OSMANLI SİYASET-YÖNETİM DÜŞÜN GELENEĞİ: DAİRE-İ ADALET’İN YÖNETİMİ

Yıl 2012, Sayı: 17, 1 - 33, 30.06.2012

Aslı Yılmaz Uçar

Öz

Çalışma iki önkabul ile başlıyor: Daire-i adalet, modern öncesi dönemde tarım
toplumlarının yönetim bilgisidir ve söz konusu yönetim bilgisi, Osmanlı Klasik

Dönemi’nin siyaset-yönetim düşün geleneğinin temelidir. Hint-İran geleneğinden doğarak Türk ve İslami gelenekle harmanlanmış daire-i adalete içkin yönetim bilgisi Osmanlı Devleti’ne aktarılmış; Osmanlı Devleti’nin erken modern

döneminde, klasik dönemin düşün geleneğinin temsilcisi olarak yaygınlaşmıştır.

Bu bağlamda sorunsallaştırılan daire-i adalet’in yönetimine dair iki soru sorulmuştur: (1) daire-i adaletin yönetimi nasıl örgütlenir, (2) daire-i adaletin yönetiminin niteliği nedir?

Ele alınan sorular çerçevesinde çalışma iki çıkarsamaya açılmıştır: (1) daire-i
adaletin yönetiminin iki temel işlevi vardır ve devlet örgütü bu işlevler temelinde

kurulmaktadır: adli ve askeri, (2) yönetim örgütü, işlevsel-toplumsal tabakalaşma içerisinde gayrişahsi bir karakter iddiası ile toplumsal bağlarından soyutlanma çabasındadır.

Anahtar Kelimeler

daire-i adalet, geleneksel devlet, adli teşkilat, askeri teşki- lat, Osmanlı idare tarihi, düşün geleneği, Osmanlı klasik dönemi, Osmanlı’da devlet

