TÜRK HAVA YOLLARI “İDARE”NİN NERESİNDE? Örgüt ve Statü Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2016, Sayı: 26, 47 - 82, 31.12.2016

Murat Yılmaz

Öz

Örgütler, toplumdaki fonksiyonel farklılaşmaya göre amaç birliğine giden yapılardır. Modern kapitalist devletin süreğen evrimi, toplumsal örgütlenmeyi şekillendirmektedir. Devlet idaresini somutlaştıran devlet ve kamu örgütleri bu bağlamda dönüşmektedir. 1980’lerde devletin işlevleri daralmış, kamu örgütleri işletmeci bir akılla reforma tabi tutulmuştur. Devletin kamu hizmetinin örgütlenmesinde sözleşme, özelleştirme gibi tercih edebileceği çeşitli yöntemler popüler hale gelmiştir. Yaşanan dönüşüm ile beraber kamu örgütlerinin yönetim süreci farklılaşmaktadır. Karar mekanizmaları, personel sistemleri, mali yapıları, tabi oldukları hukuk düzeni değişebilmektedir. Yönetim sürecinde yaşanan değişim, örgütlerin statülerini-konumlandıkları alanı (özel-kamu), hukuki kişiliklerini ve örgütlerin idare ile olan bağını tartışmaya açmaktadır. Tipik bir kamu örgütü olarak 1933 yılında kurulan Türk Hava Yolları (THY) örgütünün mevcut durumu, statü ve kişilik tartışmasının bir örneğidir. Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) ve Danıştay, Türk Hava Yolları (THY) örgütünün; özelleştirme işlemleri neticesinde bir özel hukuk tüzel kişisine dönüştüğünü iddia etmektedir. Bu çalışmada THY örgütü, idare ile olan bağı-ilişkisi, statüsü ve kişiliği açısından değerlendirilecek ve örgütler dünyasında statülenmeye-konumlandırılmaya çalışılacaktır. Değerlendirme iki eksen üzerinden yapılacaktır. Birinci eksende, örgütün kişiliğine-statüsüne dair yüksek mahkeme kararı ve mülkiyet ilişkisi incelenecek, ikinci eksende ise örgütün geçmişte ve günümüzde idare ile olan bağı-ilişkisi ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Hava Yolları, Kamu Örgütleri, Kamu Tüzel Kişiliği, Özel-leştirme, Mülkiyet

