DPT’NİN KURULUŞ SÜRECİNDE İKTİDAR BLOĞU VE BÜROKRASİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER ÜZERİNE BİR TARTIŞMA

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 35, 1 - 36, 30.06.2021

Recep Aydın

Öz

Bürokrasi siyasal özneler arasındaki mücadelelerde yer alsa da kamu yönetimi
yazınında tarafsız bir özne olarak kavranır. Bürokrat ise bu mücadelelerde bir
toplumsal özne olarak ortaya çıkabilir. Bu bağlamda çalışma, siyasal iktidar ve
bürokrasi arasındaki çelişkinin bir örneği olarak Devlet Planlama Teşkilatı’na
(DPT) odaklanmaktadır. Çalışmanın amacı, Nicos Poulantzas’ın geliştirdiği teorik çerçeveyi de işleterek DPT’nin ve ilk planın ortaya çıkış sürecinde hem
kurumun hem de bürokratların siyasal ilişkiler içindeki yerini incelemektir. Çalışma, böylelikle, Türkiye’de bürokrasi-siyaset ilişkisini farklı bir teorik çerçeve
kullanarak ve DPT örneğine yoğunlaşarak, yazında değerlendirilmeyen Poulantzasçı çerçeveden analiz etmek arzusundadır. Çalışma kamu yönetimi literatürü ve mevzuattan başka, Türk siyasal hayatı yazınına, DPT’ye odaklanan kimi çalışmalara ve bu çalışmalarda DPT bürokratlarıyla yapılmış olan görüşmelerin analizine dayanmakta olup, kamu yönetimini, toplumsal ve siyasal
boyutlarıyla birlikte ele alma çabasındadır.

Anahtar Kelimeler

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Bürokrasi, Siyasal İktidar, İktidar Bloğu, Türk Kamu Yönetimi

