CRITICAL APPROACHES OF ÜNSAL OSKAY, RAŞİT KAYA AND EROL MUTLU IN EARLY COMMUNICATION STUDIES IN TURKEY

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 1, 193 - 214, 10.07.2024

Dilek Beybin Kejanlıoğlu

https://doi.org/10.17572/moment.1501882

Öz

This study examines the works of three representatives of critical studies in mass communication in Turkey, starting at a time when communication was understood as “mass communication” and extending until the end of the 1990s. The “Communication Theory and Research” course, which was first opened by Ünsal Oskay at the end of the 1960s at the Ankara University Faculty of Political Sciences, School of Press and Broadcasting and the critical approaches that he adopted in communication studies starting in the mid-1970s, constitute a starting point for this article. The article presents an evaluation of Oskay’s works along with the works of Raşit Kaya and Erol Mutlu from succeeding generation. Of course, critical approaches are not limited to the three names whose works I have evaluated and to the schools, faculties and departments that have the word communication in their names. The aim here is only to identify early critical tendencies.

Anahtar Kelimeler

Communication studies in Turkey, Critical approaches to communications, Ünsal Oskay, Raşit Kaya, Erol Mutlu

TÜRKİYE’DE ERKEN DÖNEM İLETİŞİM ÇALIŞMALARINDA ÜNSAL OSKAY, RAŞİT KAYA, EROL MUTLU’NUN ELEŞTİREL YAKLAŞIMLARI

Öz

Bu çalışmada iletişimin “kitle iletişimi” olarak anlaşıldığı bir zaman diliminde başlayan ve 1990’lı yılların sonuna kadar uzanan dönemde Türkiye’deki kitle iletişim çalışmalarında eleştirel çalışmaların üç temsilcisinin yapıtları ele alınmaktadır. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın-Yayın Yüksek Okulu’nda (AÜ SBF BYYO) 1960’lı yılların sonunda ilk kez açılan “İletişim Kuram ve Araştırmaları” dersinin kapsamı ve bu dersi veren Ünsal Oskay’ın 1970’li yılların ortalarından itibaren iletişim çalışmalarında da yöneldiği eleştirel yaklaşımlar bu yazı için bir başlangıç noktası oluşturmaktadır. Yazı, Oskay’ın yapıtları ile ondan sonraki nesilden Raşit Kaya ve Erol Mutlu’nun çalışmalarının bir değerlendirmesini sunmaktadır. Elbette eleştirel yaklaşımlar, yapıtlarını değerlendirdiğim üç isimle ve adında iletişim geçen yüksek okul, fakülte ve bölümlerle sınırlı değildir. Burada sadece erken eğilimleri saptama amacı güdülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye'de erken dönem iletişim çalışamaları, İletişime Eleştirel Yaklaşımlar, Ünsal Oskay, Raşit Kaya, Erol Mutlu

