YENİ BİR DÖNEMİN BAŞLANGICI: AVRUPA YEŞİL MUTABAKATI VE TÜRK ÇEVRE HUKUKU VE POLİTİKALARINA ETKİLERİ

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 36, 329 - 366, 31.12.2021

Kamile Türkoğlu Üstün

Öz

İklim değişikliğiyle mücadelede küresel çapta bir öncü olmayı planlayan Avrupa Birliği (AB), 11 Aralık 2019 tarihinde Avrupa Yeşil Mutabakatını yayınlayarak iklimin ve çevrenin korunmasını odak alan yeni bir büyüme modeline
geçmiştir. Yeşil Düzen olarak da adlandırılan bu yeni dönemde AB, 2050 yılında Birliğin karbon salınımının sıfıra indirilmesini ve yatırım fonlarının da
desteğiyle yeni bir ekonomik kalkınma stratejisi izlemeyi hedeflemektedir.
Avrupa Yeşil Mutabakatı kapsamında, AB’nin ulaştırma, gıda, tarım, sanayi,
altyapı başta olmak üzere bütün politikaların iklimin ve çevrenin korunması
ekseninde şekillendirilmesi gerekmektedir. AB bu hedefleri bağlayıcı hale getiren Avrupa İklim Kanunu’nu çıkarmış ve ilgili yasal düzenlemeleri yapmak
üzere harekete geçmiştir. AB’nin yeni büyüme stratejisi, AB ile Gümrük Birliği
ortaklığı olan ve aynı zamanda AB’ye aday ülke statüsünde bulunan Türkiye’yi
de yakından etkileyecektir. Nitekim Türkiye’nin bir iklim kanunu taslağı üzerinde çalıştığını duyurması, Paris Antlaşmasını onaylaması, Avrupa Yeşil Mutabakatı Eylem Planı’nın hazırlanması, karbon piyasalarına ilişkin hazırlıkların
artması ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının adının Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı olarak değiştirilmesi yeni yeşil düzenin Türkiye’deki bazı
yansımaları olarak yorumlanabilir. Bu bağlamda, çalışmada Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Avrupa İklim Kanunu içerikleri ve hukuki nitelikleri açısından incelenecek ve bu belgelerin Türk çevre hukuku ve politikalarına olan etkileri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

