Tuva Şamanları ve Tedavi Uygulamalarından Bazı Örnekler

Yıl 2011, Sayı: 3, 7 - 17, 01.04.2011

Janyl Myrza Bapaeva

Öz

Bu makalenin amacı, Sibirya Türk halklarından olan Tuva toplumunda eskiden beri özel statüye sahip şamanları (kamlar) ve faaliyetlerini, kamların geleneksel fonksiyonlarından biri olan tedavi ayinlerini ana hatlarıyla tanıtmaktır. Çalışma Rus, Türk, yabancı bilim adamlarının kaydettikleri bilgilerin sentezi yoluyla ‘Şaman (kam) kimdir?’, ‘Nasıl kam olunur?’, ‘Kamların kategorileri nelerdir?’, ‘Kamların faaliyetleri nelerdir?’, ‘Kam alkışı nedir?’, ‘Tedavi ayin türleri nelerdir?’ gibi sorulara cevap mahiyetinde düzenlenmiştir. Şamanların yardımcı ruhları ve eşyaları (tef, kostüm, tef tokmağı) tanıtılmıştır. Makalede kamların tedavi pratiği, hastalığın teşhisine, iyileştirilmesine veya önlenmesine yönelik bazı ayinlerle ilgili bilgi verilerek aydınlatılmaya çalışılmıştır. Şamanların tedavi ayini sırasında söyledikleri metin örneklerine -ruhlarla konuşma, alkış (hayırlı dua), kargış (beddua)yer verilmiştir. Örnekler Tuva Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Kam alkışları, Şamanist toplumların folklorunun en eski türlerindendir. 1929 yılına kadar Tuva’da halk edebiyatı türleri arasında yaygınlığı bakımından en önde yer alan alkışlar 1930’lu yıllarda yasaklanmış, alkış geleneğinin muhafızları ise siyasî baskı kurbanı olmuşlardır. 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması ve merkezî komünist yönetimin yasaklarının kalkmasıyla Tuva’da alkış geleneğini canlandırma faaliyetleri yeniden başlatılmıştır. Makalede ünlü Tuva halk bilimcisi Prof. Moŋguş Kenin-Lopsan’ın, yasaklara rağmen zor şartlar içinde derlediği ve Algışi Tuvinskih Şamanov ‘Tuva Hamnarnıŋ Algıştarı’ (Kızıl, 1995) kitabında bir araya getirdiği alkış metinlerinden faydalanılmıştır. Halk edebiyatı ürünü olarak alkışlarda, Şamanizm inancını yaşatan halkların mitolojisi, günlük hayatı, iyilik ve kötülük, güzellik ve çirkinlik anlayışı, hastalık sebepleri, tedavi yöntemleri, doğa-insan ilişkisi, gök, yer, atalar kültü gibi halk bilgisinin çeşitli yönleri yansıtılmıştır. Sibirya Şamanizmi içerisinde Tuva Şamanizmi, Türkiye’de az araştırılmış bir alandır. Bu makalenin, Sibirya Türk Toplulukları araştırmaları ve kültür araştırmaları sahasında bu açığı kapatma yolunda küçük bir katkıda bulunacağı ümidindeyiz

Anahtar Kelimeler

Tuva Kamlığı, Kamlama, yardımcı ruh, tedavi, tef

Tuvan Shamans and Some of Shamanistic Therapy Practices

Öz

This article aims to provide general information about the shamans (kams) who have held a special status in Tuvan society since time immemorial. The research section of the article seeks answers to questions such as ‘Who is the shaman (kam)?’, ‘How does one become a kam?’, ‘What are the categories of shamans?’, ‘What are the activities of the kam?’, ‘What is the shaman’s prayer ‘alkysh’?’ ‘What kind of therapy practices are there?’ through a synthesis of the data collected by Russian, Turkish and other researchers. Some of the therapies, divinatory techniques are described in detail in this section. Information is provided about the guardian spirits, the items (tambourine, costume, staff) of the shamans. The kams’ alkış-prayers uttered in the shamanistic séance presented here are translated from Tuvan Turkic into Turkish (Türkiye). The alkış-prayer, a produce of folklore, reflects various aspects of folk knowledge of the people who maintain their faith of Shamanism, such as mythology, daily life, therapeutic techniques, the relationship between nature and humanity, the sky, the earth, the ancestor cult. In period of 1929-1991 shamanic rituals in Tuva were forbidden, guardians of shamanic traditions have been victims of political pressure. The prayer texts in this article were taken from the “Tuva Hamnarnıŋ Algıştarı” (Kızıl, 1995), prepared by the famous Tuvan scientist, Prof. Of Tuvan folklore Moŋguş Kenin-Lopsan. Tuvan Shamanism is less researched field in Turkey. I hope this article will contribute little in the way to close this gap

Anahtar Kelimeler

Tuvan shamanism, shamanistic séance (kamlama), guardian spirit, therapy, tambourine

Kaynakça

• Alekseev, N. A., Şamanizm Tyurkoyazıçnıh Narodov Sibiri, Novosibirsk, 1984.
• Arıkoğlu, Ekrem, ‘Tuva Cumhuriyeti. Tuva Türkleri’, Türk Dünyası Özel Sayısı II, sayı 16, Temmuz-Ağustos, 1997, s. 1561–1569.
• Arıkoğlu, Ekrem–Kuular, Klara, Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 882, 2003.
• Budageçi, Tamara, ‘Tuva Şamanlarının Dünya Görüşü Hakkında’, akt. Ekrem Arıkoğlu, Türk Kültürü, sayı 390, yıl XXXIII, s. 636–638.
• Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul, Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Dyakonova, V. P., ‘Religioznıye Predstavleniya Altaytsev İ Tuvintsev O Prirode Çeloveka’, Pri- roda i Çelovek V Religioznıh Predstavleniyah Narodov Sibiri İ Severa, L., 1976.
• Eliade, Mircea, Şamanizm. İlkel Esrime Teknikleri, çev. İsmet Birkan, Ankara, İmge Kitabevi, 1999.
• Fridman, Eva Jane Neumann, ‘Tuva Şamanizmi’, çev. Müfit Balabanlılar, Türkler, XX. cilt, Ed. Salim Koca vd., Ankara, Semih Ofset, 2002, s.180-187.
• İnan, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm. Materyaller ve Araştırmalar, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 5. baskı, 2000.
• Kenin-Lopsan, Moŋguş, Algışi Tuvinskih Şamanov. Tuva Ham Algıştarı, Kızıl, 1995.
• Kenin-Lopsan, Moŋguş, Magiya Tuvinskih Şamanov, Kızıl, 1993.
• Kenin-Lopsan, Moŋguş, ‘Tuvaların Eski Gelenekleri’, akt. Dr. Ekrem Arıkoğlu, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sayı 8, 1999, s. 458–468.
• Potapov, L. P., Oçerki Narodnogo Bıta Tuvintsev, Moskova, Nauka Yay., 1969.
• Radloff, W., Sibirya’dan III, çev. Ahmet Temir, Ankara, MEB, 1994.