BÖLGESEL KALKINMA, YENİ BÖLGECİLİK VE BÖLGESEL KALKINMA ARAÇLARI

Yıl 2012, Sayı: 17, 200 - 248, 30.06.2012

Ali Eşiyok

Öz

Savaş sonrası dönemde egemen olan ulusal kalkınma politikaları ve bu politikaların bir bileşeni olarak uygulanan bölgesel kalkınma politikalarının temel

hedefi bölgesel eşitsizlikleri gidermek, bölgelerarası denge arayışı olmuştur. Bu

dönemde devlet bölgesel eşitsizlikleri azaltmak için üretici bir aktör olarak iktisadi faaliyetlerde bulunurken, bölgesel eşitsizliklere dışarıdan müdahale ederek eşitsizliklerin giderilmesi yönünde politikalar geliştirmiştir. 1970’li yıllarda

yaşanan kriz ve sonrasında gündeme gelen yeniden yapılanma politikaları sonucunda neo-liberal yaklaşım hakim paradigmaya dönüşürken, ulusal ölçekte

kalkınma politikaları terk edilmiş, ulus-altı ölçekte kalkınmanın öznesi bölgeler/
yerel olmaya başlamıştır. Başka bir anlatımla, Savaş sonrası dönemde bölgesel

eşitsizlikleri azaltmak için uygulanan müdahaleci politikaların yerini neo-liberal politikaların hakim olması ile birlikte özel kesim yatırım davranışlarının ve

yerel dinamiklerin belirleyici olduğu politikalar almaya başlamıştır. Yeni bölgecilik politikalarının uygulanması ile birlikte ulusal ölçekte planlama ve bölgesel

planlama gibi temel kalkınma araçlarının içi boşaltılıp işlevsizleştirilirken, yeni
bölgecilik yaklaşımının temel araçlarını kümelenmeye dayalı bölgesel kalkınma
ve kalkınma ajansları oluşturmuştur. Kalkınma ajansları tekil her bir bölgenin

ulusal ve küresel ölçekte diğer bölgelerle rekabet içinde kalkınmasını öngörmekte, bu politikaların bölgesel eşitsizlik sorununu çözeceği varsayılmaktadır.

Eşit olmayan bölgeler arasındaki rekabete dayalı bir kalkınma modelinin daha

başlangıçta kalkınma sorununa “rekabet” gibi ontolojik olarak yıkıcı bir kavramla yaklaşması, kapitalizme içkin eşitsiz gelişme yasasının olumsuz sonuçlarını aşındırmak bir yana, yeni bölgecilik anlayışına dayalı bir bölgesel kalkınma

yaklaşımı bizatihi bölgesel dengesizliklerin kaynağı haline gelebilecek özellikler
taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Kalkınma, Yeni Bölgecilik, Teşvikler, Kamu Sabit Yatırımları, Bölgesel Kalkınma Planı

