AN OVERLOOKED COMPONENT IN ENSURING CLIMATE CHANGE RESILIENCE AND DISASTER RISK MANAGEMENT IN CITIES: URBAN ECOSYSTEM SERVICES

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 43, 341 - 392, 28.12.2024

Çiğdem Tuğaç

https://doi.org/10.56524/msydergi.1457356

Öz

Türkiye's location in the Mediterranean macro-climatic region, vulnerable to climate change, and the damages caused by extreme weather events necessitate resilience in cities housing 83% of the population. A paradigm shift in the approach to ecosystem services, key to urban resilience, is crucial. This study evaluates their role in urban climate resilience and disaster management, examines Türkiye’s current situation, and offers policy recommendations. Investments in ecosystem services are found to support resilience through climate-sensitive, cost-effective solutions. Protecting these services, integrating them into urban planning, and ensuring sustainability are vital. Legislative changes, capacity building, and public awareness are also necessary.

Anahtar Kelimeler

Disaster Risk Management, Resilience, Ecosystem Services, Climate Change, City

TÜRKİYE KENTLERİNDE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE DİRENÇLİLİĞİN VE AFET RİSK YÖNETİMİNİN SAĞLANMASINDA KENTSEL EKOSİSTEM HİZMETLERİ

Öz

Türkiye’nin iklim değişikliğine kırılgan Akdeniz makro-iklim bölgesindeki konumu ve afetlerde yaşanan kayıp-zararlar, nüfusun %83’ünün yaşadığı kentlerde dirençliliğin sağlanmasını gerektirmektedir. Kentsel dirençliliğin temel unsurlarından olan ekosistem hizmetlerine yaklaşımda paradigma değişikliğine gidilmelidir. Bu çalışmanın amacı, kentlerde iklim dirençliliğinin sağlanmasında ve afet yönetiminde ekosistem hizmetlerinin rolünü değerlendirmek ve Türkiye’de kentsel ekosistem hizmetlerinin mevcut durumunu analiz ederek, politika önerileri sunmaktır. Çalışmada ekosistem hizmetlerine yapılan yatırımların, iklim duyarlı ve maliyet etkin çözümler geliştirerek dirençliliği ve afet yönetimini desteklediği sonucuna ulaşılmıştır. Ekosistem hizmetleri unsurlarının korunması, kentsel planlama aracılığıyla yaygınlaştırılması ve sürdürülebilirliklerinin sağlanması geleceğe yönelik politikalardır. Bunun için mevzuat değişiklikleri yapılmalı, idari kapasite ve toplumsal farkındalık geliştirilmelidir.