Kaynakça

• Adıvar, A. A. (1944). Tarih boyunca ilim ve din. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Adorno, T. W. (1969). Scientific experiences of a European scholar in America. (D. Fleming, Çev.). D. Fleming ve B. Bailyn (Der.), içinde The intellectual migration: Europe and America, 1930-1960 (s. 338-370). Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
• Alemdar, K. ve Kaya, R. (Der.), (1983). Kitle iletişiminde temel yaklaşımlar. Ankara: Savaş Yayınları.
• Alemdar, K. ve Kaya, R. (1993). Radyo-televizyonda yeni düzen: Dünya deneyi ve Türkiye’deki arayışlar. Ankara: TOBB.
• Alpagut, T. (2014). “Erol ile TRT yıllarımız”, İletişim, anlam, arayış: Erol Mutlu’ya armağan içinde (s. 25-31). Ankara: Ütopya Yayınları.
• Benjamin, W. (1982). Estetize edilmiş yaşam (Ü. Oskay, Çev. ve Haz.). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Berg, R. V. L., ve Wenner, A. L. (1997). Televizyon eleştirisinin doğası. (E. Mutlu, Çev.). AÜ İLEF Yıllık 1994-1995, 349-394.
• Bottomore, T. (1987). Siyaset sosyolojisi. (E. Mutlu, Çev.). Ankara: V Teori Yayınları.
• Bottomore, T. (1990). Seçkinler ve toplum. (E. Mutlu, Çev.). Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Çaylı Rahte, E. (2014). “Popüler kültürü eleştirmek üzerine: Oskay, Oktay ve Mutlu”, İletişim, anlam, arayış: Erol Mutlu’ya Armağan içinde (s. 252-276). Ankara: Ütopya Yayınları.
• Enzensberger, H. M. (1979). Bir “kitle iletişim araçları teorisi”nin oluşturucu öğeleri (Ü. Oskay, Çev.), Birikim 58-59, 17-37.
• Garnham, N. (2008 -İngilizcesi 1983). Bir kültürel materyalizm teorisine doğru. (S. Çelenk, Der.), İletişim çalışmalarında kırılmalar ve uzlaşmalar içinde (s. 67-83) Ankara: Deki.
• Hall, S. (1980). Cultural studies: two paradigms. Media, Culture and Society, 2 (1), 57-72.
• Hall, S. (1982 -reprint 1988). The rediscovery of “ideology”: Return of the repressed in media studies. (M. Gurevitch vd. Der.), Culture, society and the media (56-90). Londra ve New York: Routledge. (Türkçesi: (1994). İdeolojinin yeniden keşfi: Medya çalışmalarında baskı altında tutulanın geri dönüşü, (M. Küçük, Çev. ve Der.) Medya, iktidar, ideoloji içinde. Ankara: Ark).
• Horkheimer, M. (1999). Critical theory: Selected essays. (M. J. O’Connell vd., Çev.). New York: Continuum.
• Jameson, F., (Der.), (1985). Estetik ve politika. (Ü. Oskay, Çev.). İstanbul: Eleştiri.
• Jay, M. (1989). Diyalektik imgelem. (Ü. Oskay, Çev.). İstanbul: Ara Yayınları.
• Jay, M. (2001). Adorno. (Ü. Oskay, Çev.). İstanbul: Der Yayınları.
• Jenemann, D. (2007). Adorno in America. Minneapolis, Londra: University of Minnesota Press.
• Katz, D., vd. (Der.), (1954). Public opinion and propaganda. Hinsdale, Il: Dryden Press.
• Kaya, R. (31 Ocak 1978a), 10 Yıl sonra TV: Devlet baba televizyonu, Yürüyüş.
• Kaya, R. (1978b). Eleştiri/Tanıtma/Tartışma, İstanbul (1875-1964) Türkiye’de yayınlanan Fransızca bir gazetenin tarihi, K. Alemdar, Ankara, AİTİA Yayınları, 1978, Yurt ve Dünya, 12, 363-366.
• Kaya, A. R. (1985). Kitle İletişim Sistemleri. Ankara: Savaş Yayınları.
• Kaya, A. R. (1987). Bilimsel-teknolojik devrim ve sosyal düşünce. Bilim ve Sanat, 80, 22-25.
• Kaya, R. (1988). Panel: Türkiye’yi nasıl bir gelecek bekliyor? (Panele katılanlar: İlhan Tekeli, Ömür Sezgin, Raşit Kaya, Gencay Şaylan, Galip Yalman, Özcan Kesgeç) Bilim ve Sanat, 89, 6-18.
• Kaya, A. R. (1994). A fait accompli: Transformation of media structures in Turkey. METU Studies in Development, 21(3), 383-404.
• Kaya, R. (2001). Televizyon: Medyanın amiral gemisi ya da globalleşmenin taşıyıcısı. AÜ İLEF Yıllık 1999. Özel Sayı: Sinema ve Televizyon. Mahmut Tali Öngören’e Armağan. (A. Kartarı ve D. B. Kejanlıoğlu, Der.): 199-206.