Kaynakça

• Akekmekçi, Tuba ve Muazzez Pervan, Doğu Sorunu Necmeddin Sahir Sılan Raporları (1939-1953), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
• Adda, Jacques, Ekonominin Küreselleşmesi, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002.
• Ataay, Faruk, “Türkiye Kapitalizminin Mekansal Dönüşümü”, Praksis, 2001, s.53-96.
• Ahmad, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu, (Çev. Yavuz Alogan), Kaynak Yayınları, İstanbul, 2002.
• Aydemir, Şevket Süreyya “Türkiye’nin İktisadi Mıntıkalara Bölünmesi: “Rayonlaştırma”, Kadro, 2(15), 1933, s.5-12.
• Aygül, Cenk, “Bölgeler Üzerine Tezler”, Memleket Siyaset Yönetim, Sayı:11, 2009, s.68-85.
• Bayar, Celal, Şark Raporu, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2009.
• Baydar, Nasuhi, “Bugün Kemah’tayız Yarın Erzurum’da”, Ulus Gazetesi, 27 Ağustos 1938.
• Boratav, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2002, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• Boratav, Korkut, “Makro-Dengeler, Sermaye Birikimi ve Büyüme”, Bülent Tanör-Korkut Boratav-Sina Akşin (der.), Bugünkü Türkiye (1980-19995) İçinde, Cilt.5, İstanbul, Cem Yayınları, 2000.
• Boratav, Korkut, “İstikrar ve Yapısal Uyum Politikalarının Bir Bilançosuna Doğru”, Cahit Talas’a Armağan İçinde, Mülkiyeler Birliği Yayınları:9, Ankara, 1990.
• Boschma, Ron A., The Industrial Rise of the Third Italy: Open Window of Locational Opportunity?, Vienne, 1998.
• Celasun, Melih, “Piyasa Ekonomilerinde Planlama”, ODTÜ Gelişme Dergisi, 1984, 11(3-4), s.325-345.
• DPT, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967), 1963.
• DPT, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972), 1967.
• DPT, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977), 1972.
• DPT, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983), 1979.
• DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), 2006.
• DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, Ankara, 2003.
• Ekzen, Nazif, “2.Beş Yıllık IMF-Dünya Bankası Planı (2000-2004) Üzerine Değerlendirmeler”, http://www.ceterisparibus.net.
• Eraydın, Ayda, “Sanayinin Anadolu’ya Yaygınlaşması ve Son Dönemde Gelişen Yeni Sanayi Odakları”, 75 Yılda Çarklardan Chip’lere, Tarih Vakfı Yayınları, 1999, s.257-278.
• Eraydın Ayda, “Türkiye’de Üretim Yapısının Dönüşümü ve Esnek Üretim Örgütlenmesi ile Yeni İstihdam Biçimlerinin Ortaya Çıkısı”, Bilanço 1923-1998, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 1999b, s.131-14.
• Eşiyok, B.Ali, “Türkiye Ekonomisinde Tasarruflar ve Sabit Yatırımlar”, İktisat ve Toplum, Sayı.14, 2011, s.56-66.
• Eşiyok, B. Ali, “Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ve ‘Kritik Eşik’”, Bilsay Kuruç’a Armağan, S. Şahinkaya-N. İlter Ertuğrul (Haz.), Mülkiyeliler Birliği Yayını, Ankara, 2011, s.733-755.
• Eşiyok, B. Ali, AB Sürecinde Türkiye’de Bölgesel Kalkınma Farklılıkları, Büyüme Kutupları, Sanayiinin Mekansal Dağılımı ve Bölgesel Gelir, Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü Yayını, Ankara, 2005.
• Eşiyok B. Ali, İller ve Bölgeler Düzeyinde İmalat Sanayi ve Sektörel Yapı (1927-1996), Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü Yayını, GA-03-06-10, Ankara, 2003.
• Eşiyok, B. Ali, Kriz, Esnek Üretim Sistemi ve Anadolu Sanayi Odakları (Anadolu Kaplanları): Kalkınmanın Neresinde, Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü Yayını, Ankara, 2001.
• Eşiyok B. Ali, Türkiye Ekonomisinde Sabit Yatırımların Gelişimi ve İhracatın Yapısı, Türkiye Kalkınma Bankası Araştırma Müdürlüğü Yayını, GA-01-5-10, 2001.
• Güler ,Birgül Ayman, “Kalkınma Davasının Terk Edilmesi: AB, Bölge ve Eşraf Severlik”, Memleket Siyaset Yönetim, Sayı: 11, 2009, s.44-67.
• Güler, Birgül Ayman, “Sosyal Devler Tarih Olacak”, Cumhuriyet, 7.5.2003, s.8.
• Harvey, David, Post Modernliğin Durumu, Kültürel Değişimin Kökenleri (çev. Sungur Savran), Metis yayınları, 1997.
• Harvey, David, Sermaye Muamması Kapitalizmin Krizleri, Çev. Sungur Savran, Sel Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Kansu, Günal, “Planlı Yıllar (Anılarla DPT’nin Öyküsü)”, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2004.
• Kepenek, Yakup, Gelişimi, Üretim Yapısı ve Sorunlarıyla Türkiye Ekonomisi, Teori Yayınları, 1986.
• Kılıç, Ecemiş, “Türkiye’de Bölgesel Planlama ve Bölgesel Örgütlenmeye İlişkin Sorunlar”, Şehir Plancıları Odası Planlama Dergisi, 2004, Cilt 2004/1, Sayı.27.