Anahtar Kelimeler

Afet Risk Yönetimi, Dirençlilik, Ekosistem Hizmetleri, İklim Değişikliği, Kent

Kaynakça

• Abbasi, Kamran, Parveen Ali, Virginia Barbour, Thomas Benfield, Kirsten Bibbins-Domingo, Stephen Hancocks, Richard Horton, Laurie Laybourn-Langton, Robert Mash, Peush Sahni, Wadeia Mohammad Sharief, Paul Yonga ve Chris Zielinski (2023), “Time to Treat the Climate and Nature Crisis as One Indivisible Global Health Emergency”, British Dental Journal, 235, s. 551–552.
• Altıparmak, Özlem (2024), “Sendai Afet Risk Azaltma Çerçevesi”, https://dogadernegi.org/wp-content/uploads/2024/02/Bilgi-Notu-3.pdf (14.03.2024).
• Anadolu Ajansı (2018), “Ordu'nun İlçelerini Sel Vurdu”, https://www.aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/ordunun-ilcelerini-sel-vurdu/1225684 (10.01.2024).
• Arca, Deniz (2012), “Afet Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Algılama”, Karaelmas Fen ve Mühendislik Dergisi, 2 (2), s. 53-61.
• Arslantaş, Fethiye, Kübra Ceviz ve Ayşegül Çil (2020), Şehirlerde Yeşil Altyapı ve Doğa Tabanlı Çözümler İyi Uygulama Örnekleri, (Ankara: Doğa Koruma Merkezi).
• Baş, Esin ve Nur Sinem Partigöç (2023), “İklim Değişikliğine Karşı Dirençli Kentler: Kentsel Isı Adası Etkisi Bağlamında Bir İnceleme”, Resilience, 7 (1), s. 183-198.
• Başak, Esra, Nuket İ. Çetin, Can Vatandaşlar, Pınar Pamukcu-Albers, Armağan A. Karabulut, Semiha D. Çağlayan, Tuba Besen, Günay Erpul, Özge Balkız, Başak A. Çokçalışkan, Esra Per ve Gülden Atkin (2022), “Ecosystem Services Studies in Turkey: A National-scale Review”, Science of The Total Environment, 844, 157068.
• Bibri, Simon Elias, John Krogstie ve Mattias Kärrholm (2020), “Compact City Planning and Development: Emerging Practices and Strategies for Achieving the Goals of Sustainability”. Developments in the Built Environment, 4 (20), s. 1-20.
• Bosher, Lee, Ksenia Chmutina ve Dewal van Niekerk (2021), "Stop Going Around in Circles: Towards A Reconceptualisation of Disaster Risk Management Phases", Disaster Prevention and Management, 30 (4/5), s. 525-537.
• C40 (2022), “Urban Water Management: Creating Climate-Resilient Cities”, https://www.c40knowledgehub.org/s/article/Urban-water-management-Creating-climate-resilient-cities?language=en_US (14.02.2024).
• CBD (2011), Convention on Biological Diversity, (Montreal, Quebec: Secretariat of the CBD, UNEP)
• CBD (2022a), “The Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework”, https://www.cbd.int/gbf (12.02.2024).
• CBD (2022b), “Decision Adopted by The Conference of The Parties to The Convention on Biological Diversity: 15/4. Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework”, https://www.cbd.int/doc/decisions/cop-15/cop-15-dec-04-en.pdf (12.02.2024).
• CBD (2024), 2030 Targets (With Guidance Notes)”, https://www.cbd.int/gbf/targets (11.07.2024).
• Chelleri, Lorenzo (2012), “From The «Resilient City» To Urban Resilience: A Review Essay on Understanding and Integrating the Resilience Perspective for Urban Systems”, Documents d’Anàlisi Geogràfica, 58 (2), s. 287-306. CNNTürk (2018), “Rize'de Dere Yatağındaki 7 Katlı Apartmanın Yıkımına Başlandı”, https://www.cnnturk.com/turkiye/rizede-dere-yatagindaki-7-katli-apartmanin-yikimina-baslandi?page=1 (15.01.2024).
• Costanza R, Ralph d’Arge, Rudolf de Groot, Stephen Farber, Monica Grasso, Bruce Hannon, Karin Limburg, Shahid Naeem, Robert V. O’Neill, Jose Paruelo, Robert G. Raskin, Paul Sutton ve Marjan van den Belt (1997), “The Value of The World’s Ecosystem Services and Natural Capital”, Nature, 387, s. 253–260.
• CRED, UCLouvain ve USAID (2024), 2023 Disasters in Numbers, (Brussels: CRED). Çalkaya, Mustafa ve Zeynep Duyar (2024), “6 Bin 418 Sulak Alan Kayıt Altına Alındı”, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/6-bin-418-sulak-alan-kayit-altina-alindi/3124693 (12.07.2024).
• Çiğdemim Derneği (2020), “Çiğdemim Mahalle Bostanı”, https://www.cigdemim.org.tr/?p=12937 (12.07.2024).
• ÇŞB (2012), Türkiye Cumhuriyeti İklim Değişikliği Eylem Planı 2011-2023, (Ankara: ÇŞB).
• ÇŞB (2019), “İklim Değişikliği ve Afet Önlemleri Genelgesi”, Genelge No: 2019/02, https://webdosya.csb.gov.tr/db/yerelyonetimler/haberler/22012019-18201-20190124141248.PDF (13.07.2024).
• ÇŞB (2020a), “Belediyelerde “Sıfır Atık İle İklim Değişikliği” Müdürlükleri Kurulacak”, https://csb.gov.tr/belediyelerde-sifir-atik-ile-iklim-degisikligi-mudurlukleri-kurulacak-bakanlik-faaliyetleri-29738 (10.07.2024).
• ÇŞB (2020b), Bölgesel İklim Değişikliği Eylem Planları, (Ankara: ÇŞB).
• ÇŞİDB (2024a), Ulusal Akıllı Şehirler Stratejisi ve Eylem Planı 2024-2030, (Ankara: ÇŞİDB).
• ÇŞİDB (2024b), “Döngüsel Ekonomi Nedir?”, https://dongusel.csb.gov.tr/hakkinda-i-105778 (10.07.2024).
• ÇŞİDB (2024c), “Çevresel Göstergeler: 9.3 Korunan Alanlar”, https://cevreselgostergeler.csb.gov.tr/korunan-alanlar-i-85778 (10.07.2024).
• DEWHA (2009), Ecosystem Services: Key Concepts and Applications, Occasional Paper No 1, (Canberra: Department of the Environment, Water, Heritage, and the Arts).
• DKM (2020), “Yeşil Altyapı ve Şehirler”, https://www.dogavesehirler.org/uploads/platform/01/yesil-altyapi-ve-sehirler.pdf (18.02.2024).
• Dubbeling Marielle, Marcia Caton Campbell, Femke Hoekstra ve René van Veenhuizen (2009), “Building Resilient Cities”, Urban Agriculture Magazine, 22, s. 3-11.
• EC (2019), “Ecosystem Services and Green Infrastructure”, https://ec.europa.eu/environment/nature/ecosystems/index_en.htm (24.01.2024).
• Elmqvist, Thomas, Charles L. Redman, Stephan Barthel ve Robert Costanza (2013), “Chapter 2: History of Urbanization and the Missing Ecology”, Elmqvist, Thomas, Michail Fragias, Julie Goodness, Burak Güneralp, Peter J. Macotullio, Robert I. McDonald, Susan Parnell, Maria Schewenius, Marte Sendstad, Karen C. Seto ve Cathy Wilkinson (Eds.), Urbanization, Biodiversity and Ecosystem Services: Challanges and Opportunities, (New York, London: Springer):13-30.
• Elobeid, Emma ve Miranda Schnitger (2023), “Bridging The Adaptation Gap: Can the Circular Economy Help?”, https://www.ellenmacarthurfoundation.org/articles/bridging-the-adaptation-gap-can-the-circular-economyhelp#:~:text=The%20circular%20economy%20can%20help,Wells%20had%20it%20all%20wrong (28.01.2024).
• EP (2023), “Circular Economy: Definition, Importance and Benefits”, https://www.europarl.europa.eu/news/en/headlines/economy/20151201STO05603/circular-economy-definition-importance-andbenefits#:~:text=What%20is%20the%20circular%20economy,cycle%20of%20products%20is%20extended (16.03.2024).
• EPA (2024), “Heat Island Effect”, https://www.epa.gov/heatislands (13.01.2024).
• EU (2021), “EU Adaptation Strategy”, https://climate.ec.europa.eu/eu-action/adaptation-climate-change/eu-adaptation-strategy_en (14.02.2024).
• Felipe-Lucia, R. Maria, Angela M. Guerrero, Steven M. Alexander, Jaime Ashander, Jacopo A. Baggio, Michele L. Barnes, Örjan Bodin, Aletta Bonn, Marie-Josée Fortin, Rachel S. Friedman, Jessica A. Gephart, Kate J. Helmstedt, Aislyn A. Keyes, Kailin Kroetz, François Massol, Michael J.O. Pocock, Jesse Sayles, Ross M. Thompson, Spencer A. Wood ve Laura E. Dee (2022), “Conceptualizing Ecosystem Services Using Social–Ecological Networks”, Trends in Ecology & Evaluation, 37 (3), s. 211-222.
• Galderisi, Adriana (2014), “Urban Resilience: A Framework for Empowering Cities in Face Of Heterogeneous Risk Factors”, Z magazine (Boston, Mass.), 11 (1), s. 36-58.
• Gómez-Baggethun, Erik, Åsa Gren, David N. Barton, Johannes Langemeyer, Timon McPhearson, Patrick O’Farrell, Erik Andersson, Zoé Hamstead, ve Peleg Kremer (2013), “Chapter 11: Urban Ecosystem Services”, Elmqvist, Thomas, Michail Fragias, Julie Goodness, Burak Güneralp, Peter J. Macotullio, Robert I. McDonald, Susan Parnell, Maria Schewenius, Marte Sendstad, Karen C. Seto ve Cathy Wilkinson (Eds.), Urbanization, Biodiversity and Ecosystem Services: Challenges and Opportunities, (New York, London: Springer):175-252.
• Guadagno, Lorenzo, Yaella Depietri ve Urbano F. Paleo (2013), “Urban Disaster Risk Reduction and Ecosystem Services”, Renaud, G. Fabrica, Karen Sudmeier-Rieux ve Marisol Estrella (Eds.), The Role of Ecosystems in Disaster Risk Reduction, (Tokyo, New York, Paris: United Nations University): 318-415.
• Gül, Aykut (2024), “Yerel Seçimler ve “Kent Tarımı Projeleri”, https://www.dunya.com/kose-yazisi/yerel-secimler-ve-kent-tarimi-projeleri/718386 (11.07.2024).
• Gül, Atila, Gizem Dinç, Tuğba Akın ve Aslı İ. Koçak (2020), “Kentsel Açık ve Yeşil Alanların Mevcut Yasal Durumu ve Uygulamadaki Sorunlar”, İdealkent, 11(Özel Sayı), s. 1281-1312.
• Hacar, Müslüm (2020), “A Rule-Based Approach for Generating Urban Footprint Maps: From Road Network To Urban Footprint”, International Journal of Engineering and Geosciences, 5 (2), s. 100-108.
• ICLEI (2017), “Making Nature-Positive Infrastructures”, https://cbc.iclei.org/financing-greener-cities-for-the-future-we-want-2/ (13.01.2024).
• ICLEI (2023), “COP28 Coalition for High Ambition Multilevel Partnerships (CHAMP) for Climate Action”, https://iclei.org/champ/ (11.07.2024).
• IEA (2023), “Buildings”, https://www.iea.org/energy-system/buildings (24.02.2024).
• IPBES (2019), Global Assessment Report of the Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services, (Bonn: IPBES Secretariat).
• IPCC (2021), “Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change”, https://report.ipcc.ch/ar6/wg1/IPCC_AR6_WGI_FullReport.pdf (23.01.2024).
• IPCC (2022), “Climate Change 2022: Impacts, Adaptation, and Vulnerability. Contribution of Working Group II to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change”, https://report.ipcc.ch/ar6/wg2/IPCC_AR6_WGII_FullReport.pdf (23.01.2024).
• IPCC (2024), “Sixtieth Session of the IPCC (IPCC-60)”, https://www.ipcc.ch/meeting-doc/ipcc-60 (10.07.2024).
• İBB (2019), “Dirençli Kentler İçin Bir Çerçeve Yeşil Odaklı Uyarlama Projesi”, https://