Osmanlı’da Fotoğrafçılığın Gelişimi ve Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri Koleksiyonu

Yıl 2021, Sayı: 21, 100 - 117, 22.12.2021

Ali Gözeller

Öz

Öz
Bu çalışmada, temel tarihî kaynaklardan biri olan ve 19. yüzyılın ilk yarısında icat edilen fotoğrafın Osmanlı’ya gelişi
ve Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri Koleksiyonu ele alınmış olup Osmanlı mimarlık tarihi çalışmalarının başvuru kaynaklarından
birisinin ortaya çıkışı ve bir koleksiyona dönüşmesinin ortaya konulması amaçlanmıştır.
Fotoğraf; gravür ve resim gibi diğer görsel kayıtlardan farklı olarak anlık bir görüntüyü yakalayıp kalıcı hâle getirmesiyle
daha gerçekçi bir niteliğe sahiptir. Nitekim Fransa’da icat edilmesinin hemen sonrasında diğer Avrupa ülkelerinde geniş
bir ilgiye mazhar olmuştur. Fotoğrafçılıktaki bu gelişme, aynı yıl Takvîm-i Vekāyi’nin 28 Ekim 1839 tarihli ve 186 numaralı
sayısı ile Osmanlı kamuoyuna tanıtılmıştır. Osmanlı ülkesinin ilk fotoğraflanması da bu yıl içerisinde Fransız fotoğrafçılar
eliyle gerçekleşmiş ve 19. yüzyıl ortasından itibaren yerli fotoğrafçılar sahneye çıkmıştır. Sultan II. Abdülhamid döneminde
Yıldız Sarayı’nda teşekkül edilen ve hem imparatorluğun farklı bölgelerinden hem de dünyanın farklı yerlerinden
çeşitli temalarda eserleri ihtiva eden fotoğraf koleksiyonu, oluşturuluş biçim ve amacına dair dönemin kaynaklarından
yararlanılarak değerlendirilmiştir.

Abstract
This study investigates how photography which was invented in the first half of the 19th century and is one of the
primary historical references, was introduced to the Ottoman Empire and the Collection of Yıldız Palace Photograph Albums.
It aims to evaluate how one of the reference guides for the history of Ottoman architecture took place and became
a collection.
Different from the other visual recording methods such as engraving and painting, photography has more realistic
characteristics due to capturing instantaneous images. Thus following its invention in France, it aroused great interest in
the other European countries. This progress in photography was announced to the Ottoman public in the same year via the
newspaper “Takvîm-i Vekāyi” dated October 28, 1839, with issue number 186. That year the first photographs of the Ottoman
Empire were shooted by French photographers and as of the mid 19th century local photographers were involved in
the process. The photograph collection which was amassed in Yıldız Palace during the reign of Sultan Abdülhamid II and
consists of different themed photographs from the various regions and places of both the empire and the world is analyzed
using historical sources in terms of the method and purpose of the collection.

Anahtar Kelimeler

Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümleri, Sultan II. Abdülhamid, Yıldız Sarayı, Fotoğraf Koleksiyonu, Fotoğrafçılık, Hüseyin Zekâi Bey, Abdullah Biraderler, Vasilaki (Basile) Kargopoulo