• Koraltürk, Murat, “Cumhuriyet Dönemi İktisadi Kronolojisi (1923- 2002”, Türkler, C.XVII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 565-580.
• Köse, Ahmet Haşim ve Ahmet Öncü, “Dünya ve Türkiye Ekonomisinde Anadolu İmalat Sanayii: Zenginleşmenin mi Yoksa Yoksullaşmanın mı Eşiğindeyiz?”, Toplum ve Bilim, Sayı:77, 1998, s.135-158.
• Kumar, Krishan, Sanayi Sonrası Toplumdan Post- Modern Topluma Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları, Dost Kitabevi, Ankara, 1999.
• Kuruç, Bilsay, Belgelerle Türkiye İktisat Politikası (1929-1932), 1. Cilt, AÜSBF Yayını, Ankara, 1988.
• Küçük ,Yalçın, Planlama, Kalkınma ve Türkiye, Tekin Yayınevi, Ankara, 1985.
• Lipietz, Alain, “The Post-Fordist World: Labor Relations, International Hierarchy and Global Ecology”, Review of International Political Economy, 1997, s.1-41.
• MacKinnon, Danny, Andrew Cumbers ve Keith Chapman, “Learning, Innovation and Regional Development: A Critical Appraisal of Recent Debates”, Progress in Human Geography, 26(3), 2002, s.293-311.
• Metin-Özcan, Kıvılcım & Ebru Voyvoda & Erinç Yeldan, “Dynamics of Macroeconomic Adjustment in a Globalized Developing Economy: Growth, Accumulation and Distribution, Turkey 1969-1988”, Canadian Journal of Development Studies, 219- 225.
• Önder, İzzettin, “Ekonomik Açıdan Bir Değerlendirme”, Ulusal Sorunlar ve Demokratik Çözüm Yolları, Ekin Kitabevi, Bursa, 2001, s.91-105.
• Öztürk, Saygı, İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, İstanbul, 2007.
• Perez, Carlota, “Microelectronics, Long Waves and World Structural Change: New Perspectives for Developing Countries”, World Development, (13), 1985, s.441-463.
• Piore, Michael ve Charles Sabel, The Second Industrial Divide: Possibilities for Prosperity, New York: Basic Books, 1984.
• Schmitz, Hubert ve Bernard Musyck, “Industrial District in Europe: Policy Lessons for Developing Countries?”, World Development, 22, 9, 1994, s.889-910.
• Schmitz, Hubert, “Small Firms and Flexible Specialisation in Developing Countries”, Labour and Society, Vol.15, No:3, 1990, s.257-285.
• Schmitz, Hubert, Flexible Specialisation: A New Paradigm of Small Scale Industrialisation?”, Discussion Paper, Institute of Development Studies, University of Sussex, 1989.
• Sönmez, Atilla, Doğu Asya “Mucizesi” ve Bunalımı Türkiye İçin Dersler, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Sönmez, Atilla,“Türkiye’de Sermaye Birikim Süreci ve Sanayileşmeye Etkisi”, İlhan Tekeli İçin Armağan Yazılar, Selim İlkin, Orhan Silier, Murat Güvenç (Ed.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004, s. 331-347.
• Sönmez, Mustafa, Doğu Anadolu’nun Hikâyesi, Arkadaş Yayınevi, Ankara, 1992.
• Sönmez, Mustafa, İstanbul’un İki Yüzü: 1980’den 2000’e Değişim, Arkadaş Yayınları, Ankara, 1996.
• Taymaz, Erol, “Esnek Üretime Dayalı Bir Rekabet Stratejisi Geliştirilebilir mi? Türkiye’de Fason Üretim”, Petrol-İş Yıllığı 95-96, İstanbul, 1995, s.707-716.
• Tekeli, İlhan, “37 Yıl Sonra Yapılması Zorunlu Ek”, Türkiye’de Bölgesel Eşitsizlik ve Bölge Planlama Yazıları, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2008.
• Tekeli, İlhan, “Dört Plan Döneminde Bölgesel Politikalar ve Ekonomik Gelişmenin Mekansal Farklılaşması”, ODTÜ Gelişme Dergisi, Planlama Özel Sayısı, 1981, s.369-389.
• Tekeli, İlhan, “Küreselleşen Dünyada Bölgesel Gelişme Kuramında Yaşanan Paradigma Değişmeleri”, Gülten Kazgan’a Armağan İçinde, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2004.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin, “Türkiye’de Planlama: Ülkesel, Bölgesel, Kentsel”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt.6, İletişim Yayınları, s.1602-1610.
• Toprak, Zafer, “Toplumsal Mühendislik ve Necmeddin Sahir Sılan”, Doğu Sorunu Necmeddin Sahir Sılan Raporları (1939-1953) İçinde, Tuba Akekmekçi ve Muazzez Pervan (Haz.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2010, s. ix-xxiii.
• Türel, Oktar, “1980’li Yıllar Türkiye’sinde Büyüme ve İktisadi Konjonktür Üzerine Bir Sentez Denemesi”, Sadun Aren’e Armağan İçinde, Mülkiyeliler Birliği Yayınları:8, Ankara, 1988, s.149.
• Türel, Oktar, “Türkiye’de Merkezi İktisadi Planlama Üzerine Bir Deneme”, Selim İlkin, Orhan Silier, Murat Güvenç (Ed.), İlhan Tekeli İçin Armağan Yazılar, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2004, s.315-347.
• Yenal, Oktay, Cumhuriyet’in İktisat Tarihi, Homer Kitabevi, İstanbul, 2003.