TSMK, HAZİNE 1365 ENVANTER NO’LU YAZMANIN HÂŞİYE BEZEMELERİ AÇISINDAN İNCELENMESİ

Yıl 2024, Sayı: 26, 59 - 89, 10.06.2024

Necati Sancaktutan

Öz

Gelibolulu Mustafa Âlî’nin (1541-1600) kaleme aldığı, hatta yazımı ve tezyînatı sırasında da bizzat başında bulunduğu Nusretnâme adlı eser, bir tarih kitabı olmasının yanı sıra tezyînî açıdan da önemli bir kaynaktır. Yazmanın bütün sayfa kenarlarında halkârî tekniği ile işlenmiş hâşiye veya derkenar bezemeleri bulunmaktadır. Ağırlıklı olarak zer-şikâf tekniği ile bezenmiş olan yazma, 16. yüzyıl halkârî tezyinatı hakkında değerli bilgiler arz etmektedir.
Nusretnâme’de bulunan bezemelerin tasnifi ile bezemelerde kullanılan üslupların ele alındığı bu çalışma, klasik dönem Osmanlı tezhip sanatının zirvesi sayılan İstanbul üslubunun 16. yüzyıldaki muazzam gelişimini ortaya koymaktadır. Topkapı Sarayı Müzesi’nde muhafaza edilen H.1365 envanter numaralı bu yazma eserdeki bazı halkârî tasarımlar, usta nakkaş Kara Memi’nin bezemesini yaptığı, Kanûnî Sultan Süleyman’ın şiirlerini ihtiva eden Muhibbî Dîvânı ile benzer özellikler taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul Üslubu, Gelibolulu Mustafa Âlî, Nusretnâme, Muhibbî Dîvânı, Bezeme, Halkârî Tezyinat, Hâşiye Tezhibi, Zer-şikâf

Kaynakça

• Bağcı, Serpil. “Kitap Sanatları ve Mustafa Âlî”, Gelibolulu Mustafa Âlî Çalıştayı Bildirileri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014, 27.
• Çağman, Filiz, Zeren Tanındı. Topkapı Sarayı Müzesi İslâm Minyatürleri. İstanbul: Tercüman Sanat ve Kültür Yayınları, 1979.
• Derman, Fatma Çiçek. “Halkârî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 15, İstanbul: TDV Yayınları, 1997, 366.
• Derman, Fatma Çiçek. “Halkârî Tezyinat”, Hat ve Tezhip Sanatı. Ed. Ali Rıza Özcan. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009.
• Derman, Fatma Çiçek, Gülnur Duran. “Şahkulu”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 38, İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Derman, Fatma Çiçek. “Tezhip Sanatında Kullanılan Terimler, Tabirler ve Malzeme”, Hat ve Tezhip Sanatı. Ed. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2009, 525-534.
• Derman, Fatma Çiçek. “Osmanlı’da Klasik Dönem”, Hat ve Tezhip Sanatı. Ed. Ali Rıza Özcan. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Doğanay, Aziz. “Hatâyî Üslubu Motifler”, Hat ve Tezhip Sanatı. Ed. Ali Rıza Özcan. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Doğanay, Aziz. Osmanlı Tezyinatı, Klasik Devir İstanbul Hanedan Türbeleri 1522-1604. İstanbul: Klasik Yayınları, 2009.
• Doğanay, Aziz. “Tezyinat”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 41, İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Duran, Gülnur. “Mushafların Bezenmesinde Ender Bir Uygulamaya Dair”, Zeren Tanındı Armağanı. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2021.
• Duran, Gülnur. “Tezhip Sanatının Kullanım Alanları”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 41, İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• İnalcık, Halil. “’Osmanlı Medeniyeti’ ve Saray Patronajı”, Osmanlı Uygarlığı 1. Ed. Halil İnalcık, Günsel Renda, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Kalyoncu, Hülya. “‘Ehl-i Hiref-i Hassa’ Teşkilatının Osmanlı Kültür ve Sanat Yaşamındaki Yeri ve Önemi”, JASSS. 33 (2015), 284.
• Kanar, Mehmet. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2011.
• Karatay, Fehmi Edhem. TSMK Türkçe Yazmalar Kataloğu. Cilt 1, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, 1961.
• Kazan, Hilal. XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi. İstanbul: İSAR Vakfı Yayınları, 2010.
• Koçyiğit, Pınar. Resimli Bir Osmanlı Gazânâmesi: Gelibolulu Mustafa Âli (1541-1600) ve Nusretnâme’si (İstanbul Topkapı Sarayı Müzesi H. 1365). Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2012.
• Küpeli, Gülnihal. “Şehirle Özdeşleşen Estetik Tavır: XV. Yüzyıl Osmanlı Tezhip Sanatında ‘İstanbul Üslûbu’”, İnşa. 1 / 1 (2023), 64–95.
• Tanındı, Zeren. “Başlangıcından Osmanlı’ya Tezhip Sanatı”, Hat ve Tezhip Sanatı. Ed. Ali Rıza Özcan, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Tanındı, Zeren. “Osmanlı Kitaplarının Görkemli Giysileri,” Portakal Dergisi. 35 (Güz 2004), 84.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi. Cilt 16, İstanbul: TDV Yayınları, 1997.