YEREL YÖNETİMLER, KAMU İHALE KANUNU VE İSTİHDAM REJİMİNİN DÖNÜŞÜMÜ

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 40, 515 - 538, 28.12.2023

Ferit Serkan Öngel

https://doi.org/10.56524/msydergi.1376474

Öz

Türkiye’de kamu istihdamında, ihale kanunu çerçevesinde çalıştırılan işçilerin sayısı 2001 krizi sonrasında önemli bir artış kaydetmiştir. Bu durum kamu hizmetlerinin yapısal dönüşümü ile ilişkilidir. Kamu hizmetlerinin piyasalaştırılması ve kamu harcamalarının sınırlandırılması, yeni kamu yönetimin temel amaçları haline gelmiştir.
Bu bağlamda kamu istihdamının ihaleler yolu ile sağlanmasının (taşeronlaşmanın), kamuda yaygın bir uygulama haline gelmesi bu sürecin bir ürünüdür. İhale yolu ile istihdam meselesi ağırlıklı olarak İş Kanunu’nun ikinci maddesinde yer alan ve taşeronluğu sınırlandıran yasal düzenlemeye atıfla ele alınmaktadır. Ancak kamuda taşeronlaşma Kamu İhale Kanunu ve söz konusu kanunda farklı dönemlerde yapılan ve yasanın kapsamını genişleten değişikliklerin bir sonucu olarak yaygınlaşmıştır.
Böylelikle Kamu İhale Kanunu kamu personel rejimini köklü şekilde etkileyen uygulamaların yasal dayanağını oluşturmuştur. Bu olgu somut olarak hizmet alım sözleşmelerindeki artış ile izlenebilmektedir.
Belediyeler taşeronlaşma sürecinden en çok etkilenen kurumlar olmuştur. Oysa belediyeler sosyal amaçlarla kurulmuş organizasyonlardır. Sosyal belediyecilikten neo-liberal belediyeciliğe kayışla birlikte, belediyeler piyasa ve sosyal yardım temelinde yeniden yapılanırken, belediye çalışanlarının çalışma koşulları ve sözleşmeleri de bu süreçten etkilenmiştir.
Bu çalışmada Türkiye’de kamuda ihale kanunu ile taşeron çalışmanın nasıl yaygınlaştığı ve bunun özellikle belediyeler üzerindeki etkileri, yerel yönetimlerin dönüşümü üzerinden irdelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Yerel yönetimler, Kamu İhale Kanunu, Taşeronlaşma, Yönetişim, Katılımcılık

