KORUNAN ALANLARDA YÖNETİŞİM MODELİNE YÖNELİK DEĞERLENDİRMELER

Yıl 2015, Sayı: 23, 119 - 147, 30.06.2015

Erdal Özüdoğru

Öz

1970’li ve 1980’li yıllardan itibaren önemi artarak devam eden korunan alanların yönetim planlarının hazırlanması ve yönetilmesi süreçlerinde diğer paydaşların haklarının da yer alması düşüncesi, günümüzde temel anlayış olarak benimsenmektedir. Korunan alanların planlanması ve yönetiminde yöre hal- kına yer verilmesinin gerekliliğinin ifade edildiği ilk Kongre, 1982 yılında Bali’de toplanan III. Dünya Korunan Alanlar ve Millî Parklar Kongresi oldu. Daha sonra 2003 yılında toplanan V. Dünya Korunan Alanlar ve Millî Parklar Kongresi’nde “iyi yönetişim prensiplerinin” ve “yönetişim tiplerinin” tanımlanmasıyla birlikte korunan alanların yönetiminde katılımcılık anlayışı üzerinde önemle duruldu. Fakat Türkiye’nin, tam olarak dünya doğa koruma kamuoyundaki bu gelişmeye paralel bir anlayış geliştirdiği söylenemez. Aynı zamanda Türkiye’de bu konuda yeterince araştırma da bulunmamaktadır. Bu çalışmada teorik bilgi ve soru formlarından elde edilen bulgulardan yararlanılarak Küre Dağları Millî Parkı’nda örnek bir yönetişim yapısı geliştirilmiş ve bu yapının diğer alanlarda uygulanabilirliği tartışılmıştır. Bu çalışmada Arıt Yöresi için önerilen yönetişim yapısı incelendiğinde, bu yapının bütün korunan alanların tampon zonlarında birebir uygulanamayacağı anlaşılmaktadır. Çünkü her bir alanın doğal ortam potansiyelleri ve insan kaynağı farklı olacaktır. Doğal olarak önerilecek faaliyetler ve paydaşlar da farklılaşacaktır. Fakat korunan alanların dışında veya içerisinde oluşturulacak tampon zonlarda bu tür yönetişim modellerinin oluşturulması yoluyla, doğa koruma ve kırsal kalkınma faaliyetleri ile uğraşan bütün paydaşlar bir araya getirilebilecek, paydaşların ortak iradesiyle tek bir organizasyon bünyesinde yönetim daha demokratik bir işleyişle gerçekleşebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Doğa Koruma,, Kırsal Kalkınma,, Paydaş,, Katılımcılık,, Yönetişim

