KURULUŞTAN 1980’LERE TÜRKİYE’DE POLİS AYGITINA ULUSLARARASILAŞMA SÜREÇLERİ ÜZERİNDEN BAKMAK

Yıl 2012, Sayı: 17, 137 - 177, 30.06.2012

Funda Hülagü

Öz

Gerek dünyada gerek Türkiye’de polis kurumunun temel nitelikleri ve bu niteliklerin dönüşümü genel olarak siyaset bilimleri alanının marjinlerinde kalmıştır. Öte yandan polis, araştırma konusu edildiği nadir zamanlarda ait olduğu ülkenin o ülkeye özgü koşullarının ya da örneğin Türkiye’nin siyasi rejiminin doğrudan bir ürünü olarak görülmüştür. Makale, bu özgücü yaklaşımın 19. yüzyılda yeni yeni şekillenmekte olan modern polis kurumunun daha o dönemde hızlı bir uluslararası sistem müdahalesine maruz kaldığı gerçeğini ihmal ettiği refleksiyle yola çıkmaktadır. Bu özgücülük handikabını aşmak için makalede önerilen temel yaklaşım polise uluslararasılaşma perspektifinden bakmaktır. Buna göre, polisi ve failliğini belirleyen onun yalnızca burjuva devletinin dolayımsız bir uzantısı, devletin toplumu onunla şekillendirdiği işlevsel bir zor aygıtı olması değildir. Polisi belirleyen aynı zamanda o devletin ait olduğu uluslararası kapitalist sistemin kendini yeniden üretmesi için gerekli olan farklı ve kimi zaman çelişkili unsurları içselleştiren ve bunları koşullara uygun bir şekilde faaliyete sokan bir toplumsal biçim olmasıdır. Makale, bu temel hipotezi açımlamak için Türkiye vakasına odaklanacaktır. Türkiye vakası üzerinden, polisin uluslararasılaşmasının Türkiye’de kuruluştan 1980’lere aldığı ana örüntü örneklenmekte ve bu sayede hem Türkiye’deki polis teşkilatının doğasını şekillendiren kimi ana unsurlar hem de polisin uluslararasılaşması olgusu, polis aygıtları üzerindeki sonuçları bağlamında tartışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Polis, Devlet, Uluslararasılaşma, Zor diyalektiği, Cumhuriyet Polisi