Kaynakça

• Abou-el-Haj, Rıfa’at Ali, Modern Devletin Doğası 16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu (Çev: Oktay Özel ve Canay Şahin), İmge, 1. Baskı, Ankara, 2000.
• Akdağ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi (1243-1453), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Ocak 2010.
• Aksan, Virginia H. ve Daniel Goffman (ed.), Erken Modern Osmanlılar İmparatorluğun Yeniden Yazımı, Timaş, İstanbul, 2011.
• Anderson, Perry, Lineages of Absolutist State, NLB, London, 1974.
• Armağan, Abdüllatif, “Klasik Dönemde Osmanlılarda Devlet Yönetim Anlayışına Dair Bazı Düşünceler”, Gazi Akademik Bakış, C.5, S.9 (Kış 2011), s.139-156.
• Barkey, Karen, Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Beydeba, Kelile ve Dimne, (Yayına hazırlayan: Hasan Selim Hacıoğlu), İskele, İstanbul, 2005.
• Boğaç, Ergene, “On Ottoman Justice: Interpretations In Conflict (1600-1800)”, Islamic Law and Society, C.8, No:1 (2001), s.52- 87.
• Boztemur, R., Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet-Toplum İlişkileri: Araştırma Yöntemlerinde ve Kurumsal Yaklaşımlarda Tek Yan- lılık, OTAM-Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S.9, (1998), s.79-110.
• Darling, L. T., “Do Justice Do Justice, For That is Paradise”: Middle Eastern Advice for Indian Muslim Rulers”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, C.22, S.1&2 (2002), s.3-19.
• Dreyfus, Françoise, Bürokrasinin İcadı Fransa, Büyük Britanya ve Amerika Birleşik Devletleri’nde Devlete Hizmet Etmek (18-20. Yüzyıl) (Çev. Işık Ergüden), İletişim, İstanbul, 2007 (1. Baskı).
• Eisenstadt, S.N., The Political Systems of Empires, The Free Press of Glencoe, Ontario, USA, 1963.
• Elibol, A., “Yeniçeriler ve İktidar Bağlamında Osmanlı Sisteminin Dönüşümü”, Gazi Akademik Bakış, C.3, S.5 (Kış 2009), s.21- 40.
• Emecan, Feridun M., Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum, Timaş, İstanbul, 2011.
• Güler, Birgül Ayman, Türkiye’nin Yönetimi – Yapı, İmge, Ankara, Ocak 2009.
• Güler, Birgül Ayman ve Nuray Ertürk Keskin, Devlet Reformunu Tarihten Çalışmak, AÜ GETA Tartışma Metinleri, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 2005.
• Ganshof, F.L, Feudalis, (Trans. Philip Griersan), Medieval Academy of America, Canada, 1996.
• Goethe, J. W.Von, Faust (Çev. George Madison Priest), A.A. Knopf, 1941.
• Gündoğdu, Hüseyin, The Circle of Justice as a Tool of Opposition in the Ottoman Political Discourse From Lütfi Pasha to İbrahim Müteferrika, Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Haziran 2011.
• Hacip, Yusuf Has, Kutadgu Bilig, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara, 2005.
• İbn Haldun, Mukaddime, Milli Eğitim Bakanlığı, Ankara, 1990.
• İnalcık, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adâlet, Eren (2.Baskı), İstanbul, 2005.
• İnalcık, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600), YKY, Ankara, 2004.
• İnalcık, Halil, State Ideology Under Sultan Süleyman I, The Midd-le East and the Balkans under the Ottoman Empire-Essays on Economy and Society, Bloomington: Indiana University Press, 1993.
• İslamoğlu, H., Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Köylü, İletişim (2. Baskı), İstanbul, 2010.
• Kafadar, Cemal, İki Cihan Âresinde Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, Çev. Ceren Çıkın, Birleşik, Ankara, 2010.
• Karal, E. Z., Büyük Osmanlı Tarihi Cilt:II, Türk Tarih Kurumu, Ankara (XIII. Dizi).
• Kınalızade Ali Efendi, Devlet ve Aile Ahlakı, İlgi Kültür Sanat, İstanbul, Mart 2010.
• Koçi Bey, Risaleler (S. Çakmakçıoğlu, Dü.), Kabalcı, İstanbul, 2007.
• Köymen, Fuat, “Giriş”, Siyâset-name (Nizam’ül-mülk) (Haz: Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.
• London, Jennifer A., “Comments Welcome: The ‘Circle of Justice’”, Comparative Political Theory Panel, Boston, Nov 12, 2010.
• Lybyer, Albert Howe, The Government of The Ottoman Empire in the Time of Suleiman the Magnificent, AMS Press, USA, 1978.
• Meriç, Ümid, “Bir Osmanlı Sosyoloğu Ahmet Cevdet Paşa”, içinde Vefatının 100. Yılına Armağan Sempozyum, TDV, Ankara, 1997.
• Murphey, R., “Continuity and Discontinuity in Ottoman Administrative Theory and Practice during the Late Seventeenth Century”, Poetics Today, C.14, S.2 (1993, Summer), s. 419-443.
• Neumann, Cristoph, Araç Tarih Amaç Tanzimat Tarih-i Cevdet’in Siyasi Anlamı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1999.
• Nizam’ül-mülk, Siyâset-name (Haz: Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1999.
• Okumuş, E., “Osmanlılar’da Siyasal Bir Kurum Olarak Adâlet Dairesi”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, C.3, S.5 (2005), s.45-51.
• Poggi, Gianfranco, Devlet Doğası Gelişimi ve Geleceği, İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul, Mart 2007.
• Salzmann, A., Modern Devleti Düşünmek Osmanlı Ancien Regime’i, İletişim, İstanbul, 2011.
• Shinder, J., “Early Ottoman Administration in the Wilderness: Some Limits on Comparison”, International Journal of Middle East Studies,C.9, S.4 (1978, November), s.497-517.
• TDK Sözlüğü, www.tdk.gov.tr
• Tezcan, B., “The Second Empire: The Transformation of the Ottoman Polity in the Early Modern Era”, Comparative Studies of Asia, Africa and the Middle East, C.29, S.3 (2009), s.556-570.
• The Laws of Manu, George Bühler (transl.), Sacred Books of the East, Vol.25, http://www.sacred-texts.com/hin/manu.htm http:// www.sacred-texts.com/hin/manu.htm (Erişim: 15.12.2012)
• Vecihi Timuroğlu, “Mitolojide Devlet Bilgisi”, Memleket SiyasetYönetim, C.1, S.1 (2006), s.1-39.
• Uzunçarşılı, İ. H., Büyük Osmanlı Tarihi Cilt:I, Türk Tarih Kurumu (7. Baskı), (tarih yok).
• Yılmaz, Aslı, Daire-i Adalet Kavramı Bağlamında Osmanlı Siyaset- Yönetim Düşün Geleneği, YBAD Lisansüstü Seminer Çalışmaları, No: 2, Eylül 2009,
• http://yonetimbilimi.politics.ankara.edu.tr/ayilmaz.pdf
• http://yonetimbilimi.politics.ankara.edu.tr/ayilmaz.pdf
• Wieland, C. M., Eşeğin Gölgesi Davası “Abderalılar” Dahi ile Dar Kafalılar Üzerine Bir Felsefe Romanı. (V. Ülkü, Çev.), İnkılap, İstanbul, 1999.
• Wittek, Paul, The Rise of the Ottoman Empire, The Royal Asiatic Society, London, 1938.