İslam ile Görsel Mizah: Türkiye’de İslami Mizah Dergiciliğinin Dönüşümü

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1 - Pop İslam, 228 - 247, 15.06.2016

Erdem Çolak

Öz

Bu makalede, İslam ile görsel mizah arasındaki, 1990’lardan günümüze değişen/dönüşen ilişkiler incelenecektir. Türkiye’deki mizah dergiciliği geleneğinin sol/ sosyalist siyasi gelenekle olan bağları ve bu geleneğin son dönemlerde internet mizahı, stand-up’lar ve hatta Gezi Direnişi gibi eylemlerle etki alanını genişletmesi, İslami kesimin de bu alana ilgi duymasına sebep olmuştur. 1990’larda başlayan İslami mizah dergiciliği 2007’den sonra Cafcaf ile devam etmiş, 2015’ten itibaren de Hacamat, Püff, Cins gibi dergilerin eklenmesiyle farklı bir boyut kazanmıştır. Bu makalede İslami mizah dergiciliği geleneği, İslam ile görsel mizah arasındaki ilişki ele alınarak okunmuş ve Cafcaf’ın 2015’e kadar olan sayıları taranarak Türkiye’deki siyasal dönüşüme bağlı olarak gelişen İslami mizah dergiciliğindeki yeni ilişki biçimi incelenmiştir. Buna göre 1990’larda Türkiye’de Siyasal İslam’ın geliştirdiği söyleme paralel olarak ortaya çıkan İslami mizah dergilerinin radikalliği AKP’nin iktidarından sonra törpülenmiş ve Cafcaf ile birlikte iktidarın korunmasına doğru evrilmiştir, fakat 17 Aralık ile yaşanan kırılma mizah dergiciliğinde de hegemonik bloğun kırılmasını sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

görsel mizah, İslami mizah dergileri, karikatür, kültürel hegemony, Cafcaf

Islam and Visual Humor: Transformatıon of the Islamic Humor Magazine Publishing in Turkey

Öz

In this article, the changing/ transforming relations between Islam and visual humor will be investigated. The humor magazine publishing tradition in Turkey has had very strong ties with leftist/ socialist politic traditions and this tradition has enlarged by the new instruments like internet humor, stand-ups and even in protests like Gezi Resistance which also awaken Islamic societies’ interest. Starting with 1990s, Islamic humor magazine publishing continued by Cafcaf after 2007 and acquired a new dimension from 2015 on by some new ones such as Hacamat, Püff, Cins etc. In this article, the internal dynamics of Islamic humor magazine tradition is read on the light of relations between İslam and visual humor. Moreover, by searching the volumes of Cafcaf until 2015, the new forms of relation in the Islamic humor magazine publishing that is changed by the transformation of Turkish politics is investigated. According to that, the radicalism of the Islamic humor magazines that emerged in 1990s parallel to the discourse of Political Islam in Turkey has been rasped after the rule of AKP and turned to protect the power by Cafcaf. However the fraction that becomes apparent after 17 December also paved the way for a crack in hegemonic bloc of Islamic humor magazine tradition.

