1980-2019 DÖNEMİ TARIM SAYIMLARI ÇERÇEVESİNDE TÜRKİYE TARIMINDA DÖNÜŞÜMÜN MEKANİZMALARI

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 42, 143 - 170, 29.06.2024

Akif Dincer , Bahadır Aydın

https://doi.org/10.56524/msydergi.1312224

Öz

1980 sonrasında tarım sektörü, uluslararası kurumlar tarafından yeniden yapılandırılmış ve büyük bir dönüşüme tabi tutulmuştur. Bu dönemde uluslararası kurumlar ve ulus-ötesi şirketler tarafından dayatılan şirketleşme yanlı politikalar, kırsal alanda metalaşmayı teşvik ederek küçük üreticileri hedef almıştır. 1980’li yıllardan itibaren dayatılan şirketleşme yanlı politikalar, tarımda liberalleşme, Tarım Kanunu, Tohumculuk Kanunu ve Sözleşmeli Üretim gibi yeni mekanizmalarla sağlanmaya çalışılmıştır. Bu mekanizmalarla uygulanmaya konulan politikalarla küçük üretici büyük ölçüde tasfiye edilmiş ve geri kalan üreticiler, sözleşmeli üretim ilişkileri ile kendi tarlalarında çalışan proleterlere ya da kendi tarlalarının bekçilerine dönüşmüştür. Bu çalışma, 1980-2019 döneminde işletme sayısı ve arazi büyüklüğündeki değişimi ve arazi tasarruf biçimlerine ilişkin verileri inceleyerek, tarımda kapitalist üretim ilişkilerinin hangi mekanizmalar aracılığıyla gerçekleştiğini ortaya koymaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Küçük Üreticilik, Tarımsal yapı, Tarımda Şirketleşme, Türkiye Tarımı, Kapitalist Tarım

