Eşiksellik ve Komünitas Kavramları ile Cem Ritüelinde Müzik Kullanımına Bakış

Yıl 2021, Sayı: 24, 739 - 751, 01.11.2021

Hale Birgül Akçakmak

Öz

Victor Turner’ın 20. yüzyılda ritüel üzerine yaptığı çalışmalar, performans teorisi ve araştırmalarında temel kavramların yapılanması bakımından etkili olmuştur. Söz konusu çalışmalar Avrupa merkezli performans okumalarına bir alternatif oluşturarak, performans teorileri ve ritüel analizlerinde deneyime odaklı bir okumayı da olanaklı kılmaktadır. Bu çalışmada, Anadolu’nun Alevi geleneğine ait cem ritüel performanslarında yer alan müzik uygulamaları, ritüelde müzisyenin yeri ve sazın sembolik kullanımına odaklanılarak “ritüel” kuramda öne çıkan “eşiksellik”(liminality) ve “komünitas” (communitas) kavramları yolu ile incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ritüel ve Müzik, Komünitas, Eşiksellik, Cem Ritüelinde Müzik

Kaynakça

• And, M. (2003). Oyun ve Bügü-Türk Kültüründe Oyun Kavramı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Akçakmak Birgül, H. (2021). Gürciyev ve Performans Sanatı. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
• Artun, E. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü. Ankara: Karahan Kitabevi.
• Butler Brown, K. (2007). The Social Liminality of Musicians: Case Studies from Mughal India and Beyond. Twentieth-Century Music, 3(1), 13-49. doi:10.1017/S147857220700031X.
• Cossu, A. (2010). Durkheim’s Argument on Ritual, Commemoration and Aesthetic Life: A Classical Legacy for Contemporary Performance Theory. Journal of Classical Sociology, 10(1), pp. 33–49.
• Çebecioğlu, E. (2005). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları.
• Çıblak, N. (2014). Alevi Cem Evlerinde Nefesler. İstanbul: Otorite Yayınları.
• Deflem, M. (1991). Ritual, Anti-Structure, and Religion: A Discussion of Victor Turner’s Processual Symbolic Analysis. Journal for the Scientific Study of Religion, 30, pp.1-25.
• Engin, R. (2010). Kızıldeli Süreklerinde Okunan Nefesler. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 56, ss. 411-424.
• Ersoy, İ. (2019). Müzik Türleri Sınıflandırılmasında Bir Model Uygulaması: Bir Müzik Türü Olarak “Semah”. Eurasian Journal of Music and Dance, (14), ss. 32-62.
• Fischer-Lichte, E. (2016). Performatif Estetik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Markussen, I. (2012). Teaching History, Learning Piety: An Alevi Foundation in Contemporary Turkey. Lund: Sekel Bokförlag.
• İnce, S. (2017). Bir Cemevinde Cem Ritüeli, Haliç Üniversitesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). 05.02.2021 tarihinde https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden erişilmiştir.
• Kitada, M. (2012). The Body of the Musician. Bern: Peter Lang AG, International Academic Publishers.
• Kurt, N. (2018). Alevi Erkanında Zakir ve Bağlama. IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ss.138-150.
• Langer, R. (2020). The Aesthetics of Contemporary Alevi Religious Practice: A Bodilyand-Material Cultures’ Approach. In M. Greve, R. Motika & U. Özdemir (Eds.). Aesthetic and Performative Dimensions of Alevi Cultural Heritage (pp. 33-44). Würzburg: Ergon-Verlag.
• Lussana, M. (2013). Music and Body as Ritual Performance. APRJA 2/ 1, pp.87-93.
• Pereira, S. C. A., Marinho, H. (2011). Ritual in the context of contemporary music performance. In Performance Studies Network International Conferences (pp. 108–120) 15.04.2021 tarihinde https://novaresearch.unl.pt/en/publications/ritual-in-the-context-of-contemporary-musicperformance adresinden erişilmiştir.
• Morley, I. (2003). The Evolutionary Origins and Archaeology of Music. Darwin College Research Report. 25.09.2020 tarihinde https://www.darwin.cam.ac.uk/drupal7/sites/default/files/ Documents/publications/dcrr002.pdf adresinden erişilmiştir.
• O’Grady, L. (2011). The Therapeutic Potentials of Creating and Performing Music with Women in Prison: A qualitative case study. Qualitative Inquiries in Music Therapy, 6, pp. 122–152.
• Özbudun, S., Şafak, B. ve S. Altunel (2005). Antropoloji Kuramlar, Kuramcılar. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Özdemir, U. (2018). Between Debate and Sources: Defining Alevi Music. In B. Weineck, J. Zimmermann (Eds.), Alevism Between Standardisation and Plurality Negotiating Texts, Sources and Cultural Heritage (pp.165-193). Berlin: P. Lang.
• Turan, F. (2010). Şaman Ritüellerinden Alevi Semahlarına Esrarlı Yolculuk. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşi Araştırma Dergisi, 56, ss.153-.162.
• Turner, E. (2012). Communitas: The Antropology of Collective Joy. New York: Macmilan.
• Turner, V. (1969). The Ritual Process, Sturucture and Anti-Structure. New York: University of Rochester.
• Turner, V. (1967). Betwixt and between: the liminal period in rites de passage. In Turner, V. (Ed.), The Forest of Symbols: Aspects of Ndembu Ritual (pp. 93–111). Ithaca: Cornell University Press..
• Turner, V. (1986). The Antropology of Experience. Urbana & Chicago: University of Illinois Press.
• Turner, V. (2018). Ritüeller Yapı ve Anti-yapı (Nur Küçük, Çev.) İstanbul: İthaki Yayınları.
• Turner, V.(1982). From Ritual to Theatre: Human Seriousness of Play. New York: Paj Publication
• Şahin, H. İ. (2015). Ritüel ve Kutsal Anlatı İlişkisi Bağlamında Balıkesir Çepnilerinin Cem Törenlerindeki “Miraçlama”ları Üzerine bir Değerlendirme. Milli Folklor, 27/105, ss. 99-110.
• Schechner, R. (1988). Performance Theory. New York: Routledge.
• Schechner, R. (2013). Performance studies: An Introduction. New York: Routledge.
• Thomassen, B. (2014). Liminality and the Modern: Living Through the In-Between. London: Ashgate.