SANAYİ PLANLARINDAN 1947 TÜRKİYE İKTİSADİ KALKINMA PLANI’NA: BİR DÖNÜŞÜMÜN KISA BİR ÖYKÜSÜ

Yıl 2009, Sayı: 11, 86 - 131, 31.12.2009

Ali Eşiyok

Öz

Uluslararası işbölümüne dayalı kapitalist dünya sisteminde, gelişmiş ülkeler ile
azgelişmiş ülkeler arasındaki kalkınma farklılıkları daha da derinleşmekte, bu

süreçten azgelişmiş ülkeler olumsuz etkilenmektedir. Türkiye’de 1930’lu yıllarda uygulanan planlamaya dayalı, devletçi sanayileşme modeli kapitalist dünya

sisteminin büyük bunalımla karşı karşıya kaldığı bir dönemde gerçekleşmiştir.

Başka bir anlatımla, merkez kapitalist ülkelerin derin bir krizle karşı karşıya kaldığı, kapitalist blokta henüz hegemonik bir gücün ortaya çıkmadığı bir dönemde, Türkiye dünya kapitalist sisteminde göreli bir kopuş ile Cumhuriyet tarihinin

en parlak sanayileşme hızını yakalamıştır. İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla İkinci Beş Yıllık Sanayi Planı uygulanamamış, savaş sonrası gündeme gelen ve 1930’lu yılların Sanayi Planları gibi kalkınma için sanayileşmeyi öncelikli

hedef olarak öngören 1946 İvedili Sanayi Planı değişen uluslararası koşullar ve
ülke içinde ticaret ve tarım burjuvazisinin artan iktisadi ve siyasi nüfuzu sonucu

tasfiye edilerek, 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı hazırlanmıştır. 1947 Planı, dış finansmanı esas alan, sanayi yerine tarıma, planlama yerine piyasaya,

demiryolları yerine karayollarına öncelik veren ve yeni uluslararası işbölümü ile

uyumlu bir dönemin, 1950’li yılların öncül çalışması gibidir. 1947 Planı uygulanmaya konmadığı halde temel yönelimleri açısından, Türkiye’nin savaş sonrası

iktisadi politikalarını belirleyen temel belge niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Sanayi Planları, 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, Kadro

