19. YÜZYIL İSTANBUL’UNDA SOSYAL ve KÜLTÜREL HAYATIN MODERNLEŞMESİ

Yıl 2022, Cilt: 17 Sayı: 37, 83 - 114, 30.06.2022

Özgü Çilli Kutan

Öz

Osmanlı İstanbul’unda sosyal ve kültürel hayat pratikleri, 19. yüzyıla gelinceye kadar fazla bir değişikliğe uğramamıştır. Daha ziyade dinin belirleyiciliği altında cemaat/topluluk ekseninde yürüyen sosyal kültürel hayat, şehrin nüfus yapısına uygun olarak çeşitlilik barındırırdı. Kamusal eğlence etkinlikleri daha çok dini bayram dönemleriyle sınırlıydı ve kamusal eğlence mekânları kısıtlıydı. 19. yüzyılın başından itibaren Osmanlı’da uygulamaya koyulan reformların etkisi altında şehrin sosyal kültürel hayatı da değişime uğramaya başlamıştır. Bu reformlar insanlara can ve mal güvenliği sağlamış, şehri daha güvenli bir yer haline getirmiş, bu durum ise sosyal kültürel hayatın canlanmasını beraberinde getirmiştir. Reform hareketleri ilerledikçe sosyal kültürel hayatın seküler karakteri daha görünür olmuş, geleneksel kültürel pratiklerin etki alanı daralmış veya kimi ortadan kaybolmuştur. Makale bu reform hareketlerinin İstanbul’daki sosyal ve kültürel hayat üzerindeki etkilerini ortaya koyma amacındadır.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, 19. Yüzyıl, Modernleşme, Reform, Eğlence

