Klazomenai Khora’sında Yer Alan İki Kırsal Tapınak Üzerine Öndeğerlendirmeler

Yıl 2019, Sayı: 19, 58 - 71, 01.05.2019

Elif Koparal

Öz

Ionia polis yerleşimlerinin çoğunda hemen tüm Yunan polis’lerinde olduğu gibi tapınak yapısı yerleşim dokusunun en önemli unsurunu oluşturur. Genellikle asty’da yer alan tapınak polis’in kültürel kimliğiyle yakından ilişkilidir, bununla beraber khora’da da farklı tanrı ve tanrıçalara adanmış kutsal alanlar ve mabetler yer alır. Bu kutsal alanların polis’in fiziksel bütünlüğünü oluşturan asty ve khora’daki mekânsal dağılımı yerleşim merkezi ile kırsal alanın bütünlüğünü sağlayan ve fiziki sınırlarını belirleyen unsurlardır. Bu yazıda Klazomenai çevresinde 2006 yılından bu yana yürütülen yüzey araştırmaları (KLASP Klazomenai Yüzey Araştırması Projesi) ile belgelenen kutsal alanlar üzerine genel bir değerlendirmenin yanısıra bu kutsal alanlar içinde yer alan iki kırsal tapınak üzerine elde edilen bulgular sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ionia, Klazomenai, Khora, Kutsal Alan, Kırsal Tapınak, Daphnous