• Kaya, R. (2009). Söyleşi: Siyaset “iyi yönetimin, mutlu toplumun” arayışıdır… Söyleşiyi yapan: İ. Ö. Kerestecioğlu; Söyleşiye katılanlar: Ömür Sezgin, Raşit Kaya, Cemil Oktay. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 40, 77-107.
• Kaya, R. (2011). Günümüzde Türkiye’deki iletişim eğitimini ana hatlarıyla ele alacak olursak neler söylerdiniz? Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 15, 182-188.
• Kaya, A. R. (2016 -1. Basım 2009). İktidar yumağı: Medya, sermaye, devlet. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Kaya, A. R. (2021). Fransa’da Okumak, Fransa’yı Okumak. İstanbul: Ayrıntı.
• Kaya, R., ve Çakmur, B. (2010). Politics and the mass media in Turkey. Turkish Studies, 11(4), 521-537.
• Kaya R., ve Çakmur, B. (2013). Siyaset bilimi ve medya çalışmaları. (G. Atılgan ve A. Aytekin, Der.), Siyaset bilimi: Kavramlar, ideolojiler, disiplinler arası ilişkiler (s. 567-578). İstanbul: Yordam.
• Kellner, D. (2008 -İngilizcesi 1997). Ayrımın üstünden gelmek: Kültürel çalışmalar ve ekonomi-politik (H. Ergül, Çev.), (S. Çelenk, Der.), içinde, İletişim çalışmalarında kırılmalar ve uzlaşmalar. (s. 147-172) Ankara: deki.
• Kükrer, Ö. (2011). Erol Mutlu’nun iletişim eğitimi üzerine düşünceleri ve katkıları. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 15, 161-163.
• Lewis, B. (1993). İslam’ın Siyasal Söylemi. (Ü. Oskay, Çev.). Ankara: Simavi Yayıncılık.
• McLuhan, M., ve Fiore, Q. (2005). Yaradanımız Medya. (Ü. Oskay, Çev.). İstanbul: Merkez Kitapçılık Yayınları.
• Mills, C. W. (1974). İktidar Seçkinleri. (Ü. Oskay, Çev.). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Mills, C. W. (1979). Toplumbilimsel Düşün. (Ü. Oskay, Çev.). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Morgan, L. H. (1986). Eski Toplum, Cilt 1. (Ü. Oskay, Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Morgan, L. H. (1987). Eski Toplum, Cilt 2. (Ü. Oskay, Çev.). İstanbul: Payel Yayınevi.
• Murdock, G. (1982; reprint 1988). Large corporations and the control of the communications industries. M. Gurevitch, vd. (Der.), Culture, society and the media içinde (s. 118-150). London ve New York: Routledge.
• Mutlu, E. (1986). Karşılaştırmalı televizyon sistemleri ve televizyon yapımcılarının mesleki eğilimleri. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi Ana Bilim Dalı, Yayımlanmamış doktora tezi.
• Mutlu, E. (1991). Televizyonu Anlamak. Ankara: Gündoğan Yayınları.
• Mutlu, E. (1994). İletişim sözlüğü. Ankara: Ark Yayınları. (Genişletilmiş 2. Basım 1995; Gözden geçirilmiş 4. Basım 2004 Ankara: Bilim ve Sanat; Son Basım 2017 Ankara: Ütopya).
• Mutlu, E. (1995). Televizyonda Program Yapımı. Ankara: AÜ İletişim Fakültesi Yayınları.
• Mutlu, E. (1999). Televizyon ve Toplum. Ankara: TRT Yayınları.
• Mutlu, E. (2005a). Globalleşme, Popüler kültür ve Medya. Ankara: Ütopya Yayınları.
• Mutlu, E. (Der.), (2005b). Kitle İletişim Kuramları. Ankara: Ütopya Yayınları.
• O’Malley, T. (2013). Communications policy and social change: Raymond Williams, the left and thinking about the media. Key Words, 11, 12-26.
• Oskay, Ü., (Der.), (1968-metinde kullanılan teksir 1980). Kitle Haberleşme Teorileri ve Kitle Haberleşme Araçları. Ankara Üniversitesi SBF BYYO Ders Notları.
• Oskay, Ü., (Der.), (1969). Kitle haberleşme teorilerine giriş. Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
• Oskay, Ü. (1971a). Gelişme açısından kültür değişimi. Ankara Üniversitesi: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Oskay, Ü. (1971b). Toplumsal gelişmede radyo ve televizyon: Geri kalmışlık açısından olanaklar ve sınırlar. Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
• Oskay, (1981a). Benjamin’de modern olanı iletimleme sorunsalı. Oluşum, 40 (82): 12-17.
• Oskay, (1981b). Benjamin’de tarih, kültür ve fantazya. Oluşum, 43 (85), 4-15.