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995), Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri, 2 c., (Haz. Kâzım Arısan-Duygu Arısan Günay), (İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları).
• Ahmed Cevdet Paşa (2017), Sultan Abdülhamid’e Arzlar (Ma’ruzat), (Haz. ve Sad.; Yusuf Halaçoğlu), (İstanbul: Babıali Kültür Yayıncılığı).
• Ahmet Rasim (1990), Muharir bu ya, (İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları).
• Bahtin, Mihail (2005), Rabelais ve Dünyası, (Çev. Çiçek Öztek), (İstanbul: Ayrıntı Yayınları).
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey (2011), Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, (İstanbul: Kitabevi Yayınları).
• Basiretçi Ali Efendi (2001), İstanbul Mektupları, (Haz. Nuri Sağlam), (İstanbul: Kitabevi Yayınları).
• Basmacıyan, Krikor Hagop (2005), Şark’ta Toplumsal ve Dinsel Hayat, (Çev. Altuğ Yılmaz), (İstanbul: Aras Yayıncılık).
• Berkes, Niyazi, (2012), Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Yay. Haz. Ahmet Kuyaş), (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Cevdet Kudret (2004), Karagöz, 3 c., (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• Çelik, Zeynep (2015), 19. yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul, (Çev. Selim Deringil), (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları).
• D’Ohsson (1977), 18. Yüzyıl Türkiye’sinde Örf ve Adetler, (Çev. Zerhan Yüksel), (İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser).
• De Amicis, Edmonde (2010), İstanbul, (Çev. Filiz Özdem), (İstanbul: Yapı Kredi Yayınları).
• De Fontmange, La Baronne Durand (1977), Kırım Harbi Sonrasında İstanbul, (Çev. Gülçiçek Soytürk), (İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser).
• De Tott, Baron (2004), 18. Yüzyılda Türkler, (Çev. M. Reşat Uzmen), (Ankara: Elips Kitap).
• De Valon, Alexis (2015), Abdülmecit Dönemi’nde Türkiye, Doğu’da Bir Yıl, (Çev. İsmail Yerguz), (İstanbul: Say Yayınları).
• Duhani, Said Naum (1982), Eski İnsanlar, Eski Evler 19. Yüzyıl Sonunda Beyoğlu’nun Sosyal Topografyası, (Çev. Cemal Süreyya), (İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları).
• Ebuziyya Tevfik (2019), Yeni Osmanlılar Tarihi, (İstanbul: Kapı Yayınları).
• Gautier, Theophile (2007), İstanbul Dünyanın En Güzel Şehri, (Çev. Nuriye Yiğitler), (İstanbul: Profil Yayınları).
• Gelibolulu Mustafa Ali (1996), Cami’ul-Buhur Der Mecalis-i Sur, (Edisyon Kritik ve Tahlil: Ali Öztekin), (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları).
• Gelibolulu Mustafa ‘Âli ve Mevâidü’n- Nefâis Fi Kavâidi’l Mecâlis (1997), (Haz. Mehmet Şeker), (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları).
• Karal, Enver Ziya (2007), Osmanlı Tarihi, c. 5, (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları).
• Karpat, Kemal H. (2006), Osmanlı’da Değişim, Modernleşme ve Uluslaşma, (Çev. Dilek Özdemir), (Ankara: İmge Kitabevi).
• Karpat, Kemal H. (2008), Osmanlı Modernleşmesi (Çev. Akile Zorlu Durukan, Kaan Durukan), (Ankara: İmge Kitabevi).
• Komik-i Şehir Naşit Efendi, Nusret Safa Coşkun’un Kaleminden Naşit Efendi’nin Hayatı, (2019), (Yay. Haz. İbrahim Özen), (İstanbul: Büyüyenay Yayınları).
• Mardin, Şerif (2011), Türk Modernleşmesi, (Der. Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Mehmet Tevfik (1995), İstanbul’da Bir Sene, (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Lady Hornby (2007), Kırım Savaşı Sırasında İstanbul, (Çev. Kerem Işık), (İstanbul: Kitap Yayınevi).
• Neave, L. Dorina (1978), Eski İstanbul’da Hayat, (Çev. Osman Öndeş), (İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser). Namık Kemal (2014), Celaleddin Harzemşah, (Ankara: Akçağ Yayınları).
• Namık Kemal’in Hususi Mektupları (2013), 4 c., (Haz. Fevziye Abdullah Tansel), (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları). Ortaylı, İlber (2010), Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, (Ankara: Cedit Neşriyat).
• Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri (2008), 6 c., (Haz. Mehmet Arslan), (İstanbul: Sarayburnu Kitaplığı).
• Peçevi İbrahim Efendi (1999), Peçevi Tarihi, (Haz. Bekir Sıtkı Baykal), (Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları).
• Quataert, Donald, (2013), Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, (Çev. Ayşe Berktay), (İstanbul: İletişim Yayınları).
• Rasch, Gustav (2004), 19. yy. sonlarında Avrupa’da Türkler, (Çev. Hüseyin Salihoğlu), (İstanbul: Yeditepe Yayınevi).
• Samipaşazade Sezai (2019), Bütün Eserleri, 2 c., (Haz. Zeynep Kerman), (Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları).
• Selaniki Mustafa Efendi (1999), Tarih-i Selaniki, 2 c., (Haz. Prof. Dr. Mehmet İpşirli), (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları). Smith, Albert Richard (2015), İstanbul’da Bir Ay, (Çev. Mehmet Şerif Erkek), (İstanbul: Yeditepe Yayınevi).
• Şanizade Mehmed Ataullah Efendi (2008), Şânî-zâde Tarihi, (Haz. Ziya Yılmazer), (İstanbul: Çamlıca Yayınları).
• Şem’dani-zade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi, Mür’i’t- Tevarih (1976), (Haz. Münir Aktepe), (İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları).
• Taylor, Charles, Seküler Çağ (2014), (Çev. Dost Körpe), (İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları).
• Thornbury, Walter (1860), Turkish Life and Character, 2 vol. , (London: Smith, Elder and Co.).
• Ubicini, J.H.A. (1977), 1855’de Türkiye, 2 c., (Çev. Ayda Düz), (İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser).
• Muhsin Ertuğrul (2007), Benden Sonra Tufan Olmasın, (İstanbul: Remzi Kitabevi).
• Yücel, Hasan Ali (2019), Geçtiğim Günlerden, (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları).
• XVIII. Yüzyıl İstanbul Hayatına Dair Risale-i Garibe (1998), (Haz. Hayati Develi), (İstanbul: Kitabevi Yayınları).
• White, Charles (1845), Three Years in Constantinople or Domestic Manners of the Turks in 1844, 3 vol., London: Henry Colburn.