Kaynakça

• Arı Yılmaz, “Milli Parklarda Ġnsan Problemi: Doğa korumanın Yerel Kültürlere Etkisi”, Kazdağları II. Ulusal Sempozyumu Bildirileri, Çanakkale, 2006, s.230-234.
• Arı Yılmaz, Visions of a Wetland: Linking Culture and Conservation at Lake Man- yas, Turkey, Texas Üniversitesi BasılmamıĢ Doktora Tezi, Austin, 2001.
• Aruoba Çelik, “Orman Yönetimi, Sürdürülebilirlik ve Katılım Konusunda Bazı Ekonomik DüĢünceler”, II. Ulusal Ormancılık Kongresi (19–20 Mart 2003) Türkiye Ormanlarının Yönetimi ve Katılım, Türkiye Ormancılar Derneği, Ankara, 2003, s.207–216.
• AtmıĢ E., Özden S., Lise W., “Public Participation In Forestry In Turkey”, Ecologi- cal Economics, Volume:62, Issue:2, 2007, s.352-359.
• Avcıoğlu Ç. BaĢak, Lise Yıldıray ve Stanciu Erica, “Türkiye’de Korunan Alanlar Yönetim Etkinliği”, Kırsal Çevre Yıllığı 2010, KIRÇEV Yayını, 2010, s.100-129.
• Bertzky B., Corrigan, C., Kemsey, J., Kenney, S., Ravilious, C., Besançon, C. And Burgess,N., Protected Planet Report 2012: Tracking Progress Towards Global Targets for Protected Areas, IUCN, Gland and UNEP-WCMC, Cambridge, 2012.
• Borrini-Feyerabend G., Colloborative Management of Protected Areas: Tailoring the Approach to the Context, Issues in Social Policy, IUCN, Gland, 1996.
• Borrini-Feyerabend G., Kothari A. and Oviedo G., Indigenous and Local Communities and Protected Areas:Towards Equity and Enhanced Consevation, IUCN, Gland and Cambridge, 2004. Coşgun Ufuk, “Ormancılıkta Katılımcı Kırsal Değerlendirme ve Kırsal Kalkınma (Köprülü Kanyon Milli Parkı Örneği)”, II. Ormancılıkta Sosyo-ekonomik Sorunlar Kongresi Bildiriler Kitabı, SDÜ, Isparta, 2009, s.115-132.
• Convention on Biological Diversity Aichi Biodiversity Targets. (http://www.cbd.int/sp/targets/, EriĢim Tarihi: 14.11.2013).
• Crofts R., “Protected Areas: From Durban Onwards”, Parks, Cilt:17, No:2, WCPA/IUCN, 2008, s.5-12.
• Demirayak Filiz, Türkiye’de Korunan Alanlar İçin Yeni Bir Yaklaşım Ortaklaşa Yönetim, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Yönetimi ve Siyaset Bilimi (Kent ve Çevre Bilimleri) Anabilim Dalı, BasılmamıĢ Doktora Tezi, Ankara, 2006.
• Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü. (http://www.milliparklar.gov.tr /korunanalanlar/korunanalan1.htm, 11.12.2015).
• Dudley, N., Mulongoy, K.J., Cohen,S., Solton, S., Barber, C.V., and Sarat Babu Gidda, Towards Effective Protected Area Systems An Action Guide to Implement the Convention on Bilogical Diversity Programme of Work on Protected Areas. Secretariat of the Convention on Biological Diversity, Technical Series no.18, Montreal, 2005.
• Ebregt A., Greve P.D., Buffer Zones And Their Management - Policy and Best Practices For Terrestrial Ecosystems In Developing Countries, Wageningen, 2000. (https://citeseerx.ist.psu.edu/myciteseer/login, Erişim Tarihi:18.05.2012).
• GEF II, Korunan Alan Planlaması ve Yönetimi, Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Biyolojik ÇeĢitlilik ve Doğal Kaynak Yönetimi Projesi, Ankara, 2007.
• Gülçubuk Bülent , “Kırsal Kalkınma Politikaları ve YönetiĢim”, 7. Bölgesel Kalkınma ve Yönetişim Sempozyumu Kalkınma Politikasının Yönetişimi 13-14, Aralık 2012 Bildiri Kitabı, Ankara, 2013a.
• Gülçubuk Bülent, “Yerel ve Kırsal Kalkınma Uygulamalarını Etkililiğinde iyi Yönetişimin Rolü”, 2. Uluslararası Bölgesel Kalkınma Konferansı Bildirileri 16-17 Mayıs 2013, Elazığ, 2013b.
• Gülçubuk B. ve Aluftekin B. N., “Türkiye’de Kırsal Alanda Yoksulluğun Azaltılmasında Hayvancılığın ve Hayvansal Ürün ĠĢleyen KOBĠ’lerin Rolü”, İktisat İşletme ve Finans Dergisi, Cilt:19, Sayı:222, 2004, s.77-90, Ankara.
• Gülez Sümer, “Katılımcı YaklaĢımla Millî Park Planlarının Hazırlanması”, II. Ulusal Ormancılık Kongresi (19–20 Mart 2003) Türkiye Ormanlarının Yönetimi ve Katılım, Türkiye Ormancılar Derneği, Ankara, 2003, s.448-456.
• IUCN, Benefits Beyond Boundaries Proceedings of the V. IUCN World Parks Congress, IUCN, Gland and Cambridge, 2005.
• İkiz Emine, Kastamonu-Bartın Küre Dağları Millî Parkı Bartın Bölümünün Doğal ve Kültürel Peyzaj Özelliklerinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın, 2007.
• Keleş Ruşen ve Hamamcı Can, Çevrebilim, İmge Kitabevi, Ankara, 2002.
• Kılıç D. Tuba ve Eken Güven, Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları 2004 Güncellemesi, Doğa Derneği, Ankara, 2004
