İdeal Osmanlı Üslûbu Arayışında Üç Mimar: Montani Efendi, Kemâlettin Bey ve Vedat Bey

Yıl 2010, Sayı: 2, 98 - 107, 01.09.2010

Uğur Tuztaşı

Öz

İlk millî olarak Oryantalist mimari yaklaşımlar yoluyla Osmanlı dünyasına girmiş olan tarihselcilik, “milli üslup” meselesini de Avrupa’dan beraberinde getirmiştir. 19. yüzyılın son çeyreği, Osmanlı-Türk mimarisinde Batılı tarzda eğitim veren mimarlık ve mühendislik okullarının açılmasına koşut olarak “milli mimari” arayışlarının başladığı bir zamandır. Osmanlı-Türk mimari kuramının ilk basılı örneği olan Usûl-î Mimârî-i Osmânî (1873) bu zamanda ortaya çıkmış, yerli tarihsel mimari araştırmaları yabancı mimarlar eliyle de olsa bu devirde başlamıştır. Oryantalizm, her ne kadar milli mimarlık mirası düşüncesini Batılı tarzda üretim yapmaya başlayan ilk Osmanlı mimarlarının dikkatine sunmuşsa da, bir mimarlık kuramı oluşturmak yolunda ilk adımlarını atan Cumhuriyet’in mimarları, kendilerini Türk millî mimarisinin vokabülerini oryantalist öğelerden temizlemek zorunda hissetmişlerdir. Mimar Kemalettin, Mimar Vedat Tek gibi mimarların “Türk” mimarlığının özgün unsurlarını kuramsal olarak tanımlama gayreti, bu makalenin konusunu oluşturan idealleştirme olgusunu ortaya çıkarmıştır

Anahtar Kelimeler

İdealleştirme, Millî mimari, Usûl-î Mimârî-i Osmânî, Montani Efendi

Kemâlettin Bey ve Vedat Bey. In Search of Ideal Ottoman Style of Three Architect: Montani Efendi, Kemalettin Bey and Vedat Bey

Öz

Architectural historicism, which first appeared in the Ottoman world through Orientalist tendencies, also carried itself along with the problem of “national style” from Europe. Fourth quarter of 19th century is starting time of seeking “national architecture” as a condition for opening architecture and engineering schools based on western style of education in Ottoman-Turkish architecture. “Usul-u Mimari-i Osmani (1873)”, an example of first published Ottoman-Turkish architecture theory, appeared at this time when regional architectural researches carried out, even if done by foreigner architectures. Although architectural Orientalism drew the attention of the first Ottoman architects practicing in Western fashion to the national architectural heritage, the architects of the Republic, who endeavored to establish a modern Turkish architectural theory, felt obliged to purge the vocabulary of the national architecture off of the Orientalist elements. The attempts of architects like Kemalettin, Vedat Tek to define the authentic elements of the Turkish architecture revealed the idealization phenomenon which constitutes the subject of this article

Anahtar Kelimeler

Idealization, National architecture, Usûl-î Mimârî-i Osmânî, Montani Efendi, architect Kemâlettin and Vedat.

Kaynakça

• Akın, Günkut, “Sadece Başlamış Bir Proje Olarak 1908 Romantizmi ve Vedat Tek”, Afife Batur (haz.), M. Vedat Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2002.
• Altınyıldız, Nur, Tarihsel Çevreyi Korumanın Türkiye’ye Özgü Koşulları (İstanbul 1923-1973), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1999.
• Baydar, Gülsüm, “Mimarlığın Sırtındaki Kültürel Yük”, Çev.: Yurdanur Salman, doxa dergisi, 2006, Sayı: 2, s. 100-112.
• Bozdoğan, Sibel, Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür, Çev.: Tuncay Birkan, Metis Yayınları, İstanbul, 2002.
• Cephanecigil Gül, “Tüm Çalışmaları”, Afife Batur (Hzl.), M. Vedat Tek: Kimliğinin İzinde Bir Mimar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• Edhem Paşa (Kom. Başkanı), Usul-u Mimari-i Osmani/Larchitecture Ottomane/Die Ottomanische Baukunst, İstanbul, 1873.
• Ersoy, Ahmet, On the Sources of the “Ottoman Renaissance:” Architectural Revival and its Discource During the Abdülaziz Era (1861-76), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Harvard University, 2000.
• Ersoy, Ahmet, “The Idea of Revival in Late Ottoman Architectural Discourse”, MAAN 5th International Conferance, İstanbul, 2005.
• Parvillèe, Léon, Architecture et décoration turques au XVe siècle, Paris, 1874.
• Saner Turgut, “19.Yüzyıl Yeni Türk Mimarlığında Antik Anlayış”, Yapı Dergisi, Haziran 1999, Sayı: 211, s. 71-78.
• Saner, Turgut, “18. Yüzyıl Osmanlı Mimarlığındaki Strüktürkırıcı Akım: Rokoko”, Arradamento Mimarlık Dergisi, Sayı: 2008/5.
• Sezer, Yavuz, The Perception of Traditional Ottoman Domestic Architecture as a Category of Historic Heritage and as a Source of Inspiration for Architectural Practice (1909-1931), Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2005, s. 14.
• Tanju, Bülent, 1908-1946 Türkiye Mimarlığının Kavramsal Çerçevesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1999.
• Tanju, Bülent, Tereddüd ve Tekerrür. Mimarlık ve Kent Üzerine Metinler: 1873-1960, İstanbul, Akın Nalça Kitapları, 2007.
• Tanyeli, Uğur, “19. Yüzyıl Türkiye’sinde Mimari Bilgi Alanının Yeniden Biçimlenişi”, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Sanat Ortamı, Sanat Tarihi Derneği Yayınları, İstanbul, 1996, s. 81-94.
• Tekeli, İlhan; İlkin Selim, Mimar Kemâlettin’in Yazdıkları, ŞVV Yayınları, Ankara, 1997. Yazıcı, Nurcan, “Osmanlının İlk Mimarlık Kitabı: Usul-u Mimari-i Osmanî”, Arkitekt Dergisi, Sayı: 2003/4, s. 12-19.
• Yazıcı, Nurcan, Osmanlılar’da Mimarlık Kurumunun Evrimi ve Tanzimat Dönemi Mimarlık Ortamı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, MSGSÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2007.