Kaynakça

• Ağaç, Medeni (2022), Tarımda yeniden yapılanma ve emeğin dönüşümü: Siirt fıstığı örneği, Politik Ekonomik Kuram , 6 (2) , s. 422-453.
• Amin, Samir (1997), Emperyalizm ve Eşitsiz Gelişme. (Çev. Semih Lim), (İstanbul: Kaynak Yayınları).
• Aydın, Bahadır (2005), Ölçek Büyüklüğü, Toprak Parçalılığı ve Arazinin Tasarruf Şekline Göre Tarımsal İşletmelerin Analizi, (Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası).
• Aydın Bahadır (2007), Tarımda Sözleşmeli Üretim Modeli. Ekonomik Yaklaşım, 18(65), s. 91 - 105.
• Aydın Zülküf (2018), Çağdaş Tarım Sorunu, (Ankara: İmge Kitabevi Yayınları).
• Henry Bernstein, (1977), Notes on Capital and Peasantry. Review of African Political Economy, 4 (10), s. 108-117.
• Boratav, Korkut (2004), Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm, (Ankara: İmge Yayınları)
• Boratav, Korkut (2007), Türkiye İktisat Tarihi, (Ankara: İmge Kitabevi).
• Büke, Aatakan (2011), Kapitalizm, Azgelişmişlik ve Küreselleşme: Tarımsal Sınıflar II. M. Ecevit ve F.Güneş (Ed.), Toplumsal Tabakalaşma ve Eşitsizlik, ( Eskişehir: A.Ü Açıköğretim Fakültesi Yayınları): 70-97
• Büke, Atakan ve F, Kübra Gökdemir (2010), Günümüz Kapitalist Tarımında Küçük Meta Üretimi ve Toprak Mülkiyeti İlişkisi. Toprak Mülkiyeti Sempozyum Bildirileri, (Yay. Haz.: Sonay Bayramoğlu), (Ankara: Memleket Yayınları).
• Chayanov, Alexander Vasilyevich (1966), TheTheory of Peasant Economy, (ed.) D. Thorner, B. Kerblay ve R.E.F. Smith. Homewood, (lllinois: Richard Irvin fort he American Economic Assocation).
• Çelik, Çoşku, (2017), “Kırsal Dönüşüm ve Metalaşan Yaşamlar: Soma Havza’sında İşçileşme Süreçleri ve Sınıf İlişkileri”, Praksis Dergisi, 43 (1), s.785-810.
• Değirmenci, Selma (2019), Türkiye’de Tarım Kapitalistleşirken Talepler ve Yasalar, (İstanbul: SAV).
• DİE (1980), Genel Tarım Sayımı, Tarımsal işletmeler (Hane Halkı) Araştırması Sonuçları, (Ankara: DPT Matbaası).
• DİE (1991), Genel Tarım Sayımı, Tarımsal İşletmeler (Hane Halkı) Araştırma Sonuçları, (Ankara: DİE).
• DİE (2001). Genel Tarım Sayımı, Tarımsal İşletmeler (Hane Halkı) Araştırma Sonuçları, (Ankara)
• Dincer, Akif (2022), Tarım Sayımları Çerçevesinde Köylülüğün Dönüşümü. Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bolu.
• Dincer, Akif (2023), “Tarım Sayımları Çerçevesinde Tarım İşletmeleri ve Kullanılan Arazi Büyüklüğündeki Değişim ve Bu Değişimin Bölgesel Yansımaları”, Fiscaoeconomia, 7 (2), s. 1557-1590.
• DPT (2000). Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), (Ankara: DPT Yayınları).
• DPT (1995). Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000), (Ankara: DPT)
• Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (2013), 2013-2017 Tarım Stateji Planı. (Ankara: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı).
• Güler, Birgül Ayman (2005), Yeni Sağ ve Devletin Değişimi, Yapısal Uyarlama Politikaları 1980-1995, (Ankara: İmge Kitabevi)
• Güler, Birgül Ayman (2005a), Devlette Reform Yazıları, (Ankara: Paragraf Yayınevi).
• Günaydın, Gökhan (2006), Türkiye Tarım Sektörü, Tarım ve Mühendislik (76-77), s. 12-27.
• Günaydın, G. (2010). Tarım ve Kırsallıkta Dönüşüm, Politika Transferleri Süreci/ AB ve Türkiye, (Ankara: Tan Yayınevi)
• Günaydın, Gökhan (2002), Küreselleşme ve Türkiye Tarımı. Ankara: TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Tarım Politikaları Yayın Dizisi No:3
• Günaydın, Gökhan (2004), Türkiye Tarım Politikalarına Çokuluslu Şirketlerin Etkisi. Tarım ve Mühendislik TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası Yayın Organı, 13-21.
• Günaydın, Gökhan (2014), “Köylülüğün Dönüşümü”, Aysu, Abdullah, ve M. Serdar Kayaoğlu (Der.) Köylülükten Sonra Tarım: Osmanlı’dan Günümüze Çiftçinin İlgası ve Şirketleşme, (Ankara: Epos Yayınları): 457-534
• Günaydın, Gökhan (2005), “ “Neoliberal İman” Yıllarının Tarımdaki Tahribatı” Teori, s. 44-52.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (1999). IMF-Niyet Mektubu-Türkiye. (https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2018/11/IMF- -yap%C4%B1lan-Stand-By-D%C3%BCzenlemesine-%C4%B0li%C5%9Fkin-09.12.1999-Tarihli-Niyet-Mektubu.pdf, 27.04.2023 tarihinde erişim sağlandı.
• Kautsky, Karl (1988) The Agrarian Question, Vol I&II, (London: Zwan Publications).
• Kazgan, Gülten (1988), 2000 Yılında Türk Tarımı: Biyoteknoloji ve GAP Ne getirebilecek? Pamuk,Şevket ve Toprak, Zafer (Der), Türkiye’de Tarımsal Yapılar (1923-2000), (Ankara: Yurt Yayınları): 257-271.
• Kalkınma Bakanlığı (2014a). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018). Ankara: Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018).