• KKTVKBK (Karabük Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu), Karabük Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Arşivleri, Karabük, 2012.
• Kothari A., “Protected Areas and People: the Future of the Past”, Parks, Cilt:17, No:2, Durban + 5 WCPA/IUCN, 2008, s.23-34.
• Leverington F., Lemos Costa K., Courrau J., Pavese H., Nolte C., Marr M., Coad
• L., Burgess N., Bomhard B., Hockings M., Management Effectiveness Evaluation In Protected Areas – a global study, Second Edition 2010, Brisbane, 2010.
• Lise Yıldıray, “Küre Dağarı Milli Parkı Türkiye’nin İlk PAN Parkı Oldu”, Orman ve Av, Türkiye Ormancılar Derneği Yayını, Sayı:2, 2012, s.35-39.
• Mengi A. ve Algan N., Küreselleşme ve Yerelleşme Çağında Bölgesel Sürdürülebilir Gelişme-AB ve Türkiye Örneği, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2003.
• Mulongoy K.J. and Chape S.P. (Editors), Protected Areas and Biodiversity: An overview of key issues, CBD Secretariat, Montreal and UNEP-WCMC, Cambridge, 2004.
• Öztürk Cihad, Sözlü Görüşme, 28.09.2015.
• Özüdoğru Erdal, Korunan Alanlar Tampon Zon Yönetimi Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Çevrebilimleri BasılmamıĢ Doktora Tezi, Ankara, 2013.
• Scherl Lea M. Et al., Can Protected Areas Contribute to Poverty Reduction? Opportunities and Limitations, IUCN, Gland and Cambridge, 2004.
• Sheppard D., “The VTH IUCN World Parks Congress”, Parks, Cilt:14, No:2, Durban World Parks Congress WCPA/IUCN, 2004, s.1-5.
• Shields B.P., Moore S.A. and Eagles P.F.J., Governance Models for Protected Areas in Western Australia, Technical Report, School of Veterinary and Life Sciences, Murdoch University, WA, 2013. (http://www.ahs.uwaterloo.ca/~eagles/documents/ShieldsMooreandEaglesGo vernancemodelsforprotectedareas.pdf, 01.12.2015).
• T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Küre Dağları Milli Parkı ve Tampon Bölgesi’nin Hızlı Alan Değerlendirilmesi Masabaşı Değerlendirme Raporu, Türkiye’nin
• Ulusal Korunan Alanlar Sisteminde Orman Koruma Alan Alt Sisteminin Yönetiminin Etkinliğinin ve Kapsamının Arttırılması Projesi, UNDP-TUR-PROJ (KURE)-PSC 09/04, Ankara, 2009.
• T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendi- rilmesi Projesi Ziyaretçi Yönetim Planı, Ankara, 2010a.
• T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendi- rilmesi Projesi Hızlı Alan Değerlendirme Sonuç Raporu, Ankara, 2010b.
• T.C. Orman Bakanlığı, Küre Dağları Milli Parkı Tasarı Gelişme Planı, Orman Bakanlığı, Milli Parklar ve Av Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü UNDP/FAO, Ankara, 1999.
• T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı, Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendirilmesi Projesi Küre Dağları Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı, Ankara, 2012a.
• T.C. Orman ve Su ĠĢleri Bakanlığı, Orman Koruma Alanları Yönetiminin Güçlendirilmesi Projesi Küre Dağları Milli Parkı Uzun Devreli Gelişme Planı Planlama Raporu, Ankara, 2012b.
• Turan Levent, Fauna Report - Protection of Biodiversity and Collaborative Protected Area Management at the Kure Mountains National Park as a Model for Turkey, Ankara, 2003.
• UN (United Nations), The Millennium Development Goals Report 2013, United Nations, New York, 2013.
• UNDP, Human Development Report Turkey 2008 Youth In Turkey, Published for the United Nations Development Programme 2008. (http://planipolis.iiep.unesco.org/upload/Turkey/Turkey_NHDR-2008- Eng.pdf, EriĢim Tarihi: 01.03.2010).
• Vural Mecit, Flora Report - Protection of Biodiversity and Collaborative Protected
• Area Management at the Kure Mountains National Park as a Model for Turkey, Ankara, 2003.
• Yeni E., Güneş G., Akkiprik E., Bozkurt E., MenteĢ Ġ., Taslak Türkiye'deki Korunan Alanlarda Sürdürülebilir Kalkınma için bir Araç Olarak Turizme Stratejik Yaklaşım - Kastamonu-Bartın Milli Parkı Sürdürülebilir Turizm Kalkınma Stratejisi (2007-2013, 2007).
• Yurdakulol Ender ve Özhatay Neriman, “Batı Küre Dağları”, Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, İstanbul, 2008.
• Yücel Muzaffer ve Babuş Deniz, “Doğa Korumanın Tarihçesi ve Türkiye’deki Gelişmeler”, Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü DOA Dergisi (Journal of DOA), Sayı:11, Adana, 2005, s.151-175.