Kaynakça

• Bayramoğlu, S. (2015). Toplumcu Belediye: Nam-ı Diğer Belediye Sosyalizmi. Ankara: Notabene Yayınları.
• Bremner, R. H. (1950). The Civic Revival in Ohio: Municipal Ownership and Economic Privilege. The American Journal of Economics and Sociology, 9(4), 477–482. http://www.jstor.org/stable/3483553
• BSB (2007). IMF gözetiminde on uzun yıl, 1998-2008 farklı hükümetler, tek siyaset. Bağımsız Sosyal Bilimciler, İstanbul: Yordam Kitap.
• Cilavdaroğlu, A. (2019). Personel Hizmeti Sunan Belediye Şirketleri. Sayıştay Dergisi, (113), 181 - 205.
• DİSK-AR (2019). Sendikalaşma Araştırması:Türkiye’de Sendikalaşma, Toplu İş Sözleşmesi Kapsamı ve Grevler (2013-2019), Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Dairesi (DİSK- AR), 27/02/2019 http://disk.org.tr/wp-content/uploads/2019/02/Sendikalasma-Arastirmasi.pdf
• Dogliani, P. (2002). European Municipalism in the First Half of the Twentieth Century: The Socialist Network. Contemporary European History, 11(4), 573–596. http://www.jstor.org/stable/20081861
• Doğan, E. ve Akın, C. (2021). Sermaye Birikim Sürecinin Aktörü Olarak Yerel Yönetimler: Türkiye’deki Büyükşehir Belediyelerinin Bütçe Gelirleri ve Giderleri İçin Kümeleme Analizi (2009-2018). Mülkiye Dergisi, 45(3),731-769.
• Durmaz, O. S. (2016). Neo-Liberal Sosyal Politika Rejiminin Tesisi ve AKP. Çalışma ve Toplum, 2016/1, 48, 143-168.
• Ercan, F. ve Ş. Oğuz (2006). Sınıfsal Bir İlişki ve Süreç Olarak Ölçek: Kamu İhale Yasası. Praksis, 15, Ekim 2006.
• Güler, B. A. (2003). Yönetişim: Tüm İktidar Sermayeye, Ankara: Praksis, Kış- Bahar, 9, 93-116.
• Gürakar, E. Ç. (2018). Kayırma Ekonomisi AKP Döneminde Kamu İhaleleri, İstanbul: İletişim Yayınları
• Harvey, D. (2013). Asi şehirler, (Çev. Ayşe Deniz Temiz), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• ILO (2001). The Impact of Decentralization and Privatization on Municipal Services: Report for discussion at the Joint Meeting on the Impact of Decentralization and Privatization on Municipal Services, International Labour Organization Geneva, 15-19 October 2001
• https://www.ilo.org/public/english/standards/relm/gb/docs/gb283/pdf/jmmsr.pdf Erişim[11/08/2023] İBB (2019). İstanbul Büyükşehir Belediyesi 2018 Faaliyet Raporu, https://www.ibb.istanbul/Uploads/2019/5/IBB-FAALIYET-RAPORU-2018-v4.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• Kaya, Ö. M., Sezgin, E., Kıran, M. D. (2018). Belediye İşçilerinin Ücret Düzeyleri: Pilot Bir Uygulama, Emek Araştırma Dergisi (GEAD) , 9 (14), Aralık 2018, 103-118.
• KHK (2017). 20/11/2017 tarihli ve 696 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/12/20171224-22.htm) Erişim[01/10/2023]
• KİK (2023). Kamu İhale Kurumu, İhale İstatistikleri https://www.ihale.gov.tr/ihale_istatistikleri-45-1.html [Erişim: 13.10.2023]
• KİK (2019). Kamu İhale Kanunu Gerekçesi, http://www.ihale.gov.tr/DokumanDownload.aspx?DokumanID=995 [Erişim: 02.09.2019]
• Koç, Y. (2001). Taşeronluk ve Fason Üretim: Sorunlar, Çözümler, Ankara: Türk-İş Eğitim Yayınları. http://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1322171572b.pdf
• Koray, M. ve Temiz, H.E. (2014). Merkezi Yönetimle İlişkiler, Kısıtlar ve Harcamalar Çerçevesinde Sosyal Belediyecilik ve Dört Büyükşehir Belediyesi Açısından Uygulamalar. Çalışma ve Toplum, 42.
• Lefebvre, H. (2015). Şehir Hakkı, Türkçesi: Işık Ergüden, İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Mevzuat (2019a). 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu, Mevzuat Bilgi Sistemi http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4734.doc [Erişim: 02.09.2019].
• Mevzuat (2019b). 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, Mevzuat Bilgi Sistemi [Erişim: 02.09.2019].
• Mevzuat (2019c). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.6111.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• MİGM (2019a). 2010 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler//2010_yili_faaliyet_raporu- 20190429162338.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• MİGM (2019b). 2011 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler//2011_yili_faaliyet_raporu- 20190429162446.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• MİGM (2019c). 2013 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler//2013_yili_faaliyet_raporu- 20190429162653.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• MİGM (2019d). 2015 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler//2015_yili_faaliyet_raporu- 20190429163013.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• MİGM (2019e). 2017 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler/2017_m-_gnl_faal_rpr-20180904082437.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• MİGM (2022a). 2018 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler/2018_faal-yet_raporu_kapakl-- 20191205075619.pdf [Erişim: 01.10.2023]
