The Semantic Depth of Texture in Art and Design: From Surface to Meaning

Yıl 2025, Sayı: 1, 293 - 317

Sevde Mete , Seçil Kartopu

Öz

This study analyzes the concept of texture, as a fundamental component of the creative surface in art and design, through its historical, conceptual, and perceptual dimensions. Based on a qualitative research method, the study employs a literature review to reveal the historical development of texture, its role in contemporary art, and its evolution within digital design environments. The perceptual dimension is examined not only through classifications but also on the basis of phenomenology of perception; the haptic (tactile) bond that texture establishes with the viewer and the embodied experience are analyzed. Its transformation in virtual environments with the advancement of digital technologies is examined, and the significance of its digital representation for cultural heritage is emphasized. The findings demonstrate that texture, and consequently the surface, is not merely a matter of visual aesthetics, but functions as a structure that endows objects with meaning, establishes perceptual interaction with the viewer, and reflects cultural memory.

Anahtar Kelimeler

Texture , art and design , visual perception , digital texture

Sanat ve Tasarımda Doku Kavramının Anlamsal Derinliği: Yüzeyden, Anlama

Öz

Bu çalışma, sanat ve tasarım alanlarında yaratıcı yüzeyin temel bileşeni olan doku kavramını tarihsel, kavramsal ve algısal boyutlarıyla analiz etmektedir. Nitel araştırma yöntemine dayalı olarak, literatür taraması yoluyla dokunun tarihsel gelişimi, çağdaş sanattaki rolü ve dijital tasarım ortamlarındaki evrimi ortaya konmuştur. Algısal boyut, yalnızca sınıflandırmalarla değil, aynı zamanda algı fenomenolojisi temelinde de incelenmiş; dokunun izleyiciyle kurduğu haptik (dokunsal) bağ ve bedensel deneyim analiz edilmiştir. Dijital teknolojilerin ilerlemesiyle sanal ortamlardaki dönüşümü incelenmiş ve kültürel mirasın dijital temsilinin taşıdığı önem vurgulanmıştır. Elde edilen bulgular, dokunun ve buna bağlı olarak yüzeyin yalnızca görsel bir estetikten ibaret olmayıp, nesnelere anlam kazandıran, izleyici ile algısal bir etkileşim kuran ve kültürel hafızayı yansıtan bir yapı olarak işlev gördüğünü ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doku , sanat ve tasarım , görsel algı , dijital doku , PBR material

