Adalar Denizi Toponimisinin Jeopolitik Kıskacında Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 151 - 179, 25.01.2023

Mete Şinik , Ömer Faruk İncili

Öz

Adalar Denizi; Anadolu ile Balkan yarımadaları arasında, jeomorfolojik özellikleri nedeniyle kıta sahanlığı geniş olduğu kuzey-güney yönlü uzanan kabaca dikdörtgene benzer yarı kapalı bir denizdir. Adalar Denizi, toplam 3000’e yakın irili ufaklı ada, adacık ve kayalıklardan oluşan beş grup ada topluluğuna sahiptir. Adını bu adalardan alan Adalar Denizi; çeşitli kavimlerden krallıklara, imparatorluklardan devletlere kadar farklı hükümranlıklar altına girmiş ve bunların etkisiyle çeşitli adlandırmalarda bulunulmuştur. Toponimiyi etkileyen en önemli unsurlardan biri olan geçmiş sosyo-kültürel etkilerle oluşan genetik köken adlandırmaları nedeniyle Adalar Denizi; farklı medeniyet ve kültürlerin izlerini taşımaktadır. Özellikle Osmanlı Devletinin adaları ele geçirip Anadolu ile bütünleştirmesinden itibaren coğrafi karakterli Türkçe adlandırmalar toponimiye hakim olmuş ve adlandırmaların genetik kökeni değişime uğramıştır. Yaklaşık bin yıl boyunca Adalar Denizi olarak bilinen yer; Cumhuriyet devrinde değişen jeopolitik koşullar nedeniyle çoğu kısmı Türkiye’nin sınırları dışında kalınca, mekânsal adlarda da değişimler başlamıştır. Çalışmanın temel dayanağı, jeopolitikteki dilin ve buna bağlı olarak mekânsal adlandırmaların Ratzel’in “Organik Devlet” teorisinde ortaya koyduğu “Devletin alanı, kültürü ile büyür ve kültürü yaymak istiyorsanız dilinizi yayın” fikrine dayanmaktadır. Jeopolitiğin kıskacında en az dili yaymak kadar önemli olan mekansal adların korunumu, çalışmanın önemini ortaya koymaktadır. Ayrıca, toponiminin korunumu jeopolitik geçmişi korumak ve düşünceyi yaymak açısından da çok önemlidir. Çünkü; insanların hafızasında yer edinen mekânsal adların değiştirilmesi, jeopolitik düşüncenin değişmesine ve zayıflamasına sebep olmaktadır. Bu nedenle jeopolitik dilin bir parçası olan mekânsal adlandırmalar, korunmalı ve geleceğe aktarılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Toponimi, Jeopolitik Dil, Jeopolitik Toponimi, Jeopolitik Hafıza, Adalar Denizi

