Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı Devleti Maliyesi ve Dış Borçlanma

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 68 - 79, 30.06.2021

Seda Aydoğdu

Öz

Osmanlı Devleti, 16. yüzyılın sonlarına doğru bozulmaya başlayan mali yapısını dengeye getirmek için çeşitli çözüm yöntemlerine başvurmuştur. Bu yöntemlerden biri olan dış borçlanma politikasına 19. yüzyılda başlayan Osmanlı Devleti, aldığı dış borçları etkin kullanamamış genellikle cari giderlerde kullanmıştır. Bu durum dış borçlanmanın kronikleşmesine ve Osmanlı Devleti’nin maliyesinin finans merkezlerine bağımlı hale gelmesine sebep olmuştur. Başvurulan çözüm yöntemleriyle birlikte Osmanlı mali sisteminde gerçekleştirilmeye çalışılan dönüşüm çabaları da hem gelir kaynaklarını arttırma hem de çözüm yöntemlerinin eksikliklerini ve başarısızlıklarını giderme işleviyle çözüm yöntemlerinden biri olmuştur. Ancak Osmanlı Devleti’nde merkezi bürokrasinin ve kurumsal yapının zayıf olması, şehirleşmenin düşük olması, teknik altyapının yetersiz olması, taşranın gücüne bağımlı olunması ve taşraya özerklik tanınmaması gibi nedenlerden dolayı dış borçlanma sürecinde mali dönüşümle istenilen başarıya ulaşılamamıştır.
Çalışmanın amacı bütçe açıklarının telafisi için uygulanan dış borçlanma sürecinin ve bu süreç içerisinde Osmanlı mali sisteminde gerçekleştirilmeye çalışılan dönüşüm çabalarının analizini yapmaktır. Bu bağlamda çalışmada mali dönüşüm çabalarından, bu çabaların önündeki engellerden ve dış borçlanma sürecinde bu çabaların yarattığı etkilerden bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Dış Borçlar, Osmanlı Maliyesi

Finance and Foreign Borrowing of the Ottoman State from Tanzimat to the Republic

Öz

The Ottoman State resorted to various solution methods to balance its financial structure, which started to deteriorate towards the end of the 16th century. The Ottoman State, which started its foreign borrowing policy, which is one of these methods, in the 19th century, could not use these foreign debts effectively and generally used it in current expenses. This situation caused foreign borrowing to become chronic and the finances of the Ottoman State to become dependent in financial centers. Along with the solution methods applied, the transformation efforts tried to be realized in the Ottoman financial system became one of the solution methods with the function of both increasing the income sources and eliminating the deficiencies and failures of the solution methods. However, the financial transformation implemented in the foreign borrowing process failed to succeed reasons as the weak central bureaucracy and institutional structure in the Ottoman State, insufficient urbanization and technical infrastructure, dependence on the power of the province and lack of autonomy for the province.
The aim of the study is to analyze the foreign borrowing process applied to compensate for the budget deficits and the transformation efforts that were tried to be realized in the Ottoman financial system during the process. In this context, the financial transformation efforts, the obstacles in front of these efforts and the effects of these efforts in the foreign borrowing process are mentioned in the study.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, External Debts, Ottoman Finance