• MİGM (2022b). 2019 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler/2019-yili-mahall--i-dareler-genel-faal-yet- raporu-18082020-20200818142825.pdf [Erişim: 01.10.2023]
• MİGM (2022c). 2020 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler/2020_yili_mahall-_idareler_genel_faal- yet_raporu-20210621180102.pdf [Erişim: 01.10.2023]
• MİGM (2022d) 2021 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler/2021_yili_mahall-_-dareler_genel_faal- yet_raporu-20220720132303.pdf [Erişim: 01.10.2023]
• MİGM (2022e). 2022 Yılı Mahalli İdareler Genel Faaliyet Raporu, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/icerikler/faal-yet-raporu_4-20230904213511.pdf [Erişim: 01.10.2023]
• Öngel, F.S. (2019). Sendika-Kooperatif İlişkileri ve Sendikaların Yatırım Faaliyetleri. Krize Karşı Kooperatifler içinde, Der: F. Serkan Öngel ve Uygar D. Yıldırım, İstanbul: NotaBene Yayınları.
• Özdemir, F. (2021). Personel Çalıştırılmasına Dayalı Hizmet Alımı Ve Belediye Şirketlerinde “İşçi Statüsü”, Emek Araştırma Dergisi (GEAD), 12(19), Haziran 2021.
• Özveri, M. (2010). Alt İşveren: İş Hukukunun Altının Oyulması ve Yargı Kararları. TES-İŞ Dergisi (Ağustos 2010), 110-122
• Puolokainen T., Jaansoo, A. (2018). Bureaucracy and Service Delivery In: Farazmand, A. (eds) Global Encyclopedia of Public Administration, Public Policy, and Governance. Springer, Cham, 603-605.
• Resmi Gazete (01/01/2018). Kamu kurum ve kuruluşlarında personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı sözleşmeleri kapsamında çalıştırılmakta olan işçilerin sürekli işçi kadrolarına veya mahalli idare şirketlerinde işçi statüsüne geçirilmesine ilişkin 375 sayılı kanun hükmünde kararnamenin geçici 23 ve geçici 24 üncü maddelerinin uygulanmasına dair usul ve esaslar, Tebliğ https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/01/20180101-5.htm
• Resmi Gazete (11/09/2014). İş Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması İle Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanun, 11/09/2014, Resmî Gazete Sayı: 29116 (Mükerrer) http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4735.pdf [Erişim: 02.09.2019]
• Resmi Gazete (25/02/2011). Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Ve Diğer Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, 27857 (mükerrer), Kanun No: 6111, Kabul tarihi: 13/02/2011 http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/02/20110225M1-1.htm
• Sayan, İ. Ö. (2018). Türkiye’de Kamuda Taşeron İşçi İstihdamı: 696 Sayılı KHK’ya İlişkin Bir Değerlendirme, Emek Araştırma Dergisi (GEAD), 9(14), Aralık 2018, 51-64.
• SBB (2019) Kamu Sektörü İstihdam Sayıları, 2018-2019 Dönemi, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, http://www.sbb.gov.tr/kamu-istihdami/
• Standing, G. (2014). Prekarya, (Çev. Ergin Bulut), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şafak, C. (2004). 4857 Sayılı İş Kanunu Çerçevesinde Taşeron (Alt İşveren) Meselesi. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 51, Mart/Nisan, 111-132.
• Şengül, T. (2001) Kentsel Siyaset ve Çelişki- Kapitalist Kentleşme Süreçleri Üzerine Yazılar, İstanbul: Dünya Yerel Yönetim ve Demokrasi Akademisi (WALD).
• TBB (tarihsiz) İhtiyaç Fazlası İşçilerin Nakline İlişkin Rehber (6111 Sayılı Kanunun 166’ncı Maddesine Göre), Türkiye Belediyeler Birliği, s.3
• http://www.tbb.gov.tr/storage/userfiles/rehber_ve_bilgi_notlari/6111_torba_isci_fazla.pdf
• TBMM (2019). Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, https://www.tbmm.gov.tr/anayasa/anayasa_2018.pdf
• Thompson, E. P. (2006). İngiliz İşçi Sınıfının Oluşumu, (Çev. Ayşe Buğra), İstanbul: Birikim Yayınları.
• TÜİK (2019). Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları (M), Dinamik Sorgulama, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr Erişim [26.09.2019]
• UNDP (2020). Catalyzing Private Sector Investment In Climate Smart Cities, Publication World Bank Group United Nations Development Programme and, Global Infrastructure Facility, Tuesday, 11 August, 2020
• WB World Bank (1989). Sub-Saharan Africa: From Crisis to Sustainable Growth. A Long-Term Perspective Study. International Bank for Reconstruction and Development (World Bank). Washington, USA. 1989. https://documents1.worldbank.org/curated/en/498241468742846138/pdf/multi0page.pdf Erişim [26.08.2023]
• WB World Bank (2000). Cities in Transition:World Bank Urban and Local Government Strategy, International Bank for Reconstruction and Development (World Bank). Washington, USA. 2000.