Beylerbeyi Sarayı Kıyıdan Tepelere Uzanan Bir Sahil Saray

Yıl 2019, Sayı: 17, 139 - 161, 05.07.2019

Afife Batur

Öz

Beylerbeyi Sarayı, Üsküdar ilçesinde aynı adla anılan semtte bulunan bir sahil saray ile bağlı yapılar ve köşklerden

oluşan saray kompleksidir. Saray, Boğaz su yolunun coğrafyasına katılan ve onun benzersizliğini bütünleyen mimari yapıtların

en önemlilerinden biridir. Sahil Sarayı’nın kıyıdan başlayıp setler üzerinde devam eden yerleşim modeli, ona, sahile

dizilen örneklerden farklı bir perspektif sağlar.

İlk Beylerbeyi Sarayı, II. Mahmud tarafından Krikor Amira Balyan’a, daha önce burada bulunan III. Murad dönemi

Beylerbeyi Mehmed Paşa’nın yalısının yerine yaptırılmıştır (1826-1832). Yanan ilk sarayın (1851) yerine inşa edilen yeni

Beylerbeyi Sarayı, Sultan Abdülaziz’in görevlendirdiği Sarkis Balyan ile kardeşi hassa mimarı Agop Balyan tarafından

tasarlanıp gerçekleştirilmiştir. Sarayın yapımı 1864’te tamamlanmış; eşyasının seçimi, yapımı ve yerleştirilmesi 1865 yılını

bulmuştur. Saray, günümüzde Mermer Köşk, Sarı Köşk, Has Ahır ile birlikte bazı müştemilat yapılarını içermektedir. Kadın

Efendiler Daireleri (Sahilhaneleri) günümüze ulaşmamıştır.

Beylerbeyi Sarayı, tekil mimari nitelikleri ile değil, peyzaj içindeki konumu ile de önemli olan bir yapıttır ve bu bağlamda

da sahil saray kavramının seçkin örneklerinden biridir.

Anahtar Kelimeler

Beylerbeyi, İstavroz, Sahil Sarayı, Balyan, Mavi Salon, Mermer Köşk, Sarı Köşk, Has Ahır, Setli Bahçe

Destekleyen Kurum

T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI MİLLİ SARAYLAR İDARESİ BAŞKANLIĞI

Kaynakça

• Arslan, Necla, Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul (18. Yüzyıl Sonu ve 19. Yüzyıl), İstanbul 1992. Batur, Afife, “Beylerbeyi Sarayı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c. II, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1994. Cezar, Mustafa, “XIX. Yüzyılda Neden Batı Tarzı Saray”, Millî Saraylar, İstanbul 1993. Ekşioğlu, A., Rönesans ve Barok Bahçe Sanatının İstanbul Saraylarındaki Etkileri/Dolmabahçe ve Beylerbeyi Sarayı Örneği, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2001. Eldem, S. Hakkı, Köşkler ve Kasırlar, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, c. II, İstanbul 1969. _____________, Boğaziçi Anıları, Aletaş Alarko Eğitim Tesisleri A.Ş., Çeltüt Matbaacılık Kollektif Şirketi, İstanbul 1979. Evyapan, Gönül Aslanoğlu, Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle Eski İstanbul Bahçeleri, İstanbul 1972. Göncü, T. Cengiz, Beylerbeyi Sarayı’nın İnşa Süreci, Teşkilatı ve Kullanımı, Yüksek Lisans Tezi, İ.Ü., İstanbul 2006. ______________, Beylerbeyi Sarayı, Millî Saraylar Yayınları,İstanbul 2013. Hovhannesyan, Sarkis Sarraf, Payitaht İstanbul’un Tarihçesi, çev. E. Hançer, Türk Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1996. İnciciyan, P. Ğ., XVIII. Asırda İstanbul, tercüme ve tahşiye eden: Hrand D.Andreasyan, İstanbul Fetih Derneği İstanbul Enstitüsü Yayınları, İstanbul Matbaası, İstanbul 1956. Karahüseyin, G., “Beylerbeyi Sarayı ve Ünlü Konukları”, Millî Saraylar, II, 1992. Konyalı, İ. Hakkı, Abideleri ve Kitâbeleriyle Üsküdar Tarihi, Türkiye Yeşilay Cemiyeti Yayınları, c. II, İstanbul 1976. Photiadis, B.A., TTOKB, S. 260, İstanbul 1963. Saner, Turgut, 19. Yüzyıl İstanbul Mimarlığında Oryantalizm, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 1998. Sözen, Metin, Devletin Evi Saray, İstanbul 1990. ___________, “Beylerbeyi Sarayı”, DİA, VI. Şehsuvaroğlu, Haluk, Boğaziçi’ne Dair, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, İstanbul 1986. ________________, “Beylerbeyi Sahil Sarayı”, İ.A., c. V. Taş, A., Rönesans Devri Bahçe Sanatı ve Ülkemizde Yansıması Olarak Beylerbeyi Sarayı ve Set Bahçeleri, Yüksek Lisans Tezi, İ.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 1998. Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfî Efendi Tarihi, haz. M. Aktepe, c. X, XI, Ankara 1989; c. XII, Ankara 1992. Von Moltke, Helmuth, Türkiye’deki Durum ve Olaylar Üzerine Mektuplar, çev. H. Örs, İş Bankası Yayınları, Ankara 1960.