çevre hukuku, iklim değişikliği, iklim kanunu, yeşil mutabakat, yeşil düzen

Kaynakça

• Algan, Nesrin (2008), “İklim Etiği”, Mülkiye Dergisi, 32(259), s. 191-204.
• Alıca, Süheyla Suzan (2019), “İklim Değişikliği Davaları”, İklim Mücadelesinde Ekonomik, Sosyal ve Ekolojik Adalet (Haz. Barış Doğru/Süheyla S. Alıca), İklim Değişikliği Eğitim Modülleri Serisi 16 http://www.iklimin.org/wp-content/uploads/egitimler/seri_16.pdf (15.01.2021)
• Arı, İzzet (2021), “İklim Değişikliği Müzakereleri: Türkiye Örneği”, Türk Çevre Hukuku Politikaları: Dünden Bugüne ve Geleceğe, (Ed. Zerrin Savaşan/ Hakan Ünay), (Ankara: Seçkin), s. 377-406.
• Avrupa Komisyonu (2020), “2020 Türkiye Raporu”, Gayri Resmi Tercüme, s. 105-107. https://www.ab.gov.tr/siteimages/trkiye_raporustrateji_belgesi_2020/turkey_report_30.10.2020.pdf (15.01.2021)
• Baykal, Sanem ve İlke Göçmen (2016), Avrupa Birliği Kurumsal Hukuku, (Ankara: Seçkin).
• Bayram, Mehmet Hanifi (2020), Avrupa Birliği Hukuku Dersleri, 5. Baskı, (Ankara: Seçkin).
• BBC (2021), “Reuters: Türkiye'ye Paris İklim Anlaşması hükümlerini uygulaması için 3,1 milyar euro kredi verilecek”, 14 Ekim 2021, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-58917278 (15.11.2021)
• Becker-Neetz, Gerald (2021), “Klimaschutz oder Sozialstaat?”, VerfBlog, 14 Temmuz 2021, https://verfassungsblog.de/klimaschutz-oder-sozialstaat/ (20.11.2021)
• Becker, Charlotte, (2020), “Green-Deal”, EuZW, (441-442). Bilgin, Aslı (2014), “Çevre Politikası” Avrupa Birliği, (Ed. Belgin Akçay/ İlke Göçmen) Güncellenmiş 2. Baskı, (Ankara: Seçkin).
• Budak, Sevim (2020), “Krizler Avrupası ve Avrupa Birliği'nde Covid-19 Salgını Sonrası "Gelecek" Senaryolarına Bir Katkı”, Euro Politika, 4(2), 17-25.
• Burgi, Martin (2021), “Klimaverwaltungsrecht angesichts von BVerfG-Klimabeschluss und European Green Deal”, NVwZ, 140-1408. Caneurope (2021), “EU Court turn a deaf ear to citizens hit by the climate crisis” https://caneurope.org/eu-court-turn-a-deaf-ear-to-citizens-hitby-the-climate-crisis/ (08.04.2021)
• Climate Change Performance Index- CCPI (2021), “Ranking 2021” https://ccpi.org/ranking/ (15.01.2021)
• Colli, Francesca, (2020), “The end of ‘business as usual’?: COVID-19 and the European Green Deal”, European Policy Brief, No: 60, http://www.jstor.com/stable/resrep24706 (15.01.2021)
• Duru, Bülent (2007), “Avrupa Birliği Çevre Politikası”, Avrupa Birliği Politikaları, (Der.) Çağrı Erhan, Deniz Senemoğlu, İmaj Yayınevi, Ankara, Duwe, Matthias ve Nicholas Evans (2020), Climate Laws in Europe: Good Practices in Net-Zero Management. (Berlin, Den Haag).
• Ecologic, (2020), Climate Laws In Europe -Summary. https://www.ecologic.eu/17233 (09.10.2021).
• Ekardt, Felix (2021), “Climate Revolution with Weaknesses”, VerfBlog, 8 Mayıs 2021, https://verfassungsblog.de/climate-revolution-with-weaknesses/ (10.10.2021)
• EKOIQ (2021a), “Avrupa Birliği’nin Karbon Vergisi, Türkiye’yi Paris Anlaşması’na Yöneltti” 8 Kasım 2021, https://ekoiq.com/2021/11/08/avrupabirliginin-karbon-vergisi-turkiyeyi-paris-anlasmasina-yoneltti/ (15.11.2021)
• EKOIQ (2021b), “Yeşil Mutabakat Eylem Planı Eksik Bir Çerçeve Sunuyor”, 13 Ağustos 2021. https://ekoiq.com/2021/08/13/yesil-mutabakat-eylem-plani-eksik-bir-cerceve-sunuyor/ (15.11.2021)
• Euroactiv (2020), “EU should scrap emissions trading scheme, Polish official says”, 17.03.2020 https://www.euractiv.com/section/emissions-trading-scheme/news/eu-should-scrap-emissions-trading-scheme-polishofficial-says/ (20.01.2021)
• Falke, Josef (2020), “Neue Entwicklungen im Europäishen Umweltrecht”, ZUR. Fleming, Ruven ve Mauger Romain (2021). “Green and Just? An Update on the ‘European Green Deal”, Journal for European Environmental & Planning Law, 164-180.
