Binyılların Ağında Antik Ön Asya Grifonu: Kaynakları, Yayılımı ve Mitolojik Bağlantıları Hakkında Notlar

Yıl 2012, Sayı: 5, 50 - 68, 01.04.2012

Göktürk Ömer Çakır Oya Yağıza

Öz

Bu makalede sanat tarihinin önemli öznelerinden birisi olan kartal, kuş veya aslan başlı, aslan gövdeli, genelikle kanatlı ve kimi zaman yılan veya çiçekle (lotus) stilize edilen bir kuyruğa sahip fantastik bir figür olan Grifon figürünün etimolojisi, köken ve yayılımı, ilişkili olduğu mitolojik karakterler bağlamında değerlendirilerek derli toplu bir şekilde ortaya konulmaya çalışılmıştır. İ.Ö. 4. binden Roma Çağına kadar olan uzun zaman dilimi içerisinde bu fantastik yaratığın yüklendiği çeşitli anlamların esas olarak hiç değişmeden asırlar boyunca aktarıldığı ve onun bir muhafız, öte dünya bekçisi, kutsal hayatın koruyucusu, ölüm kuşu olarak tanındığı farklı kültürlerin ve tarihsel dönemlerin odak noktaları gözetilerek anlaşılmaktadır

Anahtar Kelimeler

Grifon, ikonografi, mitoloji

Der vorderasiatische Greif aus der Antike im Gewebe der Jahrtausende: Anmerkungen zu den Quellen, zur Verbreitung und zu den mythologischen Verbindungen

Öz

Man hat in diesem Artikel versucht die Etymologie, die Herkunft und Ausbreitung der Figur
des Greifen, die eine wichtige Eigenschaft der Kunstgeschichte hat und einen Adler-, Vogel- oder
Löwenkopf hat, die zudem einen Löwenkörper hat, die einen Schwanz hat, die mancher Zeit
durch eine Schlange oder eine Blume stilisiert wurde. Es stellt sich heraus, daß die unterschiedlichen Bedeutungen dieser fantastischen Kreatur in der langen Zeitraum von 4. Jahrtausend
v. Chr. bis zu Römerzeit durch die Epochen hinweg, weitgehend unverändert erhalten geblieben
und daß sie als Wachmann, als Wächter des Jenseits, als Beschützer des heiligen Lebens, als
Todesvogel, unter Berücksichtigung der Brennpunkte der verschiedenen Kulturen und historischen Perioden, bekannt sind.