Anahtar Kelimeler

visual humor, Islamic humor magazines, cartoon, cultural hegemony, Cafcaf

Kaynakça

• Ali, W. (2001). From the Literal to the Spiritual: The Development of the Prophet Muhammad‟s Portrayal from 13th Century Ilkhanid Minatures to 17th Century Ottoman Art. EJOS, 4(7), 1-24.
• Altınay, R. (2004). İslam Mizahının Ortaya Çıkışı ve İlk Örnekleri I. Nüsha, 4(15), 77-96.
• Cantek, L. ve Gönenç, L. (2011). Türkiye’de İslami Mizahın Yükselişi. Birikim 268-269, s. 49-65.
• Capps, D. (2006). Religion and Humor: Estranged Bedfellows. Pastoral Psychology, 54(5), 413-438.
• Çiftçi, K. (2008). Tektanrılı Dinlerde Resim ve Heykel Sorunu. İstanbul: Bulut.
• Civelek, Y. (2015). Türkiye’de Muhafazakarlık ve Mizah: Cafcaf Dergisi Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Doğan, Y. (2004). Hz. Peygamber ve Mizah. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), 191-203.
• Feltmate, D. (2013). Religion and Humor: A Bibliography. Bulletin For the Study of Religion, 42(3), 47-48.
• Karabaş, S. (1990). The Use of Eroticism in Nasreddin Hoca Anecdotes. Western Folklore, 49(3), 299-305.
• Kayayerli, D. (2014, Mart 29). Duruşumuzla muhalifiz!. Sabah. http://www.sabah.com.tr/Cumartesi/2014/03/29/durusumuzla-muhalifiz
• Kılıç, Ç. (2009). Ortaoyunu ve Karagöz Metinlerinde Kullanılan İlençler, Sitem Sözleri, Aşağılamalar. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 1(2), 91-100.
• Klausen, J. (2009). The Cartoons that Shook the World. New Haven ve Londra: Yale University Press
• Koçak, S. (2012). Türkiye’de İslamcı Mizah Dergiciliği: Cafcaf Dergisi Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Marzolph, U. (2000). The Qoran and Jocular Literature. Arabica, 47, 478-487
• ---------------. (2006). Humor. J. W. Meri (ed.), içinde, Medieval Islamic Civilization. An Encyclopedia (s. 335-336). New York 2006,
• Miyasoğlu, M. (2013, 14 Nisan). Necip Fazıl’ın Mizah Gazetesi. Milli Gazete. http://www.milligazete.com.tr/koseyazisi/Necip_Fazilin_mizah_gazetesi/14524#.U39z7nJ_uO4
• Özbey, İ. (2012 Eylül, 16). Bizim Dergilere Sansür İşlemez Çizmenin Bir Yolunu Buluruz. Hürriyet. http://www.hurriyet.com.tr/pazar/21475754.asp
• Özgür, İ. (2012). Cafcaf: an Islamic Humor Magazine, No Joke!. Contemporary Islam, 6(1), 1-27
• Özpınar, A. (2012). Mizah Dergilerinde Toplumsal Gündem: Penguen ve Cafcaf Dergileri Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Özsoy, D. (2011). İslam’ın Mizahi Yüzü: Cafcaf. Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu- Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiriler Kitabı, (s. 505-511), Erzurum.
• Öztürk, Y. N. (1994). Kuran-ı Kerim Meali. İstanbul: Hürriyet Ofset
• Rosenthal, F. (2011). Humor in Early İslam. Leiden-Boston: Brill
• Saroglou, V. (2002a). Sense of Humor and Religion : An a priori Incompatibility? Theoretical Considerations from a Psychological Perspective . Humor : International Journal of Humor Research, 15, 191-214.
• --------------. (2002b). Religiousness, Religious Fundamentalism, and Quest as Predictors of Humor Creation .International Journal for the Psychology of Religion, 12, 177-188.
• --------------. (2003). Humor Appreciation as Function of Religious Dimensions. Archive for the Psychology of Religion, 24, 144-153.
• Sarrafoğlu, F. (2009, Kasım 1). Asım Gültekin'le ''cafcaflı' bir söyleşi... http://www.dunyabulteni.net/index.php?aType=haber&ArticleID=99246
• Tatlıpınar, E. (2008 Ekim, 5). Az Tayyipli Az Muhalefetli Az Cinsellikli İslami Mizah Dergisi; Cafcaf. Akşam. http://cizer.wordpress.com/2008/10/05/az-tayyipli-az-muhalefetli-az-cinsellikli-islami-mizah-dergisi-cafcaf/
• Weber, M. (1999). Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu, Ankara: Ayraç.
• Taranan Dergiler: Fit, Cümbür, Cıngar, Ustura, Cafcaf.