• Kaygısız, Ferhan (2001), “Uygulanan Genel Ekonomik Politikaların Hayvancılık Sektörü Üzerindeki Etkileri”, İktisat Dergisi, (412), s. 66-74.
• Kaymak, Muammer (2010), “Tarımda Kapitalist Dönüşümün Klasik Modeli: İlkel Birikimden Tarımsal Kapitalizme İngiliz Tarımı”, Toplum ve Hekim, 25(2), s.85-102
• Lenin, Vladimir Ilyic (1975), Rusya’da Kapitalizmin Gelişmesi, (Ankara: Sol Yayınları).
• Lewontin, Richard C (2000), “The Maturing of Capitalist agrıculture: Farmer as Proletarian”, Monthly Review Press, 50(3), s. 93-106.
• Marx, Karl (2016), Fransız Üçlemesi, (İstanbul. Yordam Yayınları).
• McMicheal, Philip (2006), “Peasant Prospect in the Neoliberal Age”, New Political Economy, 11 (3), s. 407-418
• McMicheal, Philip (2006a), “Reframing Development: Global Peasant Movements and the New Agrarian Question”, Canadian Journal of Development Studies, 27 (4), s. 471-483.
• McMicheal, Philip (2005), “Global Development and the Corporate Food Regime”, New Directions in the Sociology Of Global Development Research In Rural Sociology And Development, (11), s.265-299.
• Mıddendorf Gerad, Skladany Mike, Ransom Elizabeth ve Busch Lawrence (2000) New Agrıcultural Bıotechnologıes: The Struggle For Democratıc Choıce: Magdoff F, J.B Foster ve F.H Buttel (der). Hungry for Profit: The Agribusiness Threat to Farmers, Food and Enviroment, (New York: Monthly Review Press): 107-123
• Oral Necdet, Sarıbal Orhan ve Şengül Haydar (2015), Cumhuriyet Döneminde Uygulanan Tarım Politikaları, N. Oral (Der), Türkiye’de Tarımın Ekonomi Politiği 1923-2013, (İstanbul: Ziraat Mühendisleri Odası, Notabene Yayınları): 71-90
• Oyan, Oğuz (2015). Tarımda IMF-DB Gözetiminde 2000’li Yıllar. N. Oral içinde, Türkiye’de Tarımın Ekonomi Politiği 1923-2013, İstanbul: Ziraat Mühendisleri Odası, Notabene Yayınevi): 111-130.
• Özkaya, Tayfun (2014), Türkiye’de Tohumculuğunun Tarihsel Gelişimi. A. Aysu, M. S. Kayaoğlu (der) içinde, Köylülükten Sonra Tarım Osmanlıdan Günümüze Çiftçinin İlgası ve Şirketleşme, (Ankara: Epos Yayınları): 71-81.
• Ulukan, Umut (2009), Türkiye Tarımında Yapısal Dönüşüm ve Sözleşmeli Çiftçilik: Bursa Örneği, Sosyal Araştırmalar Vakfı.
• Roseberry, William (1978), “Peasants As Proletarians”, Critique of Anthropolog, 3 (11), s. 3-18.
• Şahinöz, Ahmet (2014), Küresel Ekonomiden Küresel Tarım Politikalarına Uluslararası Aktörler: IMF, DB, DTÖ. Aysu A, Kayaoğlu S (der). Köylülükten sonra Tarım: Osmanlıdan Günümüze Çiftçinin İlgası ve Şirketleşme içinde, (Ankara: Epos Yayınları): 411-454.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2019). Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) Verileri.
• Tarım ve Orman Bakanlığı. (2019). III. Tarım Şurası Çalışma Grup Belgeleri 1. Cilt. (Ankara: T.C Tarım Ve Orman Bakanlığı).
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2019a). III. Tarım Şurası Çalışma Grup Belgeleri 3 Cilt, (Ankara: T.C Tarım ve Orman Bakanlığı).
• Tarım ve Orman Bakanlığı (2018). Tohumculuk Politika Sektör Belgesi 2018-2022, T.C Tarım ve Orman Bakanlığı.
• Taşdoğan, Bilgen ve Ağdemir Zeynep (2019), “Kapitalizm, Devlet ve Köylü: Gaziantep Köylerinde Ampirik Bir Çalışma”, Politik Ekonomik Kuram , 3 (2) , s. 289-337.
• TCMB (2001). Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı, (Ankara: Merkez Bankası).
• Turmus Binici, Ezgi (2021), “Kapitalist Gelişim İçinde Samsun Köylüsü: Bir Alan Araştırmasının Gösterdikleri”, İstanbul İktisat Dergisi - Istanbul Journal of Economics, 71 (1), s. 317-340.
• TÜİK. (2011), İstatistik Göstergeler 1923-2010, (Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası).
• Vergopoulos, Kostas (1978), “Capitalism and Peasant Productivity”, The Journal of Peasant Studies, 5 (4), s. 446-465.
• 5488 sayılı Tarım Kanunu.(18/04/2006). Resmi Gazete (sayı: 26149).
• 5553 sayılı Tohumculuk Kanunu. (31/10/2006). Resmi Gazete(sayı: 26340).
• 7442 sayılı Orman Kanunu ve Bazı Yasalarda Değişiklik Yapmasına Dair Kanun.(23/03/2023).Resmi Gazete ( sayı:32154
• 12/07/2001 tarih ve 2001/2707 karar sayılı “Tarım Reformu Uygulama Projesi Faaliyetlerinin Finansmanı için Dünya Bankasından sağlanan 600 Milyon ABD Doları Tutarındaki Krediye İlişkin İkraz anlaşması ile Ek Mektupların Onaylanması Hakkında Karar” Resmi Gazete (Sayı: 24461).
• 3291 sayılı “Kamu İktisadi Teşebbüslerin Özelleştirilmesi Hakkında Kanun” .(28/05/1986). Resmi Gazete (sayı:19126)
• 28/04/2008 tarihli “Sözleşmeli Üretim ile İlgili Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” Resmi Gazete (sayı: 26858).