OSMANLI PADİŞAH PORTRELERİNE DAİR BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Sayı: 20, 81 - 95, 04.08.2021

Ümit Kılınç

Öz

Osmanlı Devleti’nin yedinci hükümdarı olan Fatih Sultan Mehmed, portresini yaptıran ilk padişahtır. Bu dönemde, saray atölyelerinde çalışan nakkaşlar tarafından da padişah portreleri yapılmıştır. Fatih ile başlayan Osmanlı padişah portreciliği, 20. yüzyılın başına kadar etkin bir tür olarak devam edecektir. 18. yüzyılın ikinci yarısında ve 19. yüzyılda padişah portrelerinin giderek yaygınlaşması, bu portrelerin çeşitli devlet erkânına ve yabancı temsilcilere sunulduğunu gösterir. Artık portreler diplomatik amaçla, hatta propaganda niyetiyle de kullanılacaktır. Sultan III. Selim, Avrupalı hü-kümdarlar için portre yaptırmanın bir güç simgesi; portre armağan etmenin de âdetten olduğunu anlamıştır. Sultan II. Mahmud’un kıyafet reformundan sonra, yeni üniformasıyla atlı ya da ayakta portreleri yapılmış ve bu portreler askerî ve idari binalara asılmaya başlanmıştır. II. Mahmud’la beraber, Osmanlı padişah portrelerinde daha Batılı bir ikonografya yerleşmiştir. II. Abdülhamid döneminin ise Osmanlı padişah portreciliği açısından ayrı bir önemi bulunmaktadır. Sultan II. Abdülhamid yerli ve yabancı ressamlara önceki padişahların yağlıboya portrelerini yaptırmıştır. Padişah portreciliği geleneği, Sultan V. Mehmed Reşad ve VI. Mehmed Vahideddin dönemlerinde de devam etmiştir. Bu çalışmada, Fatih Sultan Mehmed ile başlayan ve son padişah Sultan VI. Mehmed Vahideddin’e kadar devam eden padişah portreciliğinin gelişimi takip edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Padişah Portreleri, Osmanlı, Saray, Fatih Sultan Mehmed, Sultan II. Mahmud, Sultan III. Selim, Rafael Manas, Ressam

Kaynakça

• Bağcı, Serpil, “El Yazmalarından Albümlere: III. Mehmed”, Padişahın Portresi / Tesavir-i Âl-i Osman,
• Bora, Rezzan, 19. Yüzyıl Osmanlı Resim Sanatında Kullanılan Takılar.
• Çağman, Filiz, “İstanbul Sarayı’nın Yorumu; Üstad Osman ve Dizisi”, Padişahın Portresi / Tesavir-i Âl-i
• Osman, Türkiye İş Ban-kası Kültür Yayınları, İstanbul 2000.
• Çağman, Filiz - Zeren Tanındı, Portreler, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1984.
• Çötelioğlu, Aysel, Topkapı Sarayı Müzesi Resim Koleksiyonu ve Padişah Portreleri.
• Germaner, Semra - Zeynep İnankur, Oryantalistlerin İstanbulu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kılınç, Ümit, “Osmanlı Saray Ressamlarına Dair Bir Değerlendirme: Stanislaw Chlebowski, Luigi
• Acquarone ve Fausto Zona-ro”, Millî Saraylar Sanat-Tarih-Mimarlık Dergisi,
• S. 14, Millî Saraylar Yayınları, İstanbul 2015.
• Küçükhasköylü, Nurdan, “Dolmabahçe Sarayı’nda Bir Ressam: Josef Manas”, 150. Yılında Dolmabahçe
• Sarayı Uluslararası Sempozyum Bildiriler, TBMM Millî Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2006. 
• ___________________, “Osmanlı Sarayı’nda Ermeni Ressamlar: Manas Ailesi”, Hacettepe Üniversitesi
• Edebiyat Fakültesi Dergi-si, c. 28, S. 1, Haziran 2011. 
• ___________________, “19. Yüzyıl Osmanlı Sarayı’ndan Bir Ressam: Antranik Efendi”,
• Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, S. 12, Haziran 2015.
• Kürkman, Garo, Armenian Painters in the Ottoman Empire, c. I, Matusalem Consulting and Publishing.
• Kütükoğlu, Bekir, “Murad III”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. 31, İstanbul 2006.
• Özendes, Engin, Abdullah Fréres: Osmanlı Sarayının Fotoğrafçıları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1998.
• Peçe, Zaliha, Nakkaş Osman ve Levnî’ye Ait Padişah Portrelerinin Kompozisyon ve Teknik Açıdan
• Karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü
• Geleneksel Türk Sanatları Anasanat Dalı, İstanbul 2015.
• Raby Julian, “Oyun Başlıyor”, Padişahın Portresi / Tesavir-i Âl-i Osman,
• Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2000.
• __________, “Avrupa’dan İstanbul’a”, Padişahın Portresi / Tesavir-i Âl-i Osman,
• Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2000.
• Renda, Günsel, “Portrenin Son Yüzyılı”, Padişahın Portresi / Tesavir-i Âl-i Osman,
• Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2000.
• __________,” Osmanlı Başkentinde Ressamlar ve Yapıtları”, İmparatorluktan Portreler,
• Reyhanlı, Tülay, “III. Murat’ın Portreleri”, Erdem, 3 (8), Ankara, 1987.
• Sevinç Kaya, Gülsen, Millî Saraylar Tablo Koleksiyonu, Millî Saraylar, İstanbul 2019.
• _________________, Millî Saraylar Resim Müzesi, Millî Saraylar, İstanbul 2021.
• Sevinç Kaya, Gülsen - Ümit Kılınç, “Hanedan’dan Baba-Oğul İki Ressam: Sultan Abdülaziz ve Son
• Halife Abdülmecid”, Türk Edebiyatı Dergisi, Aralık 2013.
• Tanındı, Zeren - Günsel Renda - Filiz Çağman - Serpil Bağcı, Osmanlı Resim Sanatı.
• Yavuz, Mehmet, Sultan Abdülmecid ve Prusyalı Ressamı Constantin Johann Franz Cretius: Kısa Bir
• Monografi Denemesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.