Kaynakça

• Akalın, T. ve Kurt, M. (2023). Algı Fenomenolojisi Bağlamında Güncel Sanat Nesnesinin Alımlaması. International Journal Of Social And Humanities Sciences Research (Jshsr), 10(97), 1574-1585.
• Akçay, A. A. (2015). Resimde doku kullanımı. The Journal of Turk Islam World Social Studies, 2(5), 58-69. https://doi.org/10.16989/TIDSAD.94
• Akgündüz, G. Ö. (2023). Algının Fenomenolojisi’nde Beden ve Dünyanın Algısal Deneyimdeki Birliği. Ekev Akademi Dergisi (Özel Sayı), 169-187.
• Altundağ, M. (2017). Çağdaş seramik sanatında doku öğesi. İdil, 6(39), 3257-3269. https://doi.org/10.7816/idil-06-39-16
• Arıman, Y. (2019). Dokunun duyumsanması. Sanat ve Tasarım Dergisi, 9(2), 414-425. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.691325
• Aydın, A. (2020). Merleau-Ponty’nin bedenlenme fenomenolojisi bilinç ve beden bütünlüğü. Kilikya Felsefe Dergisi, (1), 77-90.
• Bayav, D., & Ayteş, E. (2011). 20. yüzyıl resim sanatında yüzeyin sınırlarını aşan arayışlar. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(8), 35-57. https://doi.org/10.18603/std.09016
• Balcı, N. (2020). Kültürel miras unsuru olan halı ve kilimlerdeki damgalar, imler ve anlamları. Kalemişi, 17(2020 Güz). https://doi.org/10.7816/kalekalemisi-08-17-06
• Becer, E. (2024). İletişim ve grafik tasarım (14. Baskı). Dost Kitabevi Yayınları.
• Bigalı, Ş. (1976). Resim sanatı. Yaylacık Matbaası.
• Bruno, G. (2014). Surface: matters of aesthetics, materiality, and media. University of Chicago Press.
• Cançat, A. K. (2016). Görsel sanat eğitiminde yüzey teknikleri ve anlam problematiği. SED – Sanat Eğitimi Dergisi, 4(1), 19–36. https://doi.org/10.7816/sed-04-01-02
• Carroll, N. (2016). Sanat Felsefesi Çağdaş Bir Giriş. (G. K. Tirkeş, Çev.). Ütopya Yayınevi.
• Çağlayan, A. F. (2018). Resim sanatında plastik öge olarak doku ve doku-anlam ilişkisi [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez
• Merkezi.https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp? id=DdXaz7qgk5I0mQw6SmFqzg&no=yYpPn6eib4wby7wzN8OUxg
• Dee, C. (2001). Form and fabric in landscape architecture: a visual introduction. Spon Press.
• Du Plessis, A. (2022, 17 Mart). Texture in art – Exploring the element of texture in art. Art in Context. https://artincontext.org/texture-in-art
• Erbek, E. (2006). Günümüz Türk resminde doku-yüzey imgelemi [Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi]. Akdeniz Üniversitesi Açık Erişim Sistemi. http://acikerisim.akdeniz.edu.tr/xmlui/handle/123456789/1537
• Erşan, R. R., ve Demirarslan, S. (2023). Mekânda Duyu Kullanımı ve Mimarlık Fenomenolojisi: Tadao Ando Örneği. Ulakbilge: Journal of Social Sciences, 11(82).
• Exley, R. (2012). Sharing of textures: Crossovers in contemporary art. Monty, A. ve Pip, D. (Eds.), Shıbusa — extracting beauty (pp. 89-106). University of Huddersfield Press.
• Geçer, N. (1998). Görsel anlatımda doku [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. ProQuest Dissertations & Theses Global. https://www.proquest.com/openview/24cb58a6032474f7fbc24bf67338407c/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y
• Gombrich, E.H. (1997). Sanatın öyküsü (16. Baskı). Remzi Kitabevi.
• Gül, U. (2020). Değişen teknoloji ve yüzeyin sınırlanışı: fotoğraftan cep telefonuna. Açıköğretim Uygulamaları ve Araştırmaları Dergisi, 6(1), 161-180.
• Gürer, L. (1970). Temel dizayn’da görsel algı. İstanbul Teknik Üniversitesi Teknik Okulu Yayınları.
• Güngör, H. (1983). Temel tasarı (2. baskı). AFA Matbaacılık.
• Iontcheva, I. (2024, 6 Şubat). What is pbr (physically based rendering)? A complete guide. Chaos.
• https://www.chaos.com/blog/what-is-pbr-physically-based-rendering-a-complete-guide
• İnan, Ç. (1998). Soyut ve somut tasarım olgusunda anlatım yöntemleri. Emek Matbaacılık.
• Kalmık, E. (1964). Tabiatta ve sanatta doku – Texture. İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Kaya, Ö., & Cuciuc Romanescu, L. S. (2021). Some aspects of texture element in art: The case of fashion design.
• Özlem, K (Eds.), In research and evaluations in social, administrative and educational sciences (pp. 98–122). IKSAD.
• Kılıç, L. (2018). Görüntü estetiği (5. Baskı). İnkılap Kitabevi.
• Kın, R. E. (2007). Tasarımda doku kavramı ve işlevselliği [Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi]. İTÜ Akademik Açık Arşiv. https://polen.itu.edu.tr/items/cdf08b07-e9d2-4295-9978-fd9f83f10b2a
• Landy, M. S. (2013). Texture analysis and perception. The new visual neurosciences, 476, 639-652.
• Merleau-Ponty, M. (1962). Phenomenology of Perception (C. Smith, Çev.). Routledge. (Orijinal çalışma 1945 yayımlanmıştır). https://voidnetwork.gr/wp-content/uploads/2016/09/Phenomenology-of-Perception-by-Maurice-Merleau-Ponty.pdf adresinden 12.11.2025 tarihinde alınmıştır
• Özkan, A. (2018). Resim yüzeylerinde teknoloji destekli hazır doku kullanımı. Sanat Dergisi, -(32), 107-116.
• Özsoy, V. ve Ayaydın, A. (2016). Görsel tasarım öge ve ilkeleri. Pegem Akademi.
• Öztürk, E. D. (2019). Üç boyutlu yüzeylerin teknik ve malzeme açısından giysi tasarımı ile görsel/dokusal ilişkisi. [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. MSGSÜ Açık Bilim, Sanat Arşivi. https://acikerisim.msgsu.edu.tr/xmlui/handle/20.500.14124/2467
• Parraman, C. (2016). The material image: Artists’ approaches to reproducing texture in art. The International Journal of Arts Theory and History, 11(4), 33–44. https://uwe-repository.worktribe.com/output/922242