Kaynakça

• Akça, İsmet ve Paker, Evren, “Ordu ve Güvenlik Siyasetine dair bir Değerlendirme”, Türkiye’de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaset, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010, s. 1-32.
• Andreas, P. ve Nadelmann, E., Policing the Globe: Criminalization and Crime Control in International Relations, Oxford University Press: New York, 2006.
• Bali, Rıfat, Tabutluklar, Sansaryan Han ve İki Emniyet Müdürü, Libra Yayınları, İstanbul, 2011.
• Baydar, E., Atatürk’ün Emniyet Müdürü, Destek Yayınları, İstanbul, 2010.
• Bayley, David, Patterns of Policing: A Comparative International Analysis. Rutgers University Press, New Brunswick, 1985.
• Berberoğlu, Enis, “Polis partisi iktidara yürüken işine gelen hükümeti kullanıyor”, Hürriyet, 09.07.1997
• Berksoy, Biriz, “Neoliberalizm ve Toplumsalın Yeniden Kurgulanması: 1980 sonrası Batı’da ve Türkiye’de Polis Teşkilatları ve Geçirdikleri Yapısal Dönüşüm”, Toplum ve Bilim, 109, 2007, s. 35-65.
• Berksoy, Biriz, The Policing of Social Discontent and the Construc- tion of the Social Body: Mapping the Expansion and Militari- zation of the Police Organization in Turkey in the Post-1980
• Period, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, İstanbul, 2007.
• Bonefeld, Werner, “Social Constitution and Form of the Capita- list State”, Open Marxism Vol.1, (Ed. Bonefeld- Gunn), Pluto, Londra, s. 93-133.
• Bora, Tanıl, “Polis Partisi”, Birikim, 141, 2001, s. 8-10.
• Burnham, Peter, “The Politics of Economic Management in the 1990s”, New Political Economy, Vol. 4, No. 1, March, 1999, s. 37-54.
• Cox, Robert, “Social Forces, States and World Orders: Beyond International Relations Theory”, Millenium: Journal of International Studies, 10, 1981, s. 126-155.
• Çevik, Hasan Hüseyin ve Göksu, T., Türkiye’de Devlet, Toplum ve Polis, Seçkin, Ankara, 2002.
• Deflem, Mathieu, Policing World Society: Historical Foundations of International Police Cooperation, Oxford University Press, New York, 2002.
• Devletoğlu, Jan, İngiliz Arşivlerinde 12 Eylül’ün Ayak Sesleri, Do- ğan Kitap, İstanbul, 2010.
• Dikici, A., “Demokrat Parti Döneminde İç Güvenlik ve Türk Polis Teşkilatı”, Akademik Bakış, 3 (5), 2009, s. 61-94.
• Eraydın, İ., “Modern Polisin Teknik ve Salahiyetleri”, Polis Dergisi, 308, 1937, s. 3859-3878.
• Erhan, Çağrı, Beyaz Savaş: Türk Amerikan İlişkilerinde Afyon Soru- nu, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1996.
• Emsley, Clive, “The birth and development of the police”, T. New- burn (Ed.). Handbook of Policing, Willan Publishing, Birleşik
• Krallık, 2003, s. 66-83. Emsley, Clive ve Sphayer-Makov, H., Police Detectives in History: 1750- 1950, Ashgate, İngiltere, 2006.
• Emniyet Genel Müdürlüğü (Türk Polis Teşkilatını Güçlendirme
• Vakfı), Cumhuriyetin 60. Yılında Türk Polisi, Türk Polis Teşki- latını Güçlendirme Vakfı, Ankara, 1984.
• Ergut, Ferdan, Modern Devlet ve Polis: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetimin Diyalektiği, İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
• Ergüven, E., Şükrü Kaya: Sözleri- Yazıları, 1927-1937, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1937.
• Feridun, İbrahim, Polis Efendilere Mahsus Terbiye ve Malümat-ı Meslekiye, Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 2010.
• Gerstenberger, Heide, Impersonal Power: History and Theory of the Bourgeois State, Brill, Londra, 2007.
• Gürel, Burak, “Communist Police! The State in the 1970s Turkey”, Journal of Historical Studies, 2, 2004, s. 1-18.
• Hoffman, J., The Gramscian Challenge: Coercion and Consent in Marxist Political Theory, Basil Blackwell, Büyük Britanya, 1984.
• Hülagü, Funda, Restoring Class Power over the Police: The Role of the International in Neoliberal Police Reform in Turkey, Yayımlanmamış Doktora Tezi, ODTÜ, Ankara, 2011.
• Jacoby, Tim, “Semi-Authoritarian Incorporation and Autocratic Militarism in Turkey”, Development and Change, 36 (4), 2005, s. 641-665.
• Jessop, Bob, State Power, Polity Press, Birleşik Krallık, 2008.
• Koçak, Cemil, Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları, İletişim, İstanbul, 2010.
• Koçak, Cemil, Geçmişiniz İtinayla Temizlenir, İletişim, İstanbul, 2009.
• Lévy, Noémi, “Polislikle İlgili Bilgilerin Dolaşım Tarzları: Osmanlı Polisi İçin Fransız Modeli mi?”, Jandarma ve Polis: Fransız ve
• Osmanlı Tarihçiliğine Çapraz Bakışlar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2009, s. 146-171.
• Lévy, Noémi, “Une institution en formation: la police ottomane à l’époque d’Abdülhamid II”, European Journal of Turkish Studies, 8, 2008.
