Beylerbeyi Sarayı Dekorasyonunda Owen Jones’un Yayınlarından Uyarlanmış Elhamra Desenleri

Yıl 2019, Sayı: 17, 123 - 137, 05.07.2019

Turgut Saner Bilge Ar

Öz

Elhamra Sarayı’nın hem romantik hem akademik yaklaşımlarla araştırılması, İslâm sanatının Avrupa ölçüsünde tanınmasında

büyük rol oynamıştır. Sanatçılar, mimarlar, Batılı merkezlere çok yakın konumdaki bu sarayı 19. yüzyılın

başlarıyla birlikte ziyaret etmişler, gördüklerini çizimler içeren kitaplar yoluyla paylaşmışlardır. Elhamra’nın biçimleri ve

motifleri, Batı sanat ve mimarlığında yer bulmaya başlamış, “oryantal esinler” taşıyan birçok sanat nesnesi ve mekân tasarlanmıştır.

Elhamra ve onun görsel imgeleri bir tutkuya dönüşmüştür.

Osmanlı ortamında da Elhamra üslubu özgün bir Batılı yenilik olarak karşılanmıştır. İslâm sanatının ortak diline

ilişkin unsurlar taşımasıyla Osmanlı tasarımlarına farklı bir hava kazandırmıştır. Özellikle devlet yapılarında (Harbiye Nezareti

Kapısı ile Köşkleri, Çırağan Sarayı vs.) ve yönetimde önde gelen kişiliklerin konutlarında (Baltalimanı Sahil Sarayı,

Mecit Efendi Köşkü, Sait Halim Paşa Yalısı vs.) yetkin örnekleri uygulanmıştır.

Beylerbeyi Sarayı, Elhamra üslubunun İstanbul’da yerleşmesinde öncü roldedir. Bir yanı “son moda”, bir yanı da “geleneksel-

İslâmî” içerikli dekorasyonuyla, inşaatından hemen sonra Fransa İmparatoriçesi Eugénie’yi ağırlamıştır. Sarayın

mekânları ağırlıklı olarak Owen Jones’un hazırladığı, dönemi için çok etkili bir derleme eser olan The Grammar of Ornament’tan

alınan motiflerle dekore edilmiştir. Jones’un eseri üzerinden, bir imparatorluk yapısı kimliğindeki Beylerbeyi

Sarayı’nda yer bulan Elhamra motiflerinin tespiti, bu üslubun Osmanlı çevrelerinde -Batı’da olduğunun aksine- ciddiye

alındığını, yeni bir sanat ruhu yaratmada Osmanlı beğenisine hitap edebildiğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Elhamra Sarayı, Beylerbeyi Sarayı, Osmanlı Mimarlığı, Owen Jones, The Grammer of Ornament, Eugénie, Elhamra Üslubu, Bezeme Ögeleri

Destekleyen Kurum

T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI MİLLİ SARAYLAR İDARESİ BAŞKANLIĞI

Kaynakça

• Braga, Ariane Varela, The Burlington Magazine, vol. 149, No. 1251, Haziran 2007. Flores, Carol A. Hrvol, Owen Jones: Design, Ornament, Architecture and Theory in an Age of Transition, New York 2006. Goury, Jules - Owen Jones, Plans, Elevations, Sections and Details of the Alhambra - From Drawings Taken on the Spot in 1834 by the late M. Jules Goury and in 1834 and 1837 by Owen Jones, Arch.t., Londra 1842. Jones, Owen, The Grammar of Ornament, Londra 1856. Saner, Turgut, “19. Yüzyıl Osmanlı Eklektisizminde Elhamra’nın Payı”, Osman Hamdi Bey ve Dönemi, haz. Z. Rona, İstanbul 1993. __________, 19. Yüzyıl İstanbul Mimarlığında Oryantalizm, İstanbul 1998. __________, “Mimari Dönüştürmeler”, Sanat Tarihi Defterleri 9,2005.