• Ponty, M, M. (2020). Algının fenomenolojisi (2. baskı). (E. Sarıkartal, & E. Hacımuratoğlu Çev.). İthaki.
• Seven, E. (2013). 20.yy batı resim sanatında doku kullanımı ve çeşitliliği üzerine bir araştırma. [Yüksek lisans tezi, Uludağ Üniversitesi]. Bursa Uludağ Üniversitesi Akademik Veri Yönetim Sistemi. https://avesis.uludag.edu.tr/yonetilen-tez/3b7deba5-26b8-46ea-949a-a53c4e62f9e9/20-yuzyil-bati-resim-sanatinda-doku-kullanimi-ve-cesitliligi-uzerine-bir-arastirma
• Seylan, A. (2023). Temel tasarım (5. Baskı). YEM Yayın.
• Skublewska-Paszkowska, M., Milosz, M., Powroznik, P. et al. (2022). 3D technologies for intangible cultural heritage preservation—literature review for selected databases. Heritage Science, 10(3). https://doi.org/10.1186/s40494-021-00633-x
• Sözen, M. & Tanyeli, U. (2023). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü (23. baskı). Remzi Kitabevi.
• Sürücü, O. & Başar, M. E. (2016). Kültürel Mirası Korumada Bir Farkındalık Aracı Olarak Sanal Gerçeklik. Artium, 4(1), 13-26.
• Turan, G. (2002). Üç boyutlu modellemede doku kaplama [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. ProQuest Dissertations & Theses Global. https://www.proquest.com/openview/5177a22179b450fabd4fe9fa965ee2f5/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y
• Tutaş, V. (2014). Tasarım ilkelerinden uygunluk ve seramik sanatındaki yeri [Yüksek lisans tezi, Uşak Üniversitesi]. Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=Ze20OlxBwFj4yU4qrdx2pg&no=v0vWICtr8Jftt6S4hWrOsA
• Tüzcet, Ö. (1967). Form ve doku – Texture: formun dokusu üzerine bir deneme doku ve mimari ifade. Akademi Yayınları.
• Yetmen, G. (2016). Moda tasarımında temel tasarım öğelerinin önemi. İdil, 5(22), 735–748. https://doi.org/10.7816/IDIL-05-22-12
• Yıldırım, M. (2023). Somut olmayan kültürel miras ve dijital dönüşüm. F. Çelebi (Ed.), Dijital dönüşüm ve dijitalleşme (s. 94-113). Duvar Yayınları.
• Yılmaz, Z. B., & Görenek, G. (2024). Rus avangardında faktura ve doku ile ilişkisi. Yedi, (31), 115-128. https://doi.org/10.17484/yedi.1342474
• Zahavi, D. (2020). Fenomenoloji: İlk Temeller. (S. Bayazit, Çev.), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Görsel Kaynaklar
• Şekil 1. Altamira Mağarası’ndan bir bizon tasviri. bit.ly/47wvjM3 adresinden 30 Temmuz 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 2. Mor çiçek detay görüntüsü. https://www.pexels.com/photo/green-and-5-petaled-purple- flower-54319/ adresinden 23 Mayıs 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 3. Vasarely, V. (1969). Vega-Nor [Dijital görsel]. Buffalo AKG Art Museum. https://buffaloakg.org/artworks/k196929-vega-nor adresinden 18 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 4. Kalf, W. (1662). Still Life with a Chinese Bowl [Dijital Görsel]. Wikimedia Commons. bit.ly/49OgEwW adresinden 08 Kasım 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 5. Mete, S. (2025). Ağaç kabuğu dokusu [Dijital Görsel]. Kişisel arşiv.
• Şekil 6. Picasso, P. (1912). Still Life with Chair Caning . [Dijital Görsel]. The Met /The Metropolitan Museum of Art (2000-2024). Still life with chair caning, Photo: Mathieu Rabeau. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/755493 adresinden 20 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 7. Newspaper Rock [Dijital Görsel]. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Newspaper_Rock_State_Historic_Monument adresinden 25 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 8. Zeugma Mozaik Müzesi’ndeki Akhilleus Mozaiği [Dijital Görsel]. Turkish Museums. https://turkishmuseums.com/blog/detail/5-must-see-mosaics-at-the-zeugma-mosaic-museum/10143/4 adresinden 25 Mayıs 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 9. Willems, J. (1765). The Music Lesson [Dijital Görsel]. The Met /The Metropolitan Museum of Art. https://www.metmuseum.org/art/collection/search/203386 adresinden 25 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 10. Kiefer, A. (1981). Margarethe [Dijital Görsel]. SFMOMA / San Francisco Museum of Modern Art. https://www.sfmoma.org/artwork/FC.595 adresinden 2 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 11. Bruno, G. (2014). Surface: matters of aesthetics, materiality, and media. University of Chicago Press.
• Şekil 12. Nolbert, P. (t.y.). Atypical [Dijital görsel]. Pawel Nolbert. https://nolbert.com/project/atypical adresinden 24 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 13. Khokhlov, Y. (2024). Keskin bir katlanır bıçağın yakın çekimi [Dijital görsel]. Pexels. https://www.pexels.com/photo/a-knife-with-a-black-handle-and-silver-blade-26946377/ adresinden 24 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 14. Van Herpen, I. (2019). Shift Souls Collection [Dijital Görsel]. Iris van Herpen. https://www.irisvanherpen.com adresinden 24 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 15. Herzog & de Meuron. (2013). Messe Basel New Hall [Dijital Görsel]. Herzog & de Meuron. https://www.herzogdemeuron.com/projects/213-messe-basel-new-hall/ adresinden 24 Haziran 2025 tarihinde alınmıştır.
• Şekil 16. Mete, S. (2024). Dijital ortamda tasarlanmış bir iç mekân sahnesi [Dijital Görsel]. Kişisel arşiv.
• Şekil 17. Mete, S. (2025). PBR Materyal Örneği [Dijital Görsel]. Kişisel arşiv.