Kaynakça

• Akgüç Öztin “Cumhuriyet Döneminde Finans Politikaları ve Finansal Kurumlarda Gelişmeler”, İktisat, Sayı: 440, 2003, s.72- 88.
• Akosman İzzet , “Kongrenin Bilançosu”, Türkiye İktisat Mecmuası, 1948 Türkiye İktisat Kongresi Özel Sayısı, 1948, s.4-9.
• Amin Samir, Unequal Development: An Essay on the Social Formation of Peripherial Capitalism, The Harvest Press, 1976.
• Avcıoğlu Doğan, Türkiye’nin Düzeni, Dün-Bugün-Yarın, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1984.
• Aydemir Ş. Süreyya, “Plan Mefhumu Hakkında”, Kadro, 1(5), 1932, s.5-12.
• Aydemir Ş. Süreyya, “İç Pazar ve İktisatta Bütün’lük”, Kadro, 1(10), 1932, s.5.
• Aydemir Ş. Süreyya, “Polemik: Derebeyi ve Dersim”, Kadro, 1(6), 1932, s.41-45.
• Aydemir Ş. Süreyya, İkinci Adam, Cilt I, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1966.
• Aydemir, Ş. Süreyya, İnkılâp ve Kadro, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1990.
• Aydemir, Ş. Süreyya, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2006.
• Aysan Mustafa, Atatürk’ün Ekonomi Politikası, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 2000.
• Baran Paul, Büyümenin Ekonomi Politiği, (Çev:Ergin Günçe), May Yayınları, İstanbul, 1974.
• Başar A. Hamdi, İktisadi Devletçilik, C.1, Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, 1931.
• Başar A. Hamdi, İktisadi Devletçilik, C.2, Matbaacılık ve Neşriyat Türk Anonim Şirketi, 1933.
• Belge B. Asaf, “Plânlı Dış Ticaret ve Dış Ticaret Ofisleri”, Kadro, 3(28), s.27-34.
• Boratav Korkut, “Büyük Dünya Bunalımı İçinde Türkiye’nin Sanayileşme ve Gelişme Sorunları: 1929-1939”, Makine Mühendisleri Odası Sanayi Kongresi, Ankara, 1976, s.3-15.
• Boratav Korkut, “1923-1939 Yıllarınn İktisat Politikası Açısından Dönemlendirilmesi”, Atatürk Döneminin Ekonomik ve Toplumsal Tarihiyle İlgili Sorunlar Sempozyumu, Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunları Derneği, İstanbul, 1977.
• Boratav Korkut, “İstikrar ve Yapısal Uyum Politikalarının Bir Bilânçosuna Doğru”, Cahit Talas’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları: 9, Ankara, 1990, s.123–137.
• Boratav Korkut, “Sunuş”, Türkiye Köy İktisadiyatı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1990, s.III-VII.
• Boratav Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908–2002 , İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• Boratav Korkut, Türkiye’de Devletçilik, İmge Kitabevi, Ankara, 2006.
• Çavdar Tevfik, Türkiye Ekonomisinin Tarihi 1900-1960, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• Çeçen A. Aydın. A. Suut ve Fatma Doğruel, Türkiye’de Ekonomik Büyüme Yapısal Değişme ve Kriz, Ege Yayınları, İstanbul, 1996.
• Chang Ha-Joon, Kalkınma Reçetelerinin Gerçek Yüzü, İletişim Yayınları, Ankara, 2003.
• Cardoso Fernando Henrique, “The Consumption of Dependency Theory in the United States”, Latin America Research Review, 12 (3), 1977, s.7-24.
• Doğruel Fatma ve Suut Doğruel, “Türkiye’de Bölgesel Gelir Farklılıkları ve Büyüme”, A.H. Köse, F. Şenses ve Erinç Yeldan (Der.), Küresel Düzen: Birikim, Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, 2003, s.287-318.
• Derin Haldun, Türkiye’de Devletçilik, Çituri Biraderler Basımevi, İstanbul, 1940.
• Eşiyok B.Ali , Kalkınmada Bölgesel Farklılıklar, Büyüme Kutupları ve GAP (Tespitler ve Çözüm Önerileri), Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü Yayını, GA-02-04-13, Ankara, 2002.
• Eşiyok B.Ali, İller ve Bölgeler Düzeyinde İmalat Sanayi ve Sektörel Yapı (1927-1996), Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü Yayını, GA-03-06-10, Ankara, 2003.
• Eşiyok B.Ali , AB Sürecinde Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Farklılıkları, Büyüme Kutupları, Sanayinin Mekansal Dağılımı ve Bölgesel Gelir, Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü Yayını, GA-05-07-20, Ankara, 2005.