• GLAN- Global Legal Action Network (2021), “The Covid-19 Crisis Has Not Made The Climate Emergency Go Away”, Global Legal Action Network, https://youth4climatejustice.org (01.04.2021)
• Göçmen, İlke (2020), “AB İç Pazarında Çevrenin Korunması”, AÜHFD, 69 (3), 1353-1378.
• Gross, Thomas (2020), “Die Ableitung von Klimaschutzmaßnahmen aus grundrechtlichen Schutzpflichten”, NVwZ, 337.
• Güneş, Ahmet (2015), M., Çevre Hukuku, (İstanbul:12 Levha).
• Hook, Leslie (2020), “The next pandemic: where is it coming from and how do we stop it?”; Financial Times, 06.10.2020, https://www.ft.com/content/2a80e4a2-7fb9-4e2c-9769-bc0d98382a5c (15.01.2021) Independent Türkiye (2021),
• “Elektrikli otomobile dünyada teşvik uygulanırken, Türkiye’de ÖTV yüzde 400 artırıldı”, 3 Şubat 2021 https://www.indyturk.com/node/310441/ekonomi%CC%87/elektrikliotomobile-d%C3%BCnyada-te%C5%9Fvik-uygulan%C4%B1rkent%C3%BCrkiye%E2%80%99de-%C3%B6tv-y%C3%BCzde-400 (15.11.2021)
• IPCC - The Intergovernmental Panel on Climate Change (2018), “Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty” https://www.ipcc.ch/sr15/chapter/spm/ (15.01.2021)
• İklim Haber (2021), “Türkiye’nin Nasıl Bir İklim Yasasına İhtiyacı Var?”, 16 Temmuz 2021, https://www.iklimhaber.org/turkiyenin-nasil-bir-iklimyasasina-ihtiyaci-var/ (15.11.2021)
• Karakaya, Etem (2016), “Paris İklim Antlaşması: İçeriği ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme”, Adnan Menderes Üniversitesi SBE Dergisi, 3(1), s. 1-12.
• Karakaya, Etem (2019), “Avrupa Yeşil Düzeni: Büyük Meydan Okuma ve Küresel Etkileri”, İklimhaber, 24 Aralık 2019 https://www.iklimhaber.org/avrupa-yesil-duzeni-buyuk-meydan-okuma-ve-kuresel-etkileri/ (12.01.2021)
• Karakaya, Etem (2020), “Kyoto’dan Paris’e Karbon Piyasaları: AB ETS Tecrübesi”, 23 Ocak 2020 https://www.iklimhaber.org/kyotodan-parisekarbon-piyasalari-ab-ets-tecrubesi/ (15.10.2021)
• Karakaya, Etem (2020a), “Sorun “Karbon Sınır Düzenlemesi Değil, Siz Daha Anlamadınız mı?”, 18 Eylül 2020 https://www.iklimhaber.org/sorunkarbon-sinir-duzenlemesi-degil-siz-daha-anlamadiniz-mi/ (16.10.2021)
• Karayiğit, Mustafa T. (2018), Avrupa Birliği Anayasa Hukuku, (Ankara: Seçkin). Kluth, Winfired ve Ulrich Smeddinck (2013), Umweltrecht, (Springer). Köck, Wolfgang ve Till Markus (2020), “Der europäische ‘Green Deal’ – Auf dem Weg zu einem EU-‘Klimagesetz’”, ZUR, 257-259.
• Krämer, Ludwig, “Planning for Climate and the Environment: The EU Green Deal”, Journal for European Environment & Planning Law, 17(2020), 267-306.
• Kurnaz, Levent (2021), “Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Karbon Vergisi: Belki Yarın, Belki Yarından da Yakın…”, İklimhaber, 05.02.2021, https://www.iklimhaber.org/avrupa-yesil-mutabakati-ve-karbon-vergisi-belki-yarin-belki-yarindan-da-yakin/ (15.02.2021)
• Kütükçü, Ahmet Emre, Aslı Davas, Çiğdem Çağlayan, Doğanay Tolunay, Funda Gacal ve Melike Yavuz (2021) “Tek Sağlık Bakış Açısıyla İklim Değişikliği ve COVID-19 Pandemisi”, Çevre, İklim ve Sağlık için İşbirliği Projesi Bilgi Notu, https://www.env-health.org/wp-content/uploads/2021/01/Tek-Saglik-Bilgi-Notu.pdf (15.01.2021)
• Leslie, Hook (2020), “The next pandemic: where is it coming from and how do we stop it?”, Financial Times, 06.10.2020, https://www.ft.com/content/2a80e4a2-7fb9-4e2c-9769-bc0d98382a5c MEP (2020), “EU climate law and targets: exchange of views. Opening statement by with Greta THUNBERG, Climate activist”, Mutimedia Center of European Parliament. Event date: 04.03.2020. https://multimedia.europarl.europa.eu/en/eu-climate-law-and-targets-exchange-of-viewsopening-statement-by-with-greta-thunberg-climate-activist_I185413- V_v (15.01.2021)