Kaynakça

• Adiloğlu, S., (2021). Batı Trakya’da asimilasyon, unutturma ve (toponimi özelinde) isim değişikliği. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 22, 510-526.
• Akarı, S., (2005). Dil tarih ve coğrafya denkleminde; Ege Denizi’nin adlandırılma tarihi ve Ege kelimesinin Anlamı, Deniz Basımevi, İstanbul.
• Assmann, J., (1997). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (Çev. A. Tekin) Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Baldacchino, G., (2016). Archipelago touris. Routledge Taylor Francis Group, London and Newyork.
• Birlemiş Milletler Deniz hukuku Sözleşmesi - 1982 BM Enformasyon Merkezi UNIC-Ankara.
• Benwell, M. C., (2016). Encountering geopolitical pasts in the present: young people’s everyday engagements with memory in the Falkland Islands. Transactions of the Institute of British Geographers, 41 (2), 121–133.
• Cevad, A., (1895). Memaliki Osmaniyenin tarih ve coğrafya lügatı. Cilt: 3, Dersaadet (Kasbar Matbaası).
• Connerton, P., (2014). Modernite nasıl unutturur. (Çev. K. Kelebekoğlu). Sel Yayıncılık, İstanbul. Crocker, D., (2007). Dictionary of aviation. A&C Black Publishers Ltd, London.
• Çelebi, K., (2018). Tuhfetü'l-Kibar fi Esfari'l-Bihar. TÜBA. Ankara.
• Erinç, S., Yücel, T., (1988). Ege Denizi Türkiye ile komşu Ege Adaları. Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 84, Seri: VII, Sayı: A.6, Ankara.
• Erinç, S., (2001). Lise coğrafya ders kitabı. Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul.
• Hatip, S. M., (2013). Çanakkale Boğazı (Bahr-i Sefid Boğazı) savunma sistemi 1770-1918. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi (Basılmamış), Ankara.
• İzdar, E. K., (1975). Batı Anadolu'nun jeotektonik gelişimi ve Ege Denizi çevresine ait üniteler ile karşılaştırılması. Ege Üniversitesi Matbaası, İzmir.
• Ilgar, A., (2015). Messiniyen Tuzluluk Krizi Akdeniz’in kurumasına ilişkin bir derleme. MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, (20), 73-80.
• Guy, N. R., (2000). The relevance of non-legal technical and scientific concepts in the interpretation and application of the law of the sea: an analysis of the united nations convention on the law of the sea. Theses (PhD/Doctoral), University of Cape Town.
• Kozanhan, M. K., (2022). Anadolu Sahilleri ile Balkan Yarımadası arasında bulunan deniz alanının isimlendirme sorunsalı. Türk Denizcilik ve Deniz Bilimleri Dergisi, 8 (1), 31-41.
• Kurul, E., (2021). Eskiçağ Thalassografisi çerçevesinde ‘Ege Denizi’ adlandırmaları. OLBA XXIX, Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini Araştırma Merkezi (KAAM) Yayınları, 423-444, Mersin.
• Lozan Sulh Mııahedenamesinin Kabulüne Dair Kanunlar (1931). TBMM Kavanin Mecmuası, Tertip: 3, Cilt: 5, Necmi İstikbal Matbaası, İstanbul.
• Lozan Sulh Mııahedenamesinin Kabulüne Dair Kanunlar (1942). TBMM Kavanin Mecmuası, Devre: II, İçtima: 1, Cilt: 2, TBMM Matbaası, Ankara.
• Mayhew, S., (2004). Dictionary of geography. oxford university press. Oxford and New York.
• Moore, W. G., (1974). The penguin dictionary of geography. Penguin Books. New York.
• Özey, R., (2001). Adalar Denizi ve Batı Anadolu Bölgesi hakkında. Marmara Coğrafya Dergisi, (3) 1, 27-36, İstanbul.
• Özman, M. A., (1988). Ege’de karasuları sorunu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 43 (3), 173-182, Ankara.
• Pazarcı, H., (2012). Uluslararası hukuk. Turhan Kitabevi, Ankara.
• Ratzel, F., (1970). The laws of the spatial growth of states. (Çev. R. Bolin) The structure of polıtıcal geography (Edt: R. Kasperson & J. Minghi), 17-28, University of London Press, London.
• Sur, M., (2000). Uluslararası hukukun esasları, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir.
• Şakiroğlu, M. H., (1993). Cezâyir-i Bahr-i Sefîd maddesi. TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Tarcan, H., (1998). Ön Türk tarihi. Kaynak Yayınları No: 243, İstanbul.
• Tevfik M., Rifat S., Akçuraoğlu, Y., Galip. R., (1931). Tarih I. Maarif Vekaleti, Devlet Matbaası, İstanbul.
• Tuan, Y-F., (2005). Mekan ve yer: Hümanist perspektif. (Çev. Y. Arı), 20. Yüzyılda Amerikan coğrafyasının gelişimi. 119-134, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya.
• Tuncel, M., (1993). Çanakkale boğazı maddesi. TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
• Türkiye Cumhuriyeti Dış İşleri Bakanlığı web sitesi, Başlıca Ege Denizi sorunları https://www.mfa.gov.tr/baslica-ege-denizi-sorunlari.tr.mfa (26.10.2022).
• Türkiye Cumhuriyeti Karasuları Kanunu, (1964).
• Türkiye Cumhuriyeti Karasuları Kanunu, (1982).
• Umar, B., (1993). Türkiye’deki Tarihsel Adlar. İnkılâp Kitâbevi, İstanbul.
• https://sanderusmaps.com/our-catalogue/antique-maps/europe/southeastern-europe/greece-and-greek-islands-by-vincenzo-coronelli-29046
• https://www.1stdibs.com/furniture/more-furniture-collectibles/collectibles-curiosities/maps/antique-map-greece-allard-c1698/id-f_9945341/
• https://sanderusmaps.com/our-catalogue/antique-maps/europe/southeastern-europe/greece-by-nicolas-sanson
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b5962160j
• https://www.crouchrarebooks.com/atlases/big-data-in-the-eighteenth-century
• https://www.alamy.es/foto-mapa-de-grecia-1707-132198395.html
• https://www.abebooks.com/maps/Greece-South-Part-Turkey-Europe-Moll/30666286827/bd
• https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b84931492
• https://www.alamy.com/old-map-of-the-ancient-greece-printed-in-the-french-dictionary-dictionnaire-complet-illustr-by-the-editor-larousse-in-1889-image414000576.html
• https://www.alamy.com/stock-photo-greece-aegean-islands-crete-cyclades-dodecanese-sporades-arrowsmith-94090801.html
• https://www.alamy.com/greece-and-albania-balkans-bulgaria-bartholomew-1949-old-vintage-map-chart-image428910415.html