• Eşiyok B.Ali, “Sanayileşmede Bölgesel Dengesizlikler, Büyüme Kutupları ve Bölgesel Gelir”, Finans-Politik Ekonomik Yorumlar, Sayı:499, 2005, s.30-44.
• Eşiyok, B.Ali, “Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinin Kalkınmasına Yönelik Politika Önerileri”, Finans-Politik Ekonomik Yorumlar, Sayı:533, 2009, s.101-119.
• Ete Muhlis, “Devletçilik ve Plânlı İktisat”, Ekonominin Bugünkü Meseleleri, 1934, s.92-115.
• Frank A. Gunder Capitalism and Underdevelopment in Latin America, Monthly Review Press, New York, 1967.
• Frank A. Gunder Azgelişmişliğin Gelişmesi”, Azgelişmişlik ve Emperyalizm, (Der. A.Aksoy), Gözlem Yayınları, İstanbul, 1975.
• Feroz Ahmad, Modern Türkiye’nin Oluşumu, (Çev. Yavuz Alogan), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2002.
• Gülalp Haldun, “Bağımlılık ve Dünya-Sistemi Teorileri: Frank İle Wallerstein’in Eleştirisi”, 11. Tez Kitap Dizisi, Sayı: 3, 1986, s.28-48.
• Gülalp Haldun, Gelişme Stratejileri ve Gelişme İdeolojileri, Yurt Yayınları, Ankara, 1987.
• Günçe Engin, “Türkiye’de Planlamanın Dünü-Bugünü-Yarını”, Toplum ve Bilim, Sayı:14, 1981, s.84–97.
• Herslag Z.Y, Turkey: The Challenge of Growth, E.J.Brill, Leiden, 1968.
• İnalcık Halil, Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2008.
• İnan Afet, Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Birinci Sanayi Planı, TTK Yayını, Ankara, 1972.
• İnan Afet, Türkiye Cumhuriyeti’nin İkinci Sanayi Planı 1936, TTK Yayını, Ankara, 1973.
• İnönü İsmet , “Fırkamızın Devletçilik Vasfı”, Kadro, 2(22), 1933, s.4-6.
• İnönü İsmet, Cumhuriyetin İlk Yılları-II, Cumhuriyet Gazetesi Yayını, İstanbul, 1998.
• İriboz Munir, “Ziraate Planlı Çalışmak Zarureti”, Kadro, 3(25), 1934, s.45-48
• Kazgan Gülten, Tanzimat’tan XXI. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Altın Kitaplar, İstanbul, 1999
• Kepenek Yakup “Türk Sanayinde Yatırımlar Üzerine Bir Deneme”, Cumhuriyetin 50. Yılında Türkiye’de Sanayileşme ve Sorunları Semineri, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları No.382, Ankara, 1974, s.17-84.
• Kepenek Yakup ve Nurhan Yentürk, Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2001.
• Keyder Çağlar, Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul, 1989.
• Keyder Çağlar, Dünya Ekonomisinin İçerisinde Türkiye:1923–1929 , Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1993.
• Kılıçdaroğlu Kemal, 1948 İktisat Kongresi, Sermaye Piyasası Kurulu Yayınları, Ankara, 1997.
• Köymen Oya, Sermaye Birikirken: Osmanlı, Türkiye, Dünya, Yordam Kitap, İstanbul, 2007.
• Kuruç Bilsay, Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1987.
• Kuruç Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1929–1932), 1. Cilt, AÜSBF Yayını, Ankara, 1988.
• Kuruç Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1933–1935), 2. Cilt, AÜSBF Yayını, Ankara, 1993.
• Kuruç Bilsay, “Cumhuriyet Döneminde İktisat Politikaları Üzerine Gözlemler”, Bilanço 1923- 1998, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999, s.21-31.
• Kuruç Bilsay, “1930’ların Sanayi Hareketinde Unutulanlar ve Az Bilinenler”, 75 Yılda Çarklar’dan Chip’lere, Tarih Vakfı Yayınları, 1999, s.85-106.
• Küçük Yalçın “Türkiye’de Planlama Kavramının Gelişimi Üzerine”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1981 Özel Sayısı, 1981, s.79-115.
• Küçük Yalçın, Planlama, Kalkınma ve Türkiye, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1985.
• Mortan Kenan ve Cemil Çarmıklı, Geçmişten-Geleceğe Kalkınma Arayışları, Altın Kitaplar, İstanbul, 1987.
• Prebisch Raul, The Economic Development of Latin America and Its Principal Problems, United Nations, 1950.
• Rozaliyev Y.N, Türkiye’de Kapitalizmin Gelişme Özellikleri 1923-1960, (Çev.Azer Yaran), Onur Yayınları, Anlara, 1978.