Kaynakça

• Ahmad, Feroz (1996), Demokrasi Sürecinde Türkiye: 1945-1980, (Çev. Ahmet Fethi), (İstanbul: Hil Yayın)
• Akça, İsmet (2010), “Ordu, Devlet ve Sınıflar: 27 Mayıs 1960 Darbesi Örneği Üzerinden Alternatif Bir Okuma Denemesi”, Balta Paker, Evren ve İsmet Akça, (Der.), Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 351-407.
• Akçay, Ümit (2007), Kapitalizmi Planlamak: Türkiye'de Planlama ve DPT'nin Dönüşümü, (İstanbul: SAV Sosyal Araştırmalar Vakfı).
• Albayrak, Mustafa (2008), “Hürriyet Partisi’nin Türk Siyasi Tarihindeki Yeri ve Önemi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 24 (71), s. 341-380.
• Atılgan, Gökhan (2015a), “Sanayi Kapitalizminin Şafağında”, Atılgan Gökhan, Cenk Saraçoğlu ve Ateş Uslu (Der.), Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Siyasal Hayat, (İstanbul: Yordam): 501-657.
• Atılgan, Gökhan (2015b), “Tarımsal Kapitalizmin Sancağı Altında”, Atılgan Gökhan, Cenk Saraçoğlu ve Ateş Uslu (Der.), Osmanlı'dan Günümüze Türkiye'de Siyasal Hayat, (İstanbul: Yordam): 387-501.
• Atılgan, Gökhan (2008), Yön-Devrim Hareketi: Kemalizm ile Marksizm Arasında Geleneksel Aydınlar, (İstanbul: Yordam).
• Aytaç, Ömer (2005a), “Modern Bürokrasiler ve Yabancılaşma Ethosu”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (2), s. 319–348.
• Aytaç, Ömer (2005b), “Modern Bürokratik Kurumlar ve Baskı Düzenleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (1), s. 249–278.
• Bank, Berker (2012), Poulantzas’ın Kapitalist Devlet Kuramı: Sivil Toplum ve Devlet Arasındaki İkiliğin Aşılması. Yakın Doğu Ünivesitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), s. 21-53.
• Boratav, Korkut (2005), Türkiye İktisat Tarihi: 1908-2005, (Ankara: İmge Yay.).
• Bozkurt, Ömer, Seriye Sezen, ve Turgay Ergun (Der.), (1998), Kamu Yönetimi Sözlüğü (Fransızca ve İngilizce Karşılıklarıyla), (Ankara: TODAİE Yay).
• Clarke, Simon (2004), “Marksizm, Sosyoloji ve Poulantzas'ın Devlet Kuramı”, Clarke, Simon (Der.), Devlet Tartışmaları, (Çev. İbrahim Yıldız), (İstanbul: Ütopya): 89-135
• Dik, Esra ve Aslı Yılmaz (2012), “Türkiye'de Planlama Yönetiminde Değişim: Devlet Planlama Teşkilatı'ndan Kalkınma Bakanlığı'na”, Kavruk, Hikmet (Der.), Kuram ve Yöntem Açısından Türkiye’de Kamu Yönetimi. (IX. KAYFOR) Bildiriler Kitabı, (Ankara: TODAİE Yay.): 785-202.
• Ekiz, Cengiz ve Ali Somel (2010), “Bir Planlama Biblyografyası”, Türkcan, Ergun (Der.), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü (1960- 1980): Attila Sönmez’e Armağan., (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 545-569. Ekiz, Cengiz ve Ali Somel (2007), “Türkiye'de Planlama ve Planlama Anlayışının Değişimi”, Mülkiye, 31 (256), s. 97-136.
• Erder, Necat, Ayhan Çilingiroğlu, Attila Sönmez ve Osman Nuri Torun (2003), Planlı Kalkınma Serüveni:1960’larda Türkiye’de Planlı Kalkınma Serüveni, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Erder, Necat (2010), “Türkiye'nin İlk Planlama Deneyimi”, Türkcan, Ergun (Der.), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü (1960-1980): Attila Sönmez’e Armağan., (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 229-245.
• Fişek, Kurthan (2016a), “Bürokrasi Üzerine” (Çev. Recep Aydın ve Meryem Çakır), Levent Demirelli ve Recep Aydın (Der), Das Yönetim: Devlet, İktidar ve Bürokrasinin Marksist Analizi, (Ankara: NotaBene): 21-49.
• Fişek, Kurthan (2016b), “İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri'nde Bürokrasinin Doğuşu” (Çev. Levent Demirelli ve Nurbanu Karataş), Levent Demirelli ve Recep Aydın (Der), Das Yönetim: Devlet, İktidar ve Bürokrasinin Marksist Analizi, (Ankara: NotaBene): 49-75.
• Gonca, Nejla (1988), “Türkiye’de Planlama Mekanizmasının İşleyişi Üzerine: 1960-1980 Deneyimi”, Türk İdare Dergisi, 60 (378), Mart, s. 477-531.
• İnsel, Ahmet (1979), “Nicos Poulantzas”, Birikim, (56-57), s. 40-43.
• Jessop, Bob (1985), Nicos Poulantzas: Marxist Theory and Political Strategy, (Londra: Macmillan).
• Kamenka, Eugene (1989), Bureaucracy, (Oxford: Basil Blackwell).
• Kansu, Günal (2004), Planlı Yıllar: Anılarla DPT'nin Öyküsü, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• Kuruç, Bilsay (2017), “Türkiye'de Plancılığın İlk On Yılı: Altmışlı Yıllarda Devlet Planlama Teşkilatı”, Kaynar, Mete Kaan (Der.), Türkiye'nin 1960'lı Yılları, (İstanbul: İletişim): 895-909.
• Martin, James (Der), (2013), Poulantzas Kitabı: Seçme Yazılar, (Çev. Akın Sarı, Selime Güzelsarı), (Ankara: Dipnot).
• Mıhçıoğlu, Cemal (1983), “Devlet Planlama Örgütünün Kuruluş Günleri”, Prof. Dr. Fadıl H. Sur'un Anısına Armağan, (Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi ve Basın-Yayın Yüksekokulu Basımevi): 229-257.
• Mıhçıoğlu, Cemal (1988), “Yine Devlet Planlama Örgütünün Kuruluşu Üzerine”, SBF Dergisi, 43 (1), s. 113-146.
• Milliyet Gazetesi (21.12.1955), “Dün Ankara Valisine verilen beyannameyi imzalayan 32 kurucu âzadan 29’u mebus”, s. 1.
• Övgün, Barış (2010), Devlet ve Planlama, (Ankara: Siyasal Kitabevi).
• Poulantzas, Nicos (2014), Siyasal İktidar ve Toplumsal Sınıflar, (Çev. Şule Ünsaldı), (Ankara: Ankara), 2014.
• Savran, Savran (1987), “1960, 1971, 1980: Toplumsal Mücadeleler, Askeri Müdahaleler”, 11. Tez, (6), s. 132-168.
• Şaylan, Gencay (1974), Türkiye’de Kapitalizm Bürokrasi ve Siyasal İdeoloji, (Ankara: TODAİE Yay.)
• Şaylan, Gencay (1981), “Planlama ve Bürokrasi”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1981 Özel Sayısı, s. 183-207.
• Sezen, Seriye (1999), Türkiye'de Planlama: Devletçilikten Özelleştirmeye, (Ankara: TODAİE Yay.).
• Sönmez, Attila (2010), “Planlama Fikrinin Yeniden Doğuşu”, Türkcan, Ergun (Der.), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü (1960-1980): Attila Sönmez’e Armağan., (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 495-507.
• Soysal, Mümtaz (1962), “Plan ve Statüko: Plancılar Neden İstifa Ettiler?”, Yön, (42), s. 6-7.
• TBMM (2010), “Millet Meclisi, I. (XII.) Yasama Dönemi”, TBMM Albümü: 1920-2010, C. 2, (1950-1980), Yıldırım, Sema ve Zeynel Behçet Kemal (Der.),: 771-833, https://www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt2/index.html. (13.01.2020).
• Türkcan, Ergun (2010a), “Ayhan Çilingiroğlu'nun Hatıralarında Planlama'nın Kuruluşu”, Türkcan, Ergun (Der.), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü (1960-1980): Attila Sönmez’e Armağan, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 113-153.
• Türkcan, Ergun (2010b), “Birinci Kalkınma Planı ve Sonrası”, Türkcan, Ergun (Der.), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü (1960-1980): Attila Sönmez’e Armağan, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 261-283.
• Türkcan, Ergun (2010c), “Devlet Planlama Teşkilatı'nın Kuruluş Süreci”, Türkcan, Ergun (Der.), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü (1960-1980): Attila Sönmez’e Armağan, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları): 245-261.
• Türkcan, Ergun (Der.), (2010d), Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü (1960-1980): Attila Sönmez’e Armağan, (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
• Wright, Eric, O (1982), “Reading Guide to Political Power and Social Classes”, https://www.ssc.wisc.edu/~wright/Published%20writing/Poulantzas% 20reading%20notes.pdf, (13.01.2020).
• Yılmaz, Aslı (2012), Türkiye’de Planlama Politikası ve Yönetimi: Planlamanın Siyasal İktisadı ve Yönetsel Kuruluşu. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), (Ankara: Ankara Üniversitesi), Yön Dergisi (1962), 1 (42), (3 Ekim), (http://www.tustav.org/sureli-yayinlararsivi/yon-dergisi/. (08.07.2019)
• www.resmigazete.gov.tr www.tbmm.gov.tr www.tustav.org