A Semiotic Film Analysis of Reha Erdem’s Kosmos

Yıl 2025, Sayı: 1, 65 - 84

Ayten Başer Yetimoğlu

Öz

Cinema is not merely a collection of visual narrative techniques; it is also a rich field of meaning production shaped by cultural codes, ideological spaces, and aesthetic choices. The narrative structure that cinema constructs through moving images operates not only through direct representation but also via symbolic systems. At this point, semiotic film analysis methods prove functional in uncovering layered meanings, especially in the works of directors whose aesthetic language is strong and who push the boundaries of visual expression. Roland Barthes’ semiotic approachbased on the levels of denotation, connotation, and myth offers an effective tool for analyzing the ideological background of visual and auditory signs in film.
In this study, Reha Erdem’s Kosmos is analyzed based on Barthes’ semiotic levels. The analysis addresses not only the film’s formal structure but also its thematic layers. Four main themes are examined: the representation of women, the figure of the border and the stranger, the discourse of healing and miracle, and the relationship between sacrifice and authority. Reha Erdem’s cinematic language departs from classical narrative conventions and adopts a formalist style that extensively employs visual and auditory signs while reconstructing perceptions of time and space. In this respect, Kosmos is considered a film that lends itself to a Barthesian semiotic reading, possessing a multilayered system of meaning production.

Anahtar Kelimeler

Kosmos , Semiotics , Barthes , Connotation , Myth

Reha Erdem’in “Kosmos” Filmi Üzerine Göstergebilimsel Bir Çözümleme

Öz

Sinema, yalnızca görsel anlatım tekniklerinin toplamı değil, aynı zamanda kültürel kodların, ideolojik uzamların ve estetik tercihlerle biçimlenen zengin bir anlam üretim alanıdır. Sinemanın hareketli imgelerle kurduğu anlatı yapısı, yalnızca doğrudan temsil üzerinden değil, sembolik sistemler aracılığıyla da işlerlik kazanır. Bu noktada göstergebilimsel çözümleme yöntemleri, özellikle estetik dili güçlü ve görsel anlatımın sınırlarını zorlayan yönetmenlerin sinemasında derinlikli anlam katmanlarını açığa çıkarmak açısından işlevseldir. Roland Barthes’ın denotasyon, konotasyon ve mit düzeylerine dayalı göstergebilimsel yaklaşımı, filmdeki görsel ve işitsel göstergelerin ideolojik arka planlarını çözümlemek için etkili bir araç sunar. Bu çalışma kapsamında Reha Erdem’in Kosmos filmi Barthes’ın göstergebilimsel düzeyleri temel alınarak analiz edilmiştir. Filmin yalnızca biçimsel yapısı değil, aynı zamanda tematik unsurları da ele alınmaktadır. Çözümlemede dört ana başlık altında incelenmiştir: Kadın temsili, sınır ve yabancı, şifa ve mucize anlatısı ile kurban ve otorite ilişkisi. Reha Erdem’in sinema dili, klasik anlatı yapısının dışında, görsel ve işitsel göstergeleri yoğun biçimde kullanan, zaman ve mekân algısını parçalayarak yeniden kuran biçimci bir yapıya sahiptir. Bu yönüyle Kosmos, Barthes’ın göstergebilimsel düzeyleriyle okunmaya açık, çok katmanlı bir yapıya sahip bir film olarak değerlendirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Kosmos , Göstergebilim , Barthes , Konotasyon , Mit