• Liang, Hsi-Huey, The rise of modern police and the European state system from Metternich to the Second World War, Cambridge University Press, New York, 1992.
• Necmeddin, Ş. 5 M., “Cihandaki polis teşkilatının azreylediği mü- meyyiz vasıflar”, Polis Dergisi, 265, 1931, s. 954-955.
• Neocleous, Mark, Toplumsal Düzenin İnşası: Polis Erkinin Eleştirel Teorisi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2006.
• Öner, Sıtkı, Halkın Polisi: Pol-Der Anıları, İletişim Yayınları, İstan- bul, 2003.
• Özdemir, Cüneyt, Önemli İşler Dairesi: Derin Devletin Yeni Sahibi, Doğan Kitap, İstanbul, 2009.
• Poulantzas, Nicos, Faşizm ve Diktatörlük, Birikim Yayınları, İstanbul, 1980.
• Rawlings, Philip, Policing: A Short History, Willan Publishing, ABD, 2002.
• Robinson, D. Cyril, “Ideology as History: A Look at the Way Some English Police Historians Look at the Police”, Policing Volume I, (Ed. Robert Reiner), Aldershot, Dartmouth, 1996, s. 83-97.
• Robrix, Frank, “[Hoover’ın kitabını] Aslından Fransızcaya Çeviren Frank Robrix’in Ön Sözü”, Polis Dergisi, 338, 1944, s.88-95.
• Ruppert, Mark, “Alienation, Capitalism and the Interstate System: Toward a Marxian/Gramscian Critique of IPE”, Gramsci, Historical Materialism, and International Relations, Cambridge University Press, Cambridge, 1993, s. 67-92.
• Sönmez, Ali, “Jandarma Teşkilatının Kuruluşu Sürecinde Baker Paşa’nın Rolü”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, 11, 2009, s. 163- 173.
• Sönmez, Ali, “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850),
• Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Tarih Bölümü Tarih Araştırmala- rı Dergisi, 37, 2005, s. 259-275.
• Storch, Robert, “The Policeman as Domestic Missionary: Urban Discipline and Popular Culture in Northern England, 1850- 1880”, Journal of Social History, 9, 1976, s. 481-509.
• Storch, Robert,“The plague of the blue locusts: police reform and popular resistance in Northern England, 1840-57”, Internatio- nal Review of Social History, 20, 1975, s. 61-90.
• Tanyol, C., “Yığın psikolojisi ve son hadiseler”, Polis Mecmuası, 39, 2010, s. 2-6.
• Teschke, Benno, “Bourgeois Revolution, State Formation and the Absence of the International”, Historical Materialism, 13 (2), 2005, s.3-26.
• Tongur, Hikmet, “Polis Görev ve Yetkileri Münasebetiyle”, SBF Dergisi, 1(4), 1943, s. 747- 755.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (72. İnikat), Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1934.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (77. İnikat), Ankara, Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1934.
• Uysal, Ayşen, “Cop Gölgesinde Politika: Türkiye’de Toplumsal Olay Polisliği ve Sokak Eylemleri”, Mülkiye Dergisi, 253, 2006, s. 79-95.
• Varlık, Bülent, Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları- 1936. Dip- not Yayınları, Ankara, 2010.
• Von Roques, V., Papa’ya Komplo: Papa II. Jean Paul Suikastının Perde Arkası, Yordam Kitap, İstanbul, 2008.
• Williams, Randall, “A State of Permanent Exception: The Birth of Modern Policing in Colonial Capitalism”, Interventions, 5, 2003, s. 322-344.
• Wood, Ellen Meiksins, Democracy Against Capitalism, Cambridge University Press, Birleşik Krallık, 1995.
• Yalman, Galip, Transition to Neoliberalism: The Case of Turkey in the 1980s, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2009.
• Yazman, N., “Cumhuriyet Devrinde Türk Polisinin İnkişafı”, Polis Dergisi, 314-315, 1938, s. 17-20.
• Yumak, Azmi, “Milletlerarası Polis İşbirliğinde Türk Polisi”. Polis Mecmuası, 1953, s. 10-12.
• Yumak, Azmi, Kriminel Polis Milletlerarası Komisyonu 1946 Brük- sel Toplantısı: Türkiye’nin Toplantıya Katılması ve Belçika,
• Fransa, İngiltere Polisi Hakkında Kısa İncelemeler, Ankara Basımevi, Ankara, 1947.
• Zedner, Lucia, “Policing Before and After The Police”, British Journal of Criminology, 46, 2006, s. 78-96.
• “24 bin olması gereken İstanbul’da 8 bin polis var”, Milliyet, 17.08.1980.
• “Uyuşturucu Madde Transit Yolu Değişti”, Milliyet, 26.07.1981. “Interpol, Uluslararası Terörizmle de Mücadele Edecek”, Milliyet, 16.04.1984.
• “Dünya polisleri Türkiye’de toplanıyor”, Milliyet, 25.05.1984.
• “Belçika Dışişleri Bakanı: Başbakan Özal, Polis Yasası için beni ikna etti”, Milliyet, 17.07.1985.
• “İçişleri Bakanı Yıldırım Akbulut: Hedef Polisi Pasifize Etmek”, Milliyet, 02.02.1986.
• “Polis şefleri ABD’de eğitiliyor”, Milliyet, 10.02.1986.
• “Polis bürokrasi yaratıyor”, Milliyet, 15.09.1986.