• Meyer-Ohlendorf, Nils (2019), A European Climate Law – What Should It Look Like, (Berlin Ecologic Institute).
• Özenç, Bengisu (2021), “Yeşil Mutabakat Eylem Planı Türkiye’yi Nereye Taşır?”, Özel Rapor, Temiz Enerji Haber Portalı, 27 Ağustos 2021, https://temizenerji.org/2021/08/27/yesil-mutabakat-eylem-plani-turkiyeyi-nereye-tasir/?gclid=Cj0KCQiAnaeNBhCUARIsABEee8VjworkB4H1MKHHeHYZx5NCDe2y16dF_AgkpBeG7GUzDqMOqTkuA50aAp2yEALw_wcB Baykal Sanem ve Göçmen İlke (2016), Avrupa Birliği Kurumsal Hukuku, (Ankara: Seçkin).
• Savaşan, Zerrin (2021), “Dünden Bugüne ve Geleceğe: Türk Çevre Hukuku ve Politikalarının Gelişimi”, Türk Çevre Hukuku Politikaları: Dünden Bugüne ve Geleceğe, (Ed. Zerrin Savaşan/ Hakan Ünay), (Ankara: Seçkin), s. 47-72.
• Schwarze, Jürgen (2011), “Soft Law im Recht der Europäishen Union”, EuR. Setzer, Joana ve Byrnes Rebecca (2020), “Global Trends in Climate Change Litigation: 2020 Snapshot”, Policy Report, https://www.lse.ac.uk/granthaminstitute/wp- content/uploads/2020/07/Global-trends-in-climate-change-litigation_2020- snapshot.pdf
• Siddi, Marco (2020), “The European Green Deal: Assessing Its Current State And Future Implementation”, Working Paper, FIIA. Sikora, Alicja (2021), “European Green Deal – legal and financial challenges of the climate change”, ERA Forum, 21, 681–697.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı (2019), Sürdürülebı̇lı̇r Kalkınma Amaçları Türkı̇ye 2. Ulusal Gözden Geçı̇rme Raporu, http://www.surdurulebilirkalkinma.gov.tr/wp-content/uploads/2020/01/Surdurulebilir_Kalkinma-Amaclari-Turkiye-2.-UlusalGozden-Gecirme-Raporu-Ortak-Hedefler-icin-Saglam-Temeller_-interaktif.pdf (15.01.2021)
• Talu, Nuran (2015), Türkiye’de İklim Değişikliği Siyaseti, (Ankara: Phoenix).
• Talu, Nuran (2019), Avrupa Birliği İklim Politikaları, İklim Değişikliği Eğitim Modülleri Serisi, https://www.iklimin.org/wp-content/uploads/egitimler/seri_03.pdf (01.11.2021)
• Talu, Nuran ve Kocaman, Habip (2019), Türkiye’de İklim Değişikliğiyle Mücadelede Politikalar, Yasal ve Kurumsal Altyapı, İklim Değişikliği Eğitim Modülleri Serisi, https://www.iklimin.org/wp-content/uploads/egitimler/seri_04.pdf (01.11.2021)
• TBB - Türkiye Barolar Birliği, (2021), “Hepimizin ‘İklim’i’ Hepimizin ‘Geleceği’”, 08.02.2021
• https://www.barobirlik.org.tr/Haberler/hepimiziniklim-i-hepimizin-gelecegi--81604 (20.10.2021) Ticaret Bakanlığı (2021), “Yeşil Mutabakat Eylem Planı”, https://ticaret.gov.tr/data/60f1200013b876eb28421b23/MUTABAKAT%20YEŞİL.pdf (15.10.2021)
• TÜİK (2020), “Sera Gazı Emisyon İstatistikleri, 1990-2018”, TÜİK Haber Bülteni, 31 Mart 2020. https://tuikweb.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33624 (15.01.2021)
• Türkeş, Murat (2019), İklim Değişikliğinin Bilimsel Temelleri; Türkiye’ye Etkileri. İklim Değişikliği Eğitim Modülleri Serisi 1, http://www.iklimin.org/wp-content/uploads/egitimler/seri_01.pdf (15.01.2021)
• Türkoğlu Üstün, Kamile (2021) “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında Çevre Hakkına Yaklaşımı”, SÜHFD, 29(3), 2545-2593.
• Winter, Gerd (2020), “Armando Carvalho and Others v. EU: Invoking Human Rights and the Paris Agreement for Better Climate Protection Legislation”, Transnational Environmental Law, 9(1), 137–164.
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, (2010) “Türkiye İklim Değişikliği Stratejisi 2010-2023”, https://www.gmka.gov.tr/dokumanlar/yayinlar/Turkiye-Iklim-Degisikligi-Stratejisi.pdf (15.01.2021).
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, (2011), “TC İklim Değişikliği Eylem Planı 2011-2013” https://webdosya.csb.gov.tr/db/iklim/editordosya/file/eylem%20planlari/Iklim%20Degisikligi%20Eylem%20Plani_TR.pdf (15.01.2021)