Kaynakça

• Akkuş, Y. (2018). Modern Dönem Osmanlı Maliyesine Analitik Bir Bakış, İstanbul İktisat Dergisi, 68(1), 113-160.
• Arslanboğa, K. (2012). 1589-90 ile 1062-3 Mali Yıllarına Ait Osmanlı Devleti Bütçelerinin Oluşturulması ve İncelenmesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Arslanboğa, K. (2013). M. 1665-1668/H.1075-1078 Tarihleri Arasında Bir Mali Yıla Ait Osmanlı Bütçesi, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar, 50(586), 75-96.
• Aşçı, H. B. (2007). Türkiye’nin 150 Yıllık Borç Serüveni (1855-2005), Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aşçı, H. B. (2016). Lozan Barış Antlaşması’nda Osmanlı Borçları Meselesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(6), 1649-1666.
• Birvural, A. (2019). Osmanlı Devleti’nde 1854-1874 Borçlanmalarına Genel Bir Bakış ve Morotoryum, Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(23), 115-122.
• Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy’dan Tanzimat’a Mali Tarih), Alan Yayıncılık, İstanbul.
• Çandır, M. (2010). Osmanlı Devleti’nin Dış Borçları, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne.
• Çataloluk, C. (2015). Osmanlı Devlet Bütçesi, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(3), 497-515.
• Çetin, E. C. (2018). Düyun-u Umumiye ve Osmanlı Dış Borç Tarihi Genel Bir Bakış, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 234-249.
• Çizakça, M. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda İç Borçlanmanın Evrimi (XV. Yüzyılından, XIX. Yüzyıla), Osmanlı, İktisat (Edit: Kemal Çiçek, Cem Oğuz), Cilt:3, Türkiye Yayınları, Ankara, 223-226.
• Değer, A. & Anbar, A. (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nun İç Borçlanmada Kullandığı Yöntem ve Araçlar, Maliye ve Finans Yazıları, 1(87), 27-49.
• Dikmen, N. (2005). Osmanlı Dış Borçlarının Ekonomik ve Siyasi Sonuçları, Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 19(2), 137-159.
• Eren, A. (1999). Osmanlı Ekonomisinde Kurumsal Gelişmeler, Osmanlı, İktisat (Edit: Kemal Çiçek, Cem Oğuz), Cilt:3, Türkiye Yayınları, Ankara, 236-249.
• Ergüder, B. (2020). Düyun-u Umumiye İdaresi’nin Borç Yönetiminden Bir Kesit: İkramiyeli Tahviller, Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(2), 470-485.
• Eroğlu, O. (2012). Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinden Cumhuriyet'in İlk Yıllarına Kamu Maliyesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(Özel Sayı), 57-89.
• Günay, B. & Tekir, A. F. (2018). Tanzimat Sonrası Vergi Reformlarının Anayasal Vergilendirme İlkeleri Çerçevesinde Değerlendirilmesi, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 24(2), 711-742.
• Güran, T. (1989). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları (1841-1861), Türk Tarih Kurumu Yayınları, XXV. Dizi, Sayı 8, Ankara.
• Güran, T. (1998). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 49(0), 79-95.
• Gürsel, S. (1999). Osmanlı Dış Borçları, Osmanlı, İktisat (Edit: Kemal Çiçek, Cem Oğuz), Cilt:3, Türkiye Yayınları, Ankara, 389-399.
• Kıray, E. (2008). Osmanlı’da Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kopar, M. & Yolun, M. (2012). 18. ve 19. Yüzyıllarda Osmanlı Borçlar Tarihine Bir Bakış, History Studies International Journal of History, 4(1), 335-358.
• Küçükkalay, A. M. (1999). Osmanlı Toprak Sistemi- Miri Rejim, Osmanlı, İktisat (Edit: Kemal Çiçek, Cem Oğuz), Cilt:3, Türkiye Yayınları, Ankara, 53-58.
• Öner, E. (2001). Mali Olaylar ve Düzenlemeler Işığında Osmanlı İmparatorluğu ve Cumhuriyet Döneminde Mali İdare, T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma, Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Yayın No:2001/359, Ankara.
• Özdemir, B. (2010). Osmanlı Devleti Dış Borçları, T.C. Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın no:2010/403, Ankara.
• Pamuk, Ş. (1994). Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
• Pamuk, Ş. (1999). Osmanlı İmparatorluğu’nda Fiyat Devrimine Yeniden Bakış, Osmanlı, İktisat (Edit: Kemal Çiçek, Cem Oğuz), Cilt:3, Türkiye Yayınları, Ankara, 193-201.
• Pamuk, Ş. (2006). Osmanlı Devleti’nin İç Borçlanma Kurumlarının Evrimi 1600-1850, Osmanlı Maliyesi Kurumlar ve Bütçeler 1 (Hazırlayanlar: Mehmet Genç ve Erol Özvar), Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul, 27-38.
• Parlak, M. & Parlak, Z. (2012). Osmanlı Mali Sistemi ve Divan-ı Muhasebata Giden Yol, Sayıştay Dergisi, 0(87), 19-38.
• Samur, C. (1996). Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi ve Yabancı Sermaye, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Şeker, M. (2007). Osmanlı Devleti’nde Mali Bunalım ve İlk Borçlanma, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(2), 115-134.
• Tabakoğlu, A. (1999). Osmanlı Mali Yapısının Ana Hatları, Osmanlı, İktisat (Edit: Kemal Çiçek, Cem Oğuz), Cilt:3, Türkiye Yayınları, Ankara, 125-135.
• Yıldırım, O. (2015). Tanzimat Sonrası Osmanlı Dış Borçları, Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bartın.
• Yılmaz, B. E. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nu Dış Borçlanmaya İten Nedenler ve İlk Dış Borç, Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(4), 186-198.
• Yılmaz, F. (1995). Hukukî-İktisadî-Malî Yönleriyle Osmanlı Borçlarının Tasfiye Meselesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.