: Oxford University Press.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekanları. M. E. Özcan (Çev.). Ankara: Dost Kitapevi Yayınları.
• Oğlum doğum gününde öldü, vatan sağ olmasın (8 Ağustos 2007). Sabah. Erişim: 20 Kasım 2014, arsiv.sabah.com.tr
• Orhan’ın şehitlik davası AİHM’de (15 Kasım 2006). Vatan. Erişim: 20 Kasım 2014, www.gazetevatan.com
• Öz, A. (2014). Anlam kaybının telafisi ile siyasi konumlar arasında: Türkiye’de İslamcılığın şehitlik ve şahitlik anlayışları üzerine bir tasvir denemesi. Serdar Değirmecioğlu (Der.), içinde, Öl dediler öldüm: Türkiye’de şehitlik mitleri (s.31-87). İstanbul: İletişim.
• Özel, M. (Haz.), (1999). 2000’li yıllara girerken Türk ordusu. Ankara: Kültür Bakanlığı Türk Şehitleri ve Anıtları Vakfı.
• Sherman, D. J. (1998). Bodies and names: the emergence of commemoration in interwar France. The American Historical Review, 103(2), 443-466. doi:10.1086/ahr/103.2.443
• Şehit sayılamadı: nöbette kalp krizinden ölen oğlunun şehit sayılmasını istiyor (24 Nisan 2014). Sözcü. Erişim: 20 Kasım 2014, www.sozcu.com.tr
• Şentürk, B. (2012). İki tarafta evlat acısı. İstanbul: İletişim.
• Terörle mücadele kanunu (TMK) (12 Nisan 1991). [Çevrimiçi] Erişim: 20 Kasım 2014, http://www.mevzuat.gov.tr
• Thomson, A. (1990). The anzac legend: exploring national myth and memory in Australia. Raphale Samuel ve Paul Thompson (Der.), içinde, The myths we live by (s.73-82). London; New York: Routledge.
• Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) (t.y.). Şehitlerimiz ve gazilerimiz: sıkça sorulan sorular. Erişim: 20 Kasım 2014, http://www.tsk.tr/22_sehit_gazi/22_6_sorular/sikca_sorulan_sorular.html
• Türkmen, Z., Çalışkan, A. ve İlhan, F. (Haz.), (2007). Çanakkale savaşı anıtları ve şehitlikleri. Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.
• Vatan sağ olmasın (28 Mayıs 2008). Vatan. Erişim: 20 Kasım 2014, www.gazetevatan.com
• Vatan sağ olsun demiyorum (21 Kasım 2008). Milliyet. Erişim: 20 Kasım 2014, www.milliyet.com.tr
• Wright, E. A. (2005). Rhetorical spaces in memorial places: the cemetery as a rhetorical memory place/space. Rhetoric Society Quarterly, 35(4), 51-81. doi:10.1080/02773940509391322
• Yelsalı-Parmaksız, P. M. (2012). Çanakkale bellek savaşı. P.Melis Yelsalı-Parmaksız (Der.), içinde, Neye yarar hatıralar? bellek ve siyaset çalışmaları (s.281-301). Ankara: Phoenix.
• Yılmaz, A. (2011). Bellek topografyasında özgürlük: gelibolu savaş alanları ve mekansal bir deneyim olarak hatırlama. Leyla Neyzi (Der.), içinde, Nasıl hatırlıyoruz? Türkiye’de bellek çalışmaları (s.187-216). İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.