Kaynakça

• Antik Kaynaklar: Pausanias (=Pausanias, Periegesis tes Hellados) Kullanılan metin ve çeviri: Description of Greece with an English Translation by W.H.S. Jones, Litt.D., and H.A. Ormerod, M.A., in 4 Volumes. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1918.
• Thucydides (=Thucydides, Historiai) Kullanılan metin ve çeviri: The Peloponnesian War. London, J. M. Dent; New York, E. P. Dutton. 1910.
• Modern Kaynaklar: Akalın, A.G. (2008). Traces of Mother Goddess in Erythrai. E. Winter ve F. Biller (Eds.), Vom Euphrat bis zum Bosporus. Kleinasien in der Antike. Festschrift Elmar Schwertheim I, Asia Minor Studien 65 içinde (ss. 1-7). Bonn: Rudolf Habelt Verlag.
• Akalın-Orbay, A.G. (2012). Erythrai’de Ana Tanrıçanın İzleri II. T. Yiğit, M. A. Kaya ve A. Sina (Eds.), Ömer Çapar’a Armağan içinde (ss. 1-12). Ankara: Hel Yayınları.
• Akyıldız, K. (2002). Mavi Anadoluculuk: Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce. Modernleşme ve Batıcılık 3 içinde (ss. 465-481). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alcock, S., Rempel, J.E. (2006). The More Unusual Dots on the Map. P. G. Bilde ve V. F. Stolba (Eds.), Surveying the Greek Chora. The Black Sea Region in a Comparative Perspective, Black Sea studies 4 içinde (ss. 27–46). Aarhaus: Aarhaus University Press.
• Antonaccio, C. M. (1994). Placing the Past. The Bronze Age in the Cultic Topography of Early Greece. S. E. Alcock ve R. Osborne (Eds.), Placing the Gods. Sanctuaries and Scared Space in Ancient Greece içinde (ss. 79-104). Oxford: Clarendon Press.
• Atalay, E. Ö. (1987). İzmir ve Aydın Yörelerinde Mağara Araştırmaları. AST 5, ss. 297–321.
• Bakır, G., Ersoy, Y.E., Fazlıoğlu , İ., Özer, B., Özbay, F., Zeren, M. (2002). 2001 Yılı Klazomenai Kazısı. KST 24, ss. 205–218.
• Bakır, G., Ersoy, Y.E., Uzun, K., Özer, B., Özbay, F., Zeren, M. (2004). 2003 Yılı Klazomenai Kazısı. KST 26, ss. 1–12.
• Carter, J.C. (2006). Towards a Comparative Study of Chorai West and East: Metapontion and Chersonessos. P. G. Bilde ve V. F. Stolba (Eds.), Surveying the Greek Chora. The Black Sea Region in a Comparative Perspective, Black Sea studies 4 (ss. 175–206). Aarhaus: Aarhaus University Press.
• Cook, J.M. (1958). The Topography of Klazomenai. Festschrift G.P.Oikonomos, Archaiologike Ephemeris: 1953/54, (ss.149-157). Athens: Archaiologikē Hetaireia en Athēnais.
• Debord, P. (1999). L’ Asie Mineure au IV siècle (411-323 a. C.), Pouvoirs et jeux politiques. Boerdeaux: Diffusion De Boccard.
• Dusinberre, E. R. M. (2013). Empire, Authority and Autonomy in Achaemenid Anatolia. Cambridge: Cambridge University Press.
• Engelmann, H., Merkelbach, R. (1973). Die Inschriften von Erythrai und Klazomenai 2 (Nr. 201 – 536). Bonn: Rudolf Habelt Verlag.
• Erdoğan, A. (2008). Phokaia İncir Adası Kaya Kutsal Alanı ve Bakkheion. Z. Çizmeli (Ed.), III.–IV. Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu içinde (ss. 109–126). Ankara: Ankara Üniversitesi. Erkanal, H. (1995). İki Koy Mağara ve Foklar. Atlas 27, ss. 1-3.
• Ersoy, Y.E. (2004). Klazomenai: 900-500 BC. History and settlement evidence. A. Moustaka, E. Skarlatidou, M.-C. Tzannes, Y.E. Ersoy (Eds.), Klazomenai, Teos and Adbera: metropoleis and colony. Proceedings of the International Symposium held at the Archaeological Museum of Abdera, Abdera, 20-21 October 2001. Thessaloniki, 19th Ephorate of Prehistoric and Classical Antiquities at Komotine (under the Auspices of the Greek Ministry of Culture) içinde (ss. 43-76). Thessaloniki: University Studio Press.
• — (2014). Klazomenai’da Tunç Çağı'ndan Arkaik Dönem Sonuna Kadar Yerleşim Düzenleri ve Değişimleri: Siyasal, Sosyal ve Çevresel Etkiler. Ö. Çevik ve B. Erdoğu (Eds.), Yerleşim Sistemleri ve Mekan Analizi, Tematik Arkeoloji Serisi 1 içinde (ss. 257-280). İstanbul: Ege Yayınları.
• Forsén, J., Forsen, B., Østby, E. (1999). The Sanctuary of Agios Elias. Its Significance, and Its Relations to Surrounding Sanctuaries and Settlements. Nielsen, T.H. & Roy, J. (Eds.), Defining Ancient Arkadia. Symposium, April, 1–4 1998, Acts of the Copenhagen Polis Centre 6 = Historiskfilosofiske meddelelser 78 içinde (ss.169-191). Copenhagen: The Royal Danish Academy of sciences and letters.
• Graf, F. (1985). Nordionische Kulte. Religionsgeschichtliche und epigraphische Unterschungen zu den Kulten von Chios, Erythrai, Klazomenai und Phokaia. Bibliotheca Helvetica Romana 21 içinde. Roma: Scweizerisches Institut in Rom.
• Greaves, A. (2010). The Land of Ionia. Society and Economy in the Archaic Period. Oxford: Wiley-Blackwell.
• Higgins, R. A. (1970). Catalogue of the Terracottas in the Department of Greek and Roman Antiquities. British Museum 1, London: British Museum.