• Ökçün Gündüz, Türkiye İktisat Kongresi, 1923 İzmir, Haberler, Belgeler, Yorumlar, AÜSBF Yayını, Yayın No:262, Ankara, 1968.
• Ölçen A. Nejat, “1923-1938 Döneminde Birinci ve İkinci Sanayi Planları”, Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi, AÜSBF Yayını, Ankara, 1982, s.133-
• 149. Önder İzzettin, “Ekonomik Açıdan Bir Değerlendirme”, Ulusal Sorunlar ve Çözüm Yolları, (Der. İlhan Azkan), Ekin Kitabevi, 2001, s.91–105.
• Savran Sungur, “Azgelişmişlik: Eşitsiz ve Bileşik Gelişme”, 11. Tez Kitap Dizisi, Sayı:3, 1986, s.49-72.
• Sönmez Atilla, Doğu Asya “Mucizesi” ve Bunalımı Türkiye İçin Dersler, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Sönmez Mustafa, Kapitalist Devlet İşletmeleri ve Türkiye, Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları, Ankara, 1978.
• Sönmez Mustafa , Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 1992.
• Sönmez Mustafa, İstanbul’un İki Yüzü:1980’den 2000’e Değişim, Arkadaş Yayınları, Ankara, 1996.
• Sönmez Mustafa, Gelir Uçurumu Türkiye’de Gelirin Adaletsiz Bölüşümü, OM Yayınevi, İstanbul, 2001.
• Şabudak Özcan, Unutulmuş Bir Devletçi İktisat Vekili-Mustafa Şeref Özkan, Libra Kitapçılık ve Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• Tekeli İlhan ve Selim İlkin, Savaş Sonrası Ortamında 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi 1, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 1981.
• Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim, Uygulamaya Geçerken Türkiye’de Devletçiliğin Oluşumu, Türkiye Belgesel İktisat Tarihi Serisi, No.3, ODTÜ Yayını, Ankara, 1982.
• Tekeli, İlhan ve İlkin, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ, Ankara, 1983, s.123-124.
• Tekeli İlhan ve Selim İlkin, Bir Cumhuriyet Öyküsü Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• Tekeli İlhan ve Selim İlkin, Cumhuriyetin Harcı Köktenci Modernitenin Doğuşu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, , 2003, s.473-475.
• Tezel Y. Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1994.
• Thornburg Max W. , Türkiye Nasıl Yükselir? , Nebioğlu Yayınevi, İstanbul.
• Timur Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, 1919–46, Doğan, Ankara, 1971.
• Toprak Zafer , “Unutulan Kongre:1948 Türkiye İktisat Kongresi”, İktisat, Sayı: 211–212, 1982, s.37-43.
• Tökin İ. Husrev, “Türkiye’de Derebeylik Rejimi”, Kadro, 1(7), 1932, s.16-24.
• Tökin İ. Husrev “Türkiye Köy İktisadiyatında Borçlanma Şekilleri”, Kadro, 1(3), 1932, s.25-34.
• Tökin İ. Husrev, “Milli Kurtuluş Devletçiliği II”, Kadro, 2(19), 1933, s.23-31.
• Tökin İ. Husrev, “Beş Senelik Sanayi Programı ve Kredi Meselesi”, Kadro, 3(28), 1934, s.19- 23.
• Tökin İ. Husrev, “Beş Senelik Programın Manası”, Kadro, 3(27), 1934, s.26-30.
• Tökin İ. Husrev “Millet İçinde Sınıf Meselesi”, Kadro, 3(25), 1934, s.34-37.
• Tökin İ. Husrev, “Millet İçinde Sınıf Meselesi II”, Kadro, 3(26), 1934, s.20-26.
• Tökin İ. Husrev, Türkiye Köy İktisadiyatı, İletişim Yayınları, İstanbul, 1990.
• Tör V. Nedim , “Müstemleke İktisadiyatından Millet İktisadiyatına”, Kadro, 1(1), 1932, s.8–11.
• Tör V. Nedim, “Sanayi Plânından Sonra Ziraat Planı”, Kadro, 1934 (35-36), s.23-27.
• Türel Oktar , “Keynesgil İktisadın Türkiye’ye Yansımaları”, Mülkiye, Sayı:254, 2007, s.84–92.
• Türkeş Mustafa , “Kadro Dergisi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm, Cilt. 2, 2001, s.464–476.
• Ülken Yüksel, “Atatürk ve Ekonomide Devlet Müdahalesi”, İktisat Fakültesi Mecmuası, 39 (1-4), 1981, s.92.
• Yenal Oktay, Cumhuriyetin İktisat Tarihi, Homer Kitabevi, İstanbul, 2003.
• Yerasimos Stefanos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, Cilt:3, Gözlem Yayınevi, İstanbul, 1974.
• Wallerstein Immanuel, The Modern World-System, Cilt III, Academic Press, New York, 1989.