CUMHURİYET DÖNEMİNDE TOPRAĞA DAYALI ÖRGÜTLENME: İL YÖNETİMİ SİSTEMİNİN KURULUŞU

Yıl 2007, Sayı: 5, 119 - 174, 31.12.2007

Nuray E. Keskin

Öz

Türkiye’de mülki idare sistemini konu alan çalışmalarda ulus-devletin kurulması ve kapitalizmin gelişmesinin Osmanlı’dan daha farklı bir olgu olduğu ve yeni bir örgütlenmenin gerekliliği göz ardı edilmiştir. Bu nedenle il sisteminin kökeni 1864 tarihli Vilayet Nizamnamesi’ne dayandırılmış, Cumhuriyet döneminde Osmanlı yönetim düzeninin devralındığı söylenmiştir. Ne milli mücadele yılları, ne de Cumhuriyet dönemi kapsamlı bir incelemeye konu olmuştur. Oysa il yönetimi sistemi Osmanlı vilayet sistemi kaldırılarak inşa edilmiş, Cumhuriyet’in toprağa dayalı örgütlenme politikası 20’li ve 30’lu yıllarda gündeme gelen bir dizi karar ve uygulama bütünü içinde hayata geçirilmiştir. Bu yazı, güncel kamu reformları sürecinde köklü bir değişime konu olan il yönetimi sisteminin milli mücadele döneminde başlayıp, Cumhuriyetin ilk yıllarında biçimlenen kuruluşunu ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Taşra örgütlenmesi, illerin yönetimi, il genel yönetimi, idari taksimat, merkezileşme.

Kaynakça

• Ababay, Feridun, Çıldır’ın Yönetsel Örgüt Süreci: Kuzeydoğu Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası ile Osmanlı Taşra Örgütü, Ankara 2000.
• Akın, Rıdvan, TBMM Devleti (1920-1923), Birinci Meclis Döneminde Devlet Erkleri ve İdare, İletişim Yayınları, İstanbul 2001.
• Alpay, İsmail Hakkı, “İl Özel İdaresi Tarihçesi”, Türk İdare Dergisi, Yıl 36, Sayı 295, Temmuz-Ağustos 1965, s. 4-31.
• Atıf, M., “Vilayet İdaresi Kanunu (Kazai İdari)”, İdare, Yıl 2, Sayı 15, Haziran 1929, s. 651-657.
• Behlülgil, Mefahir, İmparatorluk ve Cumhuriyet Döneminde İllerimiz, İstanbul 1992.
• Bozan, Mahmut, “Bölge Yönetimi ve Eğitim Bölgeleri Kavramı”, Milli Eğitim Dergisi, Sayı 161, Kış 2004, s. 95-111.
• Çakan, Işıl, “Cumhuriyet Döneminde İlköğretimin Finansman Sorunu ve Mektep Vergisi Uygulaması”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Yıl 1, Sayı 2, s. 85-127.
• Erdeha, Kamil, “Milli Mücadelede Livalar ve Mutasarrıflar: İzmit Mutasarrıflığı-IV”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, 7/51, Nisan-Haziran 1978, s. 21-26.
• Göreli, İsmail Hakkı, İl İdaresi, AÜ SBF, Ankara 1952.
• Güler, Birgül A., “İl Özel İdaresi Gelirleri”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 3, Sayı 3, Mayıs 1994, s. 13-28.
• Güler, Birgül A., “İl Özel İdaresi Harcamaları: 1925-1990”, Çağdaş Yerel Yönetimler, Cilt 4, Sayı 3, Mayıs 1995, s. 11-25.
• Güler, Birgül A., “Otuzlu Yıllarda Yönetim”, Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1929-1939, (Ed. Birgül A. Güler), A.Ü. SBF KAYAUM, Ankara 2007, s. 1-20.
• İdare, Yıl 2, Şubat 1929, Sayı 11; İdare, Yıl 6, Birinci Teşrin 1933, Sayı 67; İdare, Cumhuriyetin 15. Yıldönümü Münasebetiyle Fevkalade Nüsha, Yıl 11, Sayı 29, Birinci Teşrin 1938.
• Keskin, Nuray E., Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi: Türkiye’de İllerin Yönetimi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Koçak, Cemil, Umumi Müfettişlikler (1927-1952), İletişim, İstanbul 2003.
• Korkud, Selahaddin Aslan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda 1909’dan 1918 arasında İdare Teşkilat ve Amirleri Hakkında Bir İnceleme”, Türk İdare Dergisi, 36/293-294, 1965, s. 3-16.
• Kuruç, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası 1. Cilt (1929-1932), AÜ SBF Yayını, Ankara 1988.
• Nalbant, Atilla, Üniter Devlet: Bölgeselleşmeden Küreselleşmeye, YKY, İstanbul 1997.
• Ortaylı, İlber, Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yayınları, İstanbul 1985.
• Özmen, Abidin, “Genel Müfettişlikler Hakkında Bir Düşünce”, İdare Dergisi, Yıl 18, Sayı 184, Ocak-Şubat 1947, s. 237-249.
• Perinçek, Doğu, Kurtuluş Savaşı’nda Kürt Politikası, Kaynak Yayınları, Ankara.
• Soysal, Mümtaz, Anayasanın Anlamı, Beşinci Baskı, Gerçek Yayınevi, Ankara 1979.
• Şeref Gözübüyük, Suna Kili, Türk Anayasa Metinleri (1839-1980), Ankara Üniversitesi SBF Yayını, Ankara 1982.
• Taksimatı Mülkiye Tetkikatının Netayici Hakkında Umumi Rapor, TBMM ZC, Devre 2, Cilt 25, İ. 109, 29.5.1926, 199 sıra numaralı ek.
• Tamer, Mustafa, İl Özel İdaresi – Mevzuat, Yargı Kararları, Uygulama, İzmir.
• Tekeli, İlhan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Mekan Organizasyonunun Evrimi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Bölgesel Politikası’nın Kökenleri”, Bölge Planlama Üzerine, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul 1972, s. 91 119.
• Tosun, Mustafa, Türkiye’de Valilik Sistemi, TODAİE, Ankara 1970.
• Tunçay, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar –I (1908-1925), Sevinç Matbaası, Ankara 1967.
• Tunçay, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Üçüncü Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• Bakanlar Kurulu Kararları Kataloğu.
• Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü Kataloğu.
• Başbakanlık Özel Kalem Müdürlüğü Kataloğu.
• Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu.
• TBMM Zabıt Ceridesi (TBMM ZC)
• TBMM ZC, Devre 1, Cilt 1-3-4-5-6-7-10-11-13-28.
• TBMM ZC, Devre 2, Cilt 4-6-7-8-21-25-33.
• TBMM ZC, Devre 3, Cilt 10.