• IG I3. D. M. Lewis (Ed.), Inscriptiones Graecae I: Inscriptiones Atticae Euclidis anno anteriores. Vol. 1: Decreta et tabulae magistratuum, 3rd ed. Berlin: De Gruyter. I.Erythrai. Engelmann, H., Merkelbach, R. (Hrsgg.). Die Inschriften von Erythrai und Klazomenai 2 (Nr. 201 – 536), (IGSK, 2). Bonn: Rudolf Habelt Verlag, 1973.
• Jameson, M.H. (2004). Mapping the Greek Cults. F. Kolb (Ed.), Chora und Polis, Schriften des historischen Kollegs. Kolloquien 54 içinde (ss.147–184). München: R. Oldenbourg Verlag.
• Judeich, W. (1891). Inschriften aus Ionien. AM 16, ss. 285-289.
• Keil, J. (1912). Forschungen in der Erythraia 2. JdI 15, ss. 50–75.
• Koparal, E. (2014). Grek Polisi İmgesi ve Değişen Gerçekler: Klazomenai Örneği. Ö. Çevik & B. Erdoğu (Eds.), Yerleşim Sistemleri ve Mekân Analizi, Tematik Arkeoloji Serisi 1 içinde (ss. 57-79). İstanbul: Ege Yayınları.
• Koparal, E. (2017). Borders Make the Polis. Klazomenai. Baysal, E.L. ve L. Karakatsanis (Eds.), Bordered places-bounded times: cross-disciplinary perspectives on Turkey içinde (ss.97-109). Ankara: British Institute at Ankara.
• Koparal, E., Ersoy, Y.E., Massa, M., Demirciler, V. (2017). Sampling the Ionian Landscapes. An Overview of Archaeological Surveys at Clazomenaean and Teian Chorai. S. Steadman ve G. McMahon (Eds.), Archaeology of Anatolia 2. Recent Discoveries 2015–2016 içinde (ss. 400–425). Cambridge: Cambridge Scholars Publishing.
• Koparal, E. (2019). Frontier sanctuaries and rural cult places in khorai of Klazomenai and Teos. B. Engels, S. Huy ve C. Steitler (Eds.), Natur und Kult in Anatolien içinde. Byzas 24, İstanbul: Deutsches Archaeologisches Institut (yayında).
• Langlotz, E. (1969). Beobachtungen in Phokaia. Archaeologischer Anzeiger 84, ss. 377–385.
• Lohmann, H. (2007). Die Chora Milets in archaischer Zeit. J. Cobet, V. von Graeve, W.D. Niemeier ve K. Zimmermann (Eds.), Frühes Ionien. Eine Bestandsaufnahme, MilForsch 5 içinde (ss. 363–393). Mainz: Philipp von Zabern.
• Meriç, R. (1986). 1985 Yılı İzmir ve Manisa İlleri Yüzey Araştırması. AST 4, ss. 301-310.
• Meriç, R. (1987). 1986 Yılı İzmir ve Manisa İlleri Yüzey Araştırması. AST 5.1, ss. 247-256.
• Meriç, R. (1988). 1987 İzmir-Manisa-Aydın İlleri Yüzey Araştırması. AST 6, ss. 385-392.
• Nevin, S. (2017). Military Leaders and Sacred Space in Classical Greek Warfare. Temples, Sanctuaries and Conflict in Antiquity. London: IB Tauris. Cambridge, MA, Harvard University Press; London, William Heinemann Ltd. 1918.
• Polignac, F. de, (1994). Mediation, Competition, and Sovereignity: The Evolution of Rural Sanctuaries in Geometric Grece. S.E Alcock, R. Osborne (Eds.), Placing the gods. Sanctuaries and sacred space in ancient Greece içinde (ss. 3-18). Oxford: Oxford University Press.
• Polignac, F. de (1995a). Cults, Territory and the Origins of the Greek City-State. Chicago: Chicago University Press.
• Polignac, F. de, (1995b). Repenser la “Cité”? Rituels et Société en Grèce Archaique. Mogens
• Herman Hansen et Kurt Raaflaub (Eds.), Studies in Ancient Greek Polis içinde (ss. 7-8). Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Price, S. R. F. (1999). Religions of the Ancient Greeks. Cambridge: Cambridge University Press.
• Randolph, B. (1687). The Present State of the Islands in the Archipelago (or Arches), Sea of Constantinople and Gulf of Smyrna; with the Islands of Candia and Rhodes. Oxford: Karavias Anastasis.
• Roller, G. (1999). In Search of God the Mother. The Cult of Anatolian Cybele. Berkeley: University of California Press.
• Rutkowski, B. (1986). The Cult Places of the Aegean. New Haven: Yale University Press.
• Shanks, M. (1996). Classical Archaeology of Greece. Experiences of the Discipline. London: Routledge.
• Slawisch, A., Wilkinson, T.C. (2016). Panormos, Türkei: Die Arbeiten der jahre 2014 und 2015. E-Forschungsberichte des DAI Faszikel 2. (ss. 114-118). İstanbul: Des Deutschen Archaeologischen Institut.
• Tuna, N. (1985). Ionia ve Datça Yarımadası Arkeolojik Yüzey Araştırması, 1984. AST 3, ss. 209-225.
• Tuna, N. (1989) İzmir İli Arkeolojik Yüzey Araştırmaları, 1988. AST 7, ss. 279-294.
• Tuna, N. (1994). Teos Araştırmaları, 1993. AST 12, ss. 167-178.
• Tuna, N. (1996). Teos Araştırmaları, 1995, AST 14.1, ss. 219-233.
• Tuna, N. (1998). Teos Araştırmaları, 1996, AST 15.2, ss. 323-332.
• Uhri , A., Öz, A.K. (2008). Söğüt Mevkii Kutsal Alanı Urla Hakkında İlk Gözlemler. Z. Çizmeli (Ed.), III.–IV. Ulusal Arkeolojik Araştırmalar Sempozyumu içinde (ss.295–303). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Ulusoy, P. (2018). Klazomenai Asty’sünde Bulunmuş Arkaik Dönem Yapı ve Anıtlara Ait Parçalar ve Kutsal Alanların İncelenmesi. OLBA XXVI (ss. 215-260). Mersin: KAAM Yayınları.
• Wilamowitz-Moellendorff, U. von, Jacobsthal, P. (1909). Nordionische Steine, AbhBerlin 2. Berlin: Akademie der Wissenschaften, in Kommission bei Georg Reimer.