Kaynakça

• Adanır, O. (2013). Göstergebilimsel film kuramı. İçinde Z. Özarslan (Ed.), Sinema kuramları II (ss. 13-33). Su Yayınları.
• Alataş, D. (2019). Bir tür sınıraşımı olarak aşk: Nancy’nin arzu, cinsellik ve beden kavrayışı ile Kosmos filminin bir okuması. Erişim Tarihi: 15.06.2025 https://www.academia.edu/40329824/Okumas%C4%B1
• Altıntaş, G. (2009). İnsan-Kuru Rüyalar Alemi. İçinde F. Yücel (Ed.), Reha Erdem Sineması: Aşk ve İsyan. Çitlembik Yayınları.
• Ateş, C. (2023). Nietzschean gift model as an alternative to potlatch culture in Turkish cinema: the movie Kosmos. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (Özel Sayı), Article Özel Sayı, 338-351. https://doi.org/10.33206/mjss.1348005
• Barthes, R. (1972). Mythologies (A. Lavers, Çev.). Jonathan Cape Ltd.
• Barthes, R. (1977). Image-music-text (S. Heath, Çev.). Fontana Press.
• Barthes, R. (1979). Göstergebilim ilkeleri (B. Vardar & M. Rifat, Çev.). Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel serüven (S. Rifat & M. Rifat, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Büker, S. (1985). Sinemada anlam yaratma. Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Cerrahoğlu Zıraman, Z. (2015). 1990 sonrası Türkiye sineması ve Reha Erdem filmleri. Doğu Batı Sayı : Sinema Tutkusu -III, 74, 67-85.
• Çelik, H. (2015). Reha Erdem’in “Kosmos” filmi: inanç ve kültür. Erişim Tarihi: 20.06.2025 https://www.academia.edu/10161947/Reha_Erdem_in_Kosmos_Filmi_%C4%B0nan%C3%A7_ve_K%C3%BClt%C3%BCr
• Dianiya, V. (2020). Representatıon of social class iin Film (Semiotic analysis of Roland Barthes film Parasite). Profetik: Jurnal Komunikasi, 13(2), 212. https://doi.org/10.14421/pjk.v13i2.1946
• Doğan, Y. (2016). Reha Erdem sineması’nda uzam, zaman bellek çerçevesinde “Kosmos” filmi. International Multilingual Academic Journal, 1(1), Article 1.
• Erdem, R. (Yönetmen). (2010a). Kosmos [Film]. Atlantik Film. Youtube. Erişim Tarihi: 05. 06. 2025 https://www.youtube.com/watch?v=BYPAVKDitzw
• Erdem, R. (Yönetmen). (2010b). Q&A with Reha Erdem on Kosmos (Cosmos)—16. London Turkish Film Festival [Video]. Youtube. Erişim Tarihi: 01. 06. 2025 https://www.youtube.com/watch?v=dSaqVqd4KKQ
• Girgin, Ü. H. (2016). Türkiye’de bağımsız sinema ve Reha Erdem. Erişim Tarihi: 10. 06. 2025 https://www.azizmsanat.org/2016/05/18/turkiyede-bagimsiz-sinema-ve-reha-erdem-umit-huseyin-girgin/
• Guiraud, P. (2016). Göstergebilim (M. Yalçın, Çev.). İmge Kitabevi Yayınları.
• Kabadayı, L., & Çağlıyan, Ç. E. (2013). Felsefe’den sinemaya: “bengi dönüş” kavramının Kosmos filmi’nde anlam yaratımı açısından kullanımı. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 20, Article 20.
• Karabağ Sarı, Ç. (2016). “Özgürlüğün olmadığı yerde hakikat nedir ki?” Reha Erdem’le söyleşi. Moment Journal, 3(2), 508-511. https://doi.org/10.17572/mj2016.2.508511
• Metz, C. (1974). Film language: A semiotics of the cinema (M. Taylor, Çev.). Oxford University Press.
• Rifat, M. (2009). Göstergebilimin ABC’si. Say Yayınları.
• Saussure, F. D. (1998). Genel dilbilim dersleri (B. Vardar, Çev.). Matbaa 70.
• Sol Haber. (2010). “Bal” ve “Kosmos” Berlinale’de tanıtıldı. soL haber. Erişim Tarihi: 06. 06. 2025 https://haber.sol.org.tr/kultur-sanat/bal-ve-kosmos-berlinalede-tanitildi-haberi-24243
• Süreyya, A. (1990). Reha Erdemle söyleşi. 25. Kare, 1, 5-7.
• Turan, M., & Tabak, Y. (2013, Ocak 24). Yönetmenlerle buluşma 1: Reha Erdem ile söyleşi . İstanbul Modern Sanat Müzesi. [Video]. Youtube. Erişim Tarihi: 24. 05. 2025 https://youtu.be/7-oP4L2nYW0
• Uçar İlboğa, E. (2011). Reha Erdem sineması’nda suskun karakterler ve dile getirilemeyen cinsellik. İçinde O. Yilmazkol (Ed.), 2000 Sonrası Türk sinemasına eleştirel bakış (ss. 119-148). Okur Kitaplığı.
• Wollen, P. (2008). Sinemada göstergeler ve anlambilim (Z. Aracagök & B. Doğan, Çev.). Metis Yayınları