• Oskay, Ü. (1982a). Çağdaş Fantazya. Ankara: AYKO.
• Oskay, Ü. (1982b). Müzik ve Yabancılaşma. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Oskay, Ü. (1982c). XIX. Yüzyıldan günümüze kitle iletişiminin kültürel işlevleri. (Doçentlik çalışması). Ankara: Ankara Üniversitesi SBF Yayınları.
• Oskay, Ü. (1989). “Önsöz: Modern toplumlarda gündelik hayatın sistemle bütünleşmemiz ve birey olamayışımız açısından önemi”. B. Brown, (Y. Alogan, Çev.), Marks, Freud ve günlük hayatın eleştirisi içinde (s. 7-13). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Oskay, Ü. (1992). İletişimin ABC’si. İstanbul: Simavi Yayınları.
• Oskay, Ü., vd. (1995). İletişim teorileri, teorisyenleri: Onlar iletmişlerdi. Salı toplantıları 93-94. El, dil, göz, kulak: İletişim işim (s. 233-262). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Oskay, Ü. (1998). Yıkanmak İstemeyen Çocuklar Olalım. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Oskay, Ü. (2000). Tek Kişilik Haçlı Seferleri. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Oskay, Ü., ve Çelebi, M. (2004). Peki konuşalım: Popüler kültür üzerine. İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
• Oskay, Ü. (2011). 8 Aralık 2006 Lefkoşa, KKTC’de yapılan görüşme. (D. B. Kejanlıoğlu, Görüşmeci; A. A. Aral, Deşifre), (D. B. Kejanlıoğlu, Der.), Zamanın tozu: Frankfurt Okulu’nun Türkiye’deki İzleri içinde (s. 613-621). Ankara: Deki.
• Oskay, Ü. (2014). Roman ve etik. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Özbek, M. (Der.), (2004). Kamusal Alan. İstanbul: Hil.
• Runciman, W. G. (1986). Toplumsal Bilim ve Siyaset Kuramı. (E. Mutlu, Çev.). Ankara: Teori.
• Schramm, W., (Der.), (1965, ilk basımı 1954). The process and effects of mass communication. Urbana, Illinois: University of Illinois Press.
• Tokgöz, O. (2000). “Türkiye’de iletişim araştırması: Nereden nereye?”, Medya ve kültür. I. Ulusal İletişim Sempozyumu Bildirileri 3-4 Mayıs 2000 (s. 9-28). Ankara: İletişim Dergisi Yayınları.
• Tokgöz, O. (2005). Türkiye’de iletişim eğitimi: Elli yıllık bir geçmişin değerlendirilmesi. Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Türkiye’de İletişim Araştırmaları Sempozyumu Bildirisi. 20 Ekim 2005.
• Tokgöz, O. (2015). İletişim kuramlarına anlam vermek: Başlangıcından günümüze Anglo-Amerikan iletişim kuramı. Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Tokgöz, O. (2021). Bir İletişim Duayeninin Anıları. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tokgöz, O., Binark, M. ve Çaylı Rahte, E. (2014). Oya Tokgöz ile söyleşi. İletişim, Anlam, Arayış: Erol Mutlu’ya Armağan içinde (s. 43-48). Ankara: Ütopya Yayınları.
• Topuz, H., Alemdar, K., Kaya, R., Kurtböke, O., Örki, N. (1989). Basında tekelleşmeler. İstanbul: İLAD ve TÜSES.
• Türkoğlu, N. (2005). Türkiye’de iletişim akademisyeni olmak: Kişisel bir serüvene eleştirel bir bakış. Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Türkiye’de İletişim Araştırmaları Sempozyumu Bildirisi. 20 Ekim 2005.
• Türkoğlu, N. (2009). Medya ve iletişim çalışmalarının içerisi-dışarısı. (D. Hattatoğlu ve G. Ertuğrul, Der.), Méthodos: Kuram ve Yöntem Kenarından içinde (s. 281-196). İstanbul: E yayınları anahtar kitaplar.
• Türkoğlu, N. (2014). Erol hoca ve özdüşünümsellik. İletişim, anlam, arayış: Erol Mutlu’ya Armağan içinde (s. 53-54). Ankara: Ütopya Yayınları.
• Wiggershaus, R. (1994). The Frankfurt School: Its history, theories and political significance. (M. Robertson, Çev.). Cambridge: Polity Press.
• Williams, R. (1961). The Long Revolution. London: Chatto and Windus.
• Williams, R. (1962). Communications. Harmondsworth: Penguin Books.
• Yıldız, A., Özdemir, İ., ve Mutlu, Ö. (2014). Erol Mutlu bibliyografyası, İletişim, anlam, arayış: Erol Mutlu’ya Armağan içinde (s. 347-351). Ankara: Ütopya Yayınları.