Anahtar Kelimeler

Greifen, ikonographie, mythologie

Kaynakça

• Antik kaynaklarda Der Kleine Pauly, Lexicon Der Antike (1964), Süreli yayınlara ilişkin
• kısaltmalarda AJA 111 (2007) referans alınmıştır.
• AKURGAL, E., Späthethitische Bildkunst, AÜDTCF Yayınları, Ankara, 1949.
• ____________, Phrygische Kunst, AÜDTCF Yayınları, Ankara, 1955.
• ____________ , The Birth of Greek Art, Methuen, London, 1968.
• ____________ , “Zur Entstehung des griechischen Greifenbildes”, Kotinos: Festschrift für Erika Simon 33 – 52, 1992.
• ____________ , Eski İzmir I. Yerleşme Katları ve Athena Tapınağı, TTK, Ankara, 1997.
• ALEXIOU, S., Minos Uygarlığı, Çev. Elif Tül Tulunay, Arkeoloji & Sanat Yayınları, İstanbul, 1991.
• ANADOL, Ş., “Grifon”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 2: 715, 1997.
• BAKIR, T., Korinth Seramiğinde Aslan Figürünün Gelişimi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler
• Fakültesi, İzmir, 1982.
• BELLINGER, A. R., Troy, the Coins, Published for the University of Cincinnati by Princeton University Press, Princeton, 1961.
• BIGWOOD, J. M., “Ctesias’ Indica and Photius”, Phoenix, vol. 43, no: 4: 302 – 316, 1989.
• BISI, A. M., “L’iconografia del grifone a Cipro”, OA, 1: 219 – 232, 1962.
• ____________, Il grifone: storia di un motivo iconografico nell’antico Oriente mediterraneo, Centro di Studi Semitici, Roma, 1965.
• ____________ , “Il Grifone nell’arte dell’antico Iran e dei popoli delle steppe”, RSO, 39: 15 – 60, 1964.
• BMC Mysia, A Catalogue of the Greek Coins in British Museum. Mysia, Haz. William Warwick Wroth, A. Forni, Bologna, 1964.
• BOARDMAN, J., Kırmızı Figürlü Atina Vazoları. Arkaik Dönem, Çev. Gürkan Ergin, Homer Kitabevi, İstanbul, 2002.
• BOARDMAN, J., Yunan Sanatı, Çev. Yasemin İlseven, Homer Kitabevi, İstanbul, 2005.
• BOTTÉRO, J., Gılgamış Destanı. Ölümsüzlüğü Arayan Büyük İnsan, Çev. Orhan Suda, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005.
• BOURA, L., The Griffin Through the Ages, Midland Bank, Athens, 1983.
• BÖRKER – KLÄHN, J., “Greif”, RLA, Band 3: 633 – 639, 1971.
• BRIDGMAN, T. P., Hyperboreans Myth and History in Celtic – Hellenic Contacts, Routledge, New York, 2005.
• BROCARD, A., Une Grypomachie: le combat des arimaspes contre les griffons dans la céramique du IVème s. AV. J.-C., Travaux universitaires, Lyon, 2002.
• CHANTRAINE, P., Dictionnnaire Etymologique de la Langue Grecque. Histoire Des Mots, Klincksieck, Paris, 1968.
• COLDSTREAM, J. N., “Sphinxes and Griffins from Geometric Knossos”, AntCr, 2: 161 – 164, 1974.
• ÇELGİN, G., Eski Yunanca – Türkçe Sözlük, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2011.
• ÇİLİNGİROĞLU, A., Urartu ve Kuzey Suriye, Siyasal ve Kültürel İlişkiler, EÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir, 1984.
• DARGA, A. M., Hitit Sanatı, Akbank, İstanbul, 1992.
• DELPLACE, C., “Le griffon créto-mycénien”, AntCI, 36: 49 – 86, 1967.
• ____________, “Breves remarques sur Ie role du griffon dans la religion creto - mycenienne”, BIHBelge, 38: 5 – 9, 1967.
• ____________, Le griffon de l’archaïsme à l’époque impériale. Etude iconographique et essai d’interprétation symbolique, Institut Historique Belge de Rome, Bruxelles, 1980.
• ____________, “Le griffon dans la peinture romaine et sur les reliefs en stuc” Revue archéologique de Picardie, vol. 1 no: 1–2: 89 – 97, 1990.
• DESSENNE, A., “Le griffon créto-mycénien inventaire et remarques”, BCH, 81: 203 – 215, 1957.
• Arkeoloji & Sanat Yayınları, İstanbul, 2010. ÖZYİĞİT, Ö., “Phokaia Griffon Protomları ve Griffon Protomlu Bronz Kazanların Kronolojisi”
• Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Ed. Haluk Sağlamtimur, 415 – 430, 2009. PALLOTTINO, M., “Urartu, Greece and Etruria”, EW, 9: 29 – 52, 1958. PASQUIER, A., “Le griffon dans l’orfèvrerie gréco-scythe”, CRAI, 1: 454 – 466, 1975. REED, N. B., “Griffins in Post-Minoan Cretan Art”, Hesp., 45, October-December, 4: 365 – 379, 1976. RENARD, M., “Griffons de Buzenol et d’Ailleurs”, Le Pays Gaumais, 117 – 157, 1963 – 1964. SCHEFOLD, K., “Löwengreifen aus Augst”, JSGU, 35: 146 – 155, 1944. SEVİN, V., “Demir Çağında Anadolu – Batı İlişkileri”, Zafer Taşlıklıoğlu Armağanı Anadolu ve
• Trakya Çalışmaları, Ed. Robert Ousterhout-Nezih Başgelen, s. 113 – 121, 1999. ____________, Yeni Assur Sanatı II. Assur Resim Sanatı, TTK, Ankara, 2010. SIMON, E., “Zur Bedeutung des Greifen in der Kunst der Kaiserzeit”, Latomus, 21: 749 – 780, 1962. SNG Cop. Ionia I – III, The Royal Collection of Coins and Medals Danish National Museum
• – 24, Ionia, Haz. Niels Breitenstein – Willy Schwabacher, E. Munksgaard, Copenhagen, 1946. SNG France Mysie, Département des monnaies, médailles et antiques 5 Mysie, Bibliothèque
• Nationale, Paris, 2001. SNG Tübingen Ionien, Münzsammlung der Universität Tübingen, Heft 4, Mysien – Ionien, Haz.
• Dietrich Mansperger, Hirmer Verlag, München, 1989. TEMÜR, A., Grek Sanatında Karışık Yaratıklar, Yayınlanmamış Doktora Tezi, AtÜ Sosyal
• Bilimler Enstitüsü, Erzurum, 2009. THOMSON, J. O., History of Ancient Geography, Biblo & Tannen Publishers, Cambridge, 1948. WIGGERMANN, F. A., “Mischwesen. A”, RLA, Band 8: 222 – 245, 1993. WILD, F., Gryps, Greif, Gryphon (griffin). Eine sprach, kultur und stoffgeschichtliche Studie
• Böhlau, Wien, 1963. VAN LOON, M. N., Urartian Art, Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut, İstanbul, 1966. VENERI, A., “Dionysos”, LIMC III 1, 413 – 419, 1986. YILMAZ, N., Yunan Sanatı’nda Grifon, Sfenks ve Kentauros, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
• Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1997. ZIEGLER, K., “Gryps”, 1902 – 1929, RE, VII.2, Ed. Wilhelm Kroll, Georg Wissowa, J. B.
• Metzlerscher Verlag, Stuttgart, 1912. ZOUZOULA, E., The Fantastic Creatures of Bronze Age Crete vol. 1–2, Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of Nottingham, Nottingham, 2007.