Kaynakça

• İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Yıldız Sarayı II. Abdülhamid Fotoğraf Albümleri Koleksiyonu (İÜMK.), No: 90806, 91037, 90818/2, 91037/4, 91037/4a, 90813/7, 90818/4, 90646/15, 90646/20, 90805/16, 90805/22, 779-69/13, 779- 69/17, 90643/2, 90833/16.
• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi), Y.EE.56/12, 11.Ca.1310 / 30 Kasım 1892. Y.PRK.HH.16/54, lef 9.
• Atasoy, Nurhan. Yıldız Sarayı Fotoğraf Albümlerinden Yadigâr-ı İstanbul, 1. Baskı, İstanbul: Akkök Yayınları, 2007.
• Çelik, Zeynep, Eldem, Edhem (derleyenler). Camera Ottomana: Osmanlı İmparatorluğu’nda Fotoğraf ve Modernite, 1840-1914 (1. baskı). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Çolak, Orhan Murat. “II.Abdülhamid Döneminde Vilayetleri Fotoğraflama Teşebbüsleri ve Fotoğrafçı Ahmed Fuad Bey”, Prof.Dr.Şevki Nezihi Aykut Armağanı, Yay.Haz. Gülden Sarıyıldız, Niyazi Çiçek, İshak Keskin ve Sevil Pamuk, İstanbul: Etkin Kitaplar, 2011: 57-74. Ebel, Kathryn. “Visual Sources for Urban History of the Ottoman Empire”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, v. 3, n. 6, 2005, 457-486.
• Furat, Mehmet Furat – Keskin, İshak. “A(nother) Quest for Power: Photographic Documentation in the Ottoman Empire”, Archives and Cultural Industries – 2nd Annual Congress, Girona, İspanya, 13-15 Ekim 2014, s.1-10. http://www.girona.cat/web/ica2014/ponents/textos/id197.pdf Erişim Tarihi: 31 Aralık 2018.
• Genç, Adnan -Çolak, Orhan Murat. (Yay.Haz.), Sultan II. Abdülhamid Arşivi İstanbul fotoğrafları, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi / İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA), 2008.
• Kaya, Gülsen Sevinç –Fazlıoğlu, Ayşe. 150 Yılın Sessiz Tanıkları: Dolmabahçe Sarayı Fotoğraf Albümleri, İstanbul: TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı, 2006.
• LOT 9512, no.23, 1880-1893 arası, Amerikan Kongre Kütüphanesi, II.Abdülhamid Koleksiyonu http://www.loc.gov/pictures/item/2001699023/ Erişim Tarihi: 12 Aralık 2018.
• Nuhoğlu, Hidayet Yavuz – Çolak, Orhan Murat. “Osmanlı’da Fotoğrafçılık”, Türkler, c.XIV, Ankara, 2002: 933-943.
• Özendes, Engin. Abdullah Frères: Osmanlı Sarayının Fotoğrafçıları, 1. baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1998.
• Öztuncay, B. Dersaadet’in Fotoğrafçıları: 19 Yüzyıl İstanbul’unda Fotoğraf: Öncüler, Stüdyolar, Sanatçılar, (2. Baskı), c.2, İstanbul: Aygaz, 2006.
• Sarıyıldız, Gülden. “Osmanlı Bürokrasisinde Fotoğraflı Belge Kullanımı ve Parmak İzi Uygulaması”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, n. 47, (2009), 183-208.
• Taptık, F.Ali. 19. Yüzyıl İstanbul Fotoğrafları: II. Abdülhamid Hediye Albümleri’nde Kent ve Mimarinin Temsili, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 2011.
• Tekinalp, Pelin Şahin. “Links between Painting and Photography in Nineteenth-Century Turkey”, History of Photography, 34:3, (2010), 291-299.
• Waley, Muhammad Isa. “Images of The Ottoman Empıre: The Photograph Albums Presented By Sultan Abdülhamid II”, The British Library Journal, 17(2), (1991), 111-127.
• Ebel, Kathryn. “Visual Sources for Urban History of the Ottoman Empire”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. v. 3, 6 (2005):457-486.
• Deringil, Selim. İktidarın Sembolleri ve İdeoloji: II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909). Çev. Gül Çağalı Güven, 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Beyrut Mekteb-i Rüşdiye-i Askerî-i Şâhânelerinin Birinci Kat Planı, Beyrut, Lübnan, [1880-1893 arası], [Fotoğraf], Amerikan Kongre Kütüphanesi, II. Abdülhamid Koleksiyonu http:// www.loc.gov/pictures/item/2001699023/ Erişim Tarihi: 12 Aralık 2018.
• Yıldız Perâkende Evrâkı, Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK), 105/45, (1312) 1894/1895. Yıldız Perâkende Evrakı Hazîne-i Hâssa (Y.PRK.HH.) 16/54, 7 Rebîlüâhir 1303 / 13 Ocak 1886; Yıldız Esas Evrâkı (Y.EE.)56/12, 11 Cemâziyelevel 1310 / 1 Aralık 1892.
• Plan, Proje ve Krokiler (PLK.p.), 4609, Tarihsiz