Kaynakça

• 233 Sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, RGT: 18.6.1984, 18435.
• 655 Sayılı Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, RGT: 01.11.2011, 28102.
• 660 Sayılı Kamu Gözetimi, Muhasebe Ve Denetim Standartları Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, RGT: 02.11.2011, 28103
• 2709 Sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, RGT: 9.11.1982, 17863
• 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu, RGT: 19.10.1983, 18196
• 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun, RGT: 27.11.1994, 22124.
• 4271 Sayılı Türk Medeni Kanunu, RGT: 8.12.2001, 24607
• Ağar, S. (2006) “Kamu Kurumları (Hizmet Yerinden Yönetim Kuruluşları) Teorisi”, www.idare.gen.tr/agar-kamukurumlari.htm (10.01.2015)
• Airnewzealand (2014) http://www.airnewzealand.co.nz/shares-on-issue (21.12.2014)
• Airporthaber (2013) http://www.airporthaber.com/kose-yazilari/thy-mi-pegasus-mu.html
• Airporthaber (2014) http://www.airporthaber.com/kose-yazilari/thynin-biyonik-per-sonelleri-ve-thynin-karliligi.html
• Airporthaber (2015) http://m.airporthaber.com/article.php?id=1678
• Airporthaber (2016) http://www.airporthaber.com/kose-yazilari/thy-ozellestiril-medi-hukumet-iktisadi-tesekkulune-hit-donusturuldu.html
• Antonsen, M. & Jørgensen, T.B. (1997) “The ‘Publicness’ of Public Organizations”, Public Administration, Volume 75, Issue 2, s. 337–357.
• Borsagundem (2013) http://www.borsagundem.com/haber/ozellestirme-ida-resi_nden-thy-aciklamasi/507635 (21.12.2014)
• Borsagundem (2014) http://www.borsagundem.com/haber/thy_de-ikincil-halka-arz-mi-olacak/565866
• Bozeman, B. (2004) All Organizations Are Public, Beard Books, Washington D.C.
• Cengiz, A. (2012) “Avrupa Birliği ve Türkiye’de Slot (Sıra/Zaman) Tahsisi Uygula-ması ve Hukuki Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 12, ss.1105-1157
• Çetiner, S, Yüksel, A.E.B. ve Cengiz, A. (2015) Ticaret Hukuku, Detay Yayıncılık, Ankara.
• Danıştay 5. Daire, Esas No: 2007/531 Karar No. 2007/696 Karar Tarihi: 17.12.2007
• Ekodialog (2014) http://www.ekodialog.com/ekonomi_kurumlari/hazine_mustesar-ligi.html (21.12.2014)
• Gözler, K., Kaplan, G. (2012) İdare Hukuku Dersleri, Ekin Yayınları, Bursa.
• Günday, M. (2011) İdare Hukuku, İmaj Yayınevi, Ankara.
• Hazine Müsteşarlığı (2015) Kamu İşletmeleri Raporu 2014, Kamu Semayeli Kuruluş ve İşletmeler Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Internal Revenue Service (2014) Is My Entity a Government Entity, http://www.irs.gov/Government-Entities/Federal,-State-&-Local-Govern-ments/Is-My-Entity-a-Government-Entity%3F (22.12.2014).
• Kamuoyu Aydınlatma Platformu (2015a) https://www.kap.gov.tr/sirketler/islem-go-ren-sirketler/tum-sirketler/detay.aspx?sId=1107
• Kamuoyu Aydınlatma Platformu (2015b), https://www.kap.gov.tr/sirketler/islem-go-ren-sirketler/sektorler.aspx#HAVA TAŞIMACILIĞI|66
• Kamuoyu Aydınlatma Platformu (2015c), https://www.kap.gov.tr/sirketler/islem-go-ren-sirketler/tum-sirketler/detay.aspx?sId=903
• Kamuoyu Aydınlatma Platformu (2015d), https://www.kap.gov.tr/sirketler/islem-go-ren-sirketler/tum-sirketler/detay.aspx?sId=1710
• Karahanoğulları, O. (2004) Kamu Hizmeti-Kavram ve Hukuksal Rejim (internet pay-laşımı)http://80.251.40.59/politics.ankara.edu.tr/karahan/makaleler/kamuhiz-meti.pdf.
• Karahanoğulları, O. (2012) İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlem-ler, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Karasu, K. (2004) Kuram ve Uygulamada Kamu Örgütleri (Ankara: AÜ Sosyal Bi-limler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2004).
• Karasu, K. (2009) "Yeni 'Kamusal' Aktörler: Kamu Yararı Şirketleri," AÜ SBF Der-gisi, Cilt 64, Sayı 3, Temmuz - Eylül 2009, s. 117 - 147.
• Kozlu, C. (2007) Bulutların Üstüne Tırmanırken, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• ÖİB (2015) ÖİB Portföyündeki Kuruluşlar, http://www.oib.gov.tr/portfoy/port-foy_genel.htm (20.12.2015).
• Özay, İ.H., Günışığında Yönetim, Alfa Basım-Yayım Dağıtım, İstanbul.
• Öztan, B. (1994) Tüzel Kişiler, Turhan Kitabevi, Ankara.
• Pesch, U. (2008) “The Publicness of Public Administration” Administration & Soci-ety, 40: 170, s.170-193.
• Pınar, B. (2010) “Kamu Mali Yönetiminde Tüzel Kişilik Sorunu: 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'nun Tüzel Kişiliğe Etkisine İlişkin Yargıtay Kararları Üzerine Düşünceler”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 12, s.91-121.
• Proudhon, P. J. (2011) Mülkiyet Nedir?, (çev. Devrim Çetinkasap), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Rekabet Kurumu (2013) Rekabet Politikası Perspektifinden Kamu Müdahaleleri, Re-kabet Raporu.
• Saraç, Ö. (2002) “Kamu Yararı Kavramı”, Maliye Dergisi, S.139, ss. 1-11.
• Tan, T (1991) “Anayasa Mahkemesi Kararlarında Kamu Hizmeti Yaklaşımı”, Ana-yasa Yargısı Dergisi, C.8, ss.233-252.
• TBMM (1955) “Türk Havayolları Anonim Ortaklığı kanunu lahiyası ve Münakalat, Maliye ve Bütçe encümenleri mazbataları”, s.sayı:342, Başvekalet Kanunlar ve Kararlar Tetkik Dairesi, S.71-115/1329.
• TDK (2014) Büyük Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?op-tion=com_bts&view=bts (13.12.2014).
• TÜİK (1952) İstatistik Yıllığı 1952, Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara.
• TÜİK (1953) İstatistik Yıllığı 1953, Türkiye Cumhuriyeti Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara.
• TÜİK (1959) İstatistik Yıllığı 1959, Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Ge-nel Müdürlüğü, Ankara.
• TÜİK (1977) Türkiye İstatistik Yıllığı 1977, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• TÜİK (1985) Türkiye İstatistik Yıllığı 1985, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• TÜİK (1992) Türkiye İstatistik Yıllığı 1991, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• TÜİK (1996) Türkiye İstatistik Yıllığı 1995, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• TÜİK (2001) Türkiye İstatistik Yıllığı 2000, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara.
• THY (2014a) http://www.turkishairlines.com/tr-tr/kurumsal/tarihce (20.12.2014)
• THY (2014b) http://investor.turkishairlines.com/documents/ThyInvestorRelati-ons/download/icerikler/turkish_airlines_fact_sheet_tr.pdf (20.12.2014)
• THY Anonim Ortaklığı Ana Sözleşmesi (1990) http://investor.turkishairli-nes.com/documents/ThyInvestorRelations/download/icerikler/AnaSoz-lesme_Turkce.pdf (06.12.2014).