Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ'NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI

Yıl 2010, Sayı: 14, 104 - 148, 31.12.2010

İhsan Şerif Kaymaz

Öz

19. yüzyılın sonlarından başlayarak, emperyalist devletlerin sömürgelerinde uyguladıkları yönetim tekniklerini değiştirmeye başladıklarını görüyoruz. Bu devletlerin öncüsü konumunda olan “üzerinde güneş batmayan” Britanya İmparatorluğu, bu sürece de öncülük etmiştir. Askeri işgale dayanan doğrudan sömürgecilik yerine, işbirlikçi yerel yöneticilerin kullanılmasına dayanan dolaylı sömürgecilik yöntemini ilk uygulayan odur. Bunun, doğrudan sömürgeciliğe göre çok daha masrafsız ve kârlı olduğu anlaşılınca emperyalist devletler Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, günümüze dek devam eden süreçte, dolaylı sömürgecilik yöntemini yaygın olarak uygulamaya başlamışlardır. Makalede, 1918–1925 yılları arasında Musul vilayetinde (bugünkü Kuzey Irak’ta) İngiliz yönetiminin kurulması anlatılmaktadır. Bu bağlamda İngiltere’nin karşılaştığı yörenin ve dönemin özgün koşullarından kaynaklanan zorluklar ve bunların ne şekilde aşılmaya çalışıldığı irdelenmiştir. Büyük ölçüde İngiliz arşiv belgelerine dayanılarak yapılan çalışmada 2003 tarihinde yayınlanan Yazarın Musul Sorunu başlıklı kitabından da yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İngiltere emperyalizm Musul Kürtler Asurîler Irak/Mezopotamya Türkiye.

Kaynakça

  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi B.O.A., D.H.-K.M.S., No.50-3/25.
  • B.O.A., D.H.-K.M.S., No. 53-3/65.
  • İngiliz ArĢiv Belgeleri Cabinet Files CAB 27/1, CAB 27/24, CAB 23/39, Conf. 125.
  • Colonical Office Files CO 730/58, 730/59.
  • Foreign Office Files FO 371/3384, 3385, 4149, 4156, 4161, 4191, 4192, 4193, 5048, 5068, 5069, 5227, 5228, 5229, 5230, 5231, 5232, 6346, 6347, 7772, 7781, 8994, 9004, 9005, 9006, 9009, 9149, 10081, 10824, 11458,
  • FO 406/40.
  • FO 608/95/365-1-3/11144.
  • PRO 30/52/104: C. 821, 1925-VII.
  • Air Ministry Files
  • Air 20/512, 20/513.
  • India Office Records – Library/India Office Files L/P-S/10/781, 10/782, 10/818, 11/142.
  • Yayınlanmış Belgeler, Belge Derlemeleri Diplomacy in the Near and Middle East. A Documentary Record 1914– 1956, Derl. J.[acob] C.[olleman] Hurewitz, Vol. II, New York, D. Van Nostrand Co., Inc., 1958.
  • Documents on British Foreign Policy, 1919–1939, Ed. E. L. Woodward, Rohan Butler, First Series, Vol. IV, 1919, Londra, His Majesty‟s Stationary Office, 1952.
  • Document on British Foreign Policy, 1919–1939, Ed. E. L. Woodward, Rohan Butler, First Series, Vol. II, 1919, Londra, His Majesty‟s Stationary Office, 1948.
  • Documents on British Foreign Policy, 1919–1939, Ed. Rohan Butler, J. P. T. Bury, First Series, Vol. VIII, International Conferences on High Policy, 1920, Londra, Her Majesty‟s Stationary Office, 1958.
  • İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919–1938), C. I, (Nisan 1919-Mart 1920), Haz. Bilal N.[uri] ġimĢir, Ankara T.T.K. Yay., 1973.
  • League of Nations, Council, Report by M. Undén on the Question of the Turco-Irak Frontier, Geneva, December 16, 1925, London, His Majesty‟s Stationary Office, 1925, Great Britain Foreign Office, Miscellaneous, No. 20 (1925), Cmd. 2565.
  • Lozan Telgrafları – Türk Diplomatik Belgelerinde Lozan Barış Konferansı, C.I, 1922–1923, Derl. Bilâl N. Şimşir, Ankara, T. T. K. Yay., 1990.
  • Lozan Telgrafları – Türk Diplomatik Belgelerinde Lozan Barış Konferansı C. II, Şubat-Ağustos 1923, Derl. Bilâl N. Şimşir, Ankara, T.T.K. Yay., 1990.
  • Great Britain, Colonial Office, Report on Iraq Administration, October 1920 to March 1922, Londra, His Majesty‟s Stationary Office, 1922.
  • Great Britain, Colonial Office, Report on Iraq Administration, April 1922 to March 1923, London, His Majesty‟s Stationary Office, 1923.
  • Report by His Britannic Majesty’s Government on the Administration of Iraq for the Period April 1923 to December 1924, C.O. No. 13 (1925).
  • Review of the Civil Administration of Mesopotamia compiled by Miss G. L. Bell for the Acting Civil Commissioner, Parliamentary Papers, Cmd 1061 (1920).
  • Sevres Andlaşması’na Doğru, Derl. Osman Olcay, Ankara, A. Ü. S. B. F. Yay., 1981.
  • Treaty of Alliance between Great Britain and Iraq signed at Bagdad, October 10, 1922; and Protocol of Treaty of Alliance between Great Britain and Iraq of October 10, 1922, signed at Bagdad, April 20, 1923; together with Agreements Subsidiary to the Treaty of Alliance between Great Britain and Iraq of October 10, 1922, signed at Bagdad, March 25, 1924, (British White Paper) G.B.F.O., Treaty Series, No 17 (1925), Cmd. 2370.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, C.I, Devre 1, İçtima 1, 24 Nisan 1336 (1920) – 21 Şubat 1337 (1921), Ankara, T.B.M.M. Basımevi, 1980. Kitap ve Makaleler
  • Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, İstanbul, Cem Yay., 1976.
  • Al-Jumaily, Qassam Kh., Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), Yay. Haz. İzzet Öztoprak, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 1999.
  • Aralov, Semen İvanoviç, Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, Çev. Hasan Ali Ediz, 2. B., Ankara, Birey ve Toplum Yay., 1985.
  • Bell, Gertrude, The Arab of Mesopotamia, Basra, 1917.
  • Busch, Briton Cooper, Britain, India and the Arabs (1914–1921), Los Angeles, University of California Press, 1971.
  • Busch, Briton Cooper, Mudros to Lausanne: Britain’s Frontier in West Asia, 1918–1923, Albany, State University of New York Press, 1976.
  • Coke, Richard, The Heart of the Middle East, London, Thornton, Butterworth Ltd., 1925.
  • Cumming, Henry Harford, Franco-British Rivalry in the Post-War Near East: The Decline of French Influence, Westport, Connectucit, Greenwood Press, 1986, c. 1938 (Oxford University Press).
  • Edmonds, Cecil John, Kurds, Turks and Arabs: Politics, Travel and Research in North-Eastern Iraq 1919-1925, Londra, Oxford University Press, 1957
  • Foster, Henry A., The Making of Modern Iraq: A Product of World
  • Forces, London, Williams and Norgate Ltd., 1939.
  • Fromkin, David, A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East 1914-1922, London, Penguin Books Ltd., 1991.
  • Gönlübol, Mehmet, Milletlerarası Siyasî Teşkilâtlanma, 3. B., Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., 1975.
  • Hay, W. R., Two Years in Kurdistan, Experiences of a Political Officer, 1918-1920, Londra, Sedgwick and Jackson, 1921.
  • Helmreich, Paul C., From Paris to Sevres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920, Columbus, Ohio State University Press, 1974.
  • Howard, Harry N., The Partition of Turkey: A Diplomatic History 1913- 1923, New York, Howard Fertig Inc., 1966.
  • Ireland, Philip Willard, Iraq: A Study in Political Development, London, Jonathan Cape, 1937.
  • Kedourie, Elie, England and the Middle East. The Vital Years: 1914- 1921, London, Bowes and Bowes Publishers Ltd., 1956.
  • Lenczowski, George, The Middle East in World Affairs, 2nd Pr., Ithaca, New York, Cornell University Press, 1958.
  • Longrigg, Stephen Hemsley, Iraq 1900 to 1950, A Political, Social and Economic History, 3rd Pr., Beirut, Oxford University Press, 1968.
  • McDowall, David, A Modern History of the Kurds, Londra/New York, I.B. Tauris and Co., Ltd., 1997.
  • Mejcher, Helmut, Imperial Quest for Oil: Iraq 1900-1928, 1st Pr., Londra, Ithaca Press, 1976.
  • Miller, David Hunter, The Drafting of the Covenant, Vol. I, New York, G. P. Putman, 1928.
  • Monroe, Elizabeth, Britain’s Moment in the Middle East 1914-1956, London/Baltimore, The John Hopkins Press, 1963.
  • Nevakivi, Jukka, Britain, France and the Arab Middle East 1914-1920, London, Athone Press, 1963.
  • Sachar, Howard Morley, The Emergence of the Middle East 1914-1924, New York, Alfred A. Knopf Inc., 1969.
  • Saral, Ahmet Hulki, Türk İstiklâl Harbi, C.IV, Güney Cephesi, Ankara, T.C. Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmi Yay., 1966.
  • Sluglett, Peter, Britain and Iraq, 1914–1932, London, Ithaca Press, 1976.
  • Sonyel, Salahi R.[amazan], Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Ankara, T. T. K. Yay., 1995.
  • Stivers, William, Supremacy of Oil: Iraq, Turkey and the Anglo-American World Order, 1918–1930, London/Ithaca, Cornell University Press, 1982.
  • The Letters of Gertrude Bell, Vol. II, Ed. by Florance Bell, London, Ernest Benn, 1927.
  • Toynbee, Arnold Joseph, Survey of International Affairs, 1925, Vol. I, The Islamic World, Londra, Humphrey Milford, 1927.
  • Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. II, Mütareke Dönemi: 1918-1922, 2.B., Ġstanbul, Hürriyet Vakfı Yay., 1986.
  • Wilson, Arnold Talbot, Mesopotamia, 1917–1920: A Clash of Loyalties. A Personal and Historical Record, London, Oxford University Press, 1931.
  • Winstone, H. V. F., Gertrude Bell, London, Jonathan Cape, 1978.

Yıl 2010, Sayı: 14, 104 - 148, 31.12.2010

İhsan Şerif Kaymaz

Öz

Anahtar Kelimeler

İngiltere emperyalizm Musul Kürtler Asurîler Irak/Mezopotamya Türkiye.

Kaynakça

  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi B.O.A., D.H.-K.M.S., No.50-3/25.
  • B.O.A., D.H.-K.M.S., No. 53-3/65.
  • İngiliz ArĢiv Belgeleri Cabinet Files CAB 27/1, CAB 27/24, CAB 23/39, Conf. 125.
  • Colonical Office Files CO 730/58, 730/59.
  • Foreign Office Files FO 371/3384, 3385, 4149, 4156, 4161, 4191, 4192, 4193, 5048, 5068, 5069, 5227, 5228, 5229, 5230, 5231, 5232, 6346, 6347, 7772, 7781, 8994, 9004, 9005, 9006, 9009, 9149, 10081, 10824, 11458,
  • FO 406/40.
  • FO 608/95/365-1-3/11144.
  • PRO 30/52/104: C. 821, 1925-VII.
  • Air Ministry Files
  • Air 20/512, 20/513.
  • India Office Records – Library/India Office Files L/P-S/10/781, 10/782, 10/818, 11/142.
  • Yayınlanmış Belgeler, Belge Derlemeleri Diplomacy in the Near and Middle East. A Documentary Record 1914– 1956, Derl. J.[acob] C.[olleman] Hurewitz, Vol. II, New York, D. Van Nostrand Co., Inc., 1958.
  • Documents on British Foreign Policy, 1919–1939, Ed. E. L. Woodward, Rohan Butler, First Series, Vol. IV, 1919, Londra, His Majesty‟s Stationary Office, 1952.
  • Document on British Foreign Policy, 1919–1939, Ed. E. L. Woodward, Rohan Butler, First Series, Vol. II, 1919, Londra, His Majesty‟s Stationary Office, 1948.
  • Documents on British Foreign Policy, 1919–1939, Ed. Rohan Butler, J. P. T. Bury, First Series, Vol. VIII, International Conferences on High Policy, 1920, Londra, Her Majesty‟s Stationary Office, 1958.
  • İngiliz Belgelerinde Atatürk (1919–1938), C. I, (Nisan 1919-Mart 1920), Haz. Bilal N.[uri] ġimĢir, Ankara T.T.K. Yay., 1973.
  • League of Nations, Council, Report by M. Undén on the Question of the Turco-Irak Frontier, Geneva, December 16, 1925, London, His Majesty‟s Stationary Office, 1925, Great Britain Foreign Office, Miscellaneous, No. 20 (1925), Cmd. 2565.
  • Lozan Telgrafları – Türk Diplomatik Belgelerinde Lozan Barış Konferansı, C.I, 1922–1923, Derl. Bilâl N. Şimşir, Ankara, T. T. K. Yay., 1990.
  • Lozan Telgrafları – Türk Diplomatik Belgelerinde Lozan Barış Konferansı C. II, Şubat-Ağustos 1923, Derl. Bilâl N. Şimşir, Ankara, T.T.K. Yay., 1990.
  • Great Britain, Colonial Office, Report on Iraq Administration, October 1920 to March 1922, Londra, His Majesty‟s Stationary Office, 1922.
  • Great Britain, Colonial Office, Report on Iraq Administration, April 1922 to March 1923, London, His Majesty‟s Stationary Office, 1923.
  • Report by His Britannic Majesty’s Government on the Administration of Iraq for the Period April 1923 to December 1924, C.O. No. 13 (1925).
  • Review of the Civil Administration of Mesopotamia compiled by Miss G. L. Bell for the Acting Civil Commissioner, Parliamentary Papers, Cmd 1061 (1920).
  • Sevres Andlaşması’na Doğru, Derl. Osman Olcay, Ankara, A. Ü. S. B. F. Yay., 1981.
  • Treaty of Alliance between Great Britain and Iraq signed at Bagdad, October 10, 1922; and Protocol of Treaty of Alliance between Great Britain and Iraq of October 10, 1922, signed at Bagdad, April 20, 1923; together with Agreements Subsidiary to the Treaty of Alliance between Great Britain and Iraq of October 10, 1922, signed at Bagdad, March 25, 1924, (British White Paper) G.B.F.O., Treaty Series, No 17 (1925), Cmd. 2370.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Gizli Celse Zabıtları, C.I, Devre 1, İçtima 1, 24 Nisan 1336 (1920) – 21 Şubat 1337 (1921), Ankara, T.B.M.M. Basımevi, 1980. Kitap ve Makaleler
  • Akşin, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele, İstanbul, Cem Yay., 1976.
  • Al-Jumaily, Qassam Kh., Irak ve Kemalizm Hareketi (1919-1923), Yay. Haz. İzzet Öztoprak, Ankara, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., 1999.
  • Aralov, Semen İvanoviç, Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, Çev. Hasan Ali Ediz, 2. B., Ankara, Birey ve Toplum Yay., 1985.
  • Bell, Gertrude, The Arab of Mesopotamia, Basra, 1917.
  • Busch, Briton Cooper, Britain, India and the Arabs (1914–1921), Los Angeles, University of California Press, 1971.
  • Busch, Briton Cooper, Mudros to Lausanne: Britain’s Frontier in West Asia, 1918–1923, Albany, State University of New York Press, 1976.
  • Coke, Richard, The Heart of the Middle East, London, Thornton, Butterworth Ltd., 1925.
  • Cumming, Henry Harford, Franco-British Rivalry in the Post-War Near East: The Decline of French Influence, Westport, Connectucit, Greenwood Press, 1986, c. 1938 (Oxford University Press).
  • Edmonds, Cecil John, Kurds, Turks and Arabs: Politics, Travel and Research in North-Eastern Iraq 1919-1925, Londra, Oxford University Press, 1957
  • Foster, Henry A., The Making of Modern Iraq: A Product of World
  • Forces, London, Williams and Norgate Ltd., 1939.
  • Fromkin, David, A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East 1914-1922, London, Penguin Books Ltd., 1991.
  • Gönlübol, Mehmet, Milletlerarası Siyasî Teşkilâtlanma, 3. B., Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., 1975.
  • Hay, W. R., Two Years in Kurdistan, Experiences of a Political Officer, 1918-1920, Londra, Sedgwick and Jackson, 1921.
  • Helmreich, Paul C., From Paris to Sevres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920, Columbus, Ohio State University Press, 1974.
  • Howard, Harry N., The Partition of Turkey: A Diplomatic History 1913- 1923, New York, Howard Fertig Inc., 1966.
  • Ireland, Philip Willard, Iraq: A Study in Political Development, London, Jonathan Cape, 1937.
  • Kedourie, Elie, England and the Middle East. The Vital Years: 1914- 1921, London, Bowes and Bowes Publishers Ltd., 1956.
  • Lenczowski, George, The Middle East in World Affairs, 2nd Pr., Ithaca, New York, Cornell University Press, 1958.
  • Longrigg, Stephen Hemsley, Iraq 1900 to 1950, A Political, Social and Economic History, 3rd Pr., Beirut, Oxford University Press, 1968.
  • McDowall, David, A Modern History of the Kurds, Londra/New York, I.B. Tauris and Co., Ltd., 1997.
  • Mejcher, Helmut, Imperial Quest for Oil: Iraq 1900-1928, 1st Pr., Londra, Ithaca Press, 1976.
  • Miller, David Hunter, The Drafting of the Covenant, Vol. I, New York, G. P. Putman, 1928.
  • Monroe, Elizabeth, Britain’s Moment in the Middle East 1914-1956, London/Baltimore, The John Hopkins Press, 1963.
  • Nevakivi, Jukka, Britain, France and the Arab Middle East 1914-1920, London, Athone Press, 1963.
  • Sachar, Howard Morley, The Emergence of the Middle East 1914-1924, New York, Alfred A. Knopf Inc., 1969.
  • Saral, Ahmet Hulki, Türk İstiklâl Harbi, C.IV, Güney Cephesi, Ankara, T.C. Genelkurmay Başkanlığı Harp Tarihi Dairesi Resmi Yay., 1966.
  • Sluglett, Peter, Britain and Iraq, 1914–1932, London, Ithaca Press, 1976.
  • Sonyel, Salahi R.[amazan], Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Ankara, T. T. K. Yay., 1995.
  • Stivers, William, Supremacy of Oil: Iraq, Turkey and the Anglo-American World Order, 1918–1930, London/Ithaca, Cornell University Press, 1982.
  • The Letters of Gertrude Bell, Vol. II, Ed. by Florance Bell, London, Ernest Benn, 1927.
  • Toynbee, Arnold Joseph, Survey of International Affairs, 1925, Vol. I, The Islamic World, Londra, Humphrey Milford, 1927.
  • Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C. II, Mütareke Dönemi: 1918-1922, 2.B., Ġstanbul, Hürriyet Vakfı Yay., 1986.
  • Wilson, Arnold Talbot, Mesopotamia, 1917–1920: A Clash of Loyalties. A Personal and Historical Record, London, Oxford University Press, 1931.
  • Winstone, H. V. F., Gertrude Bell, London, Jonathan Cape, 1978.
Toplam 61 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Kamu Yönetimi
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

İhsan Şerif Kaymaz Bu kişi benim

Yayımlanma Tarihi 31 Aralık 2010
Yayımlandığı Sayı Yıl 2010 Sayı: 14

Kaynak Göster

APA Kaymaz, İ. Ş. (2010). BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI. Memleket Siyaset Yönetim, 5(14), 104-148.
AMA Kaymaz İŞ. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI. Memleket Siyaset Yönetim. Aralık 2010;5(14):104-148.
Chicago Kaymaz, İhsan Şerif. “BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI”. Memleket Siyaset Yönetim 5, sy. 14 (Aralık 2010): 104-48.
EndNote Kaymaz İŞ (01 Aralık 2010) BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI. Memleket Siyaset Yönetim 5 14 104–148.
IEEE İ. Ş. Kaymaz, “BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI”, Memleket Siyaset Yönetim, c. 5, sy. 14, ss. 104–148, 2010.
ISNAD Kaymaz, İhsan Şerif. “BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI”. Memleket Siyaset Yönetim 5/14 (Aralık 2010), 104-148.
JAMA Kaymaz İŞ. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI. Memleket Siyaset Yönetim. 2010;5:104–148.
MLA Kaymaz, İhsan Şerif. “BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI”. Memleket Siyaset Yönetim, c. 5, sy. 14, 2010, ss. 104-48.
Vancouver Kaymaz İŞ. BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SONUNDA MUSUL VİLAYETİ’NDE İNGİLİZ YÖNETİMİN KURULMASI. Memleket Siyaset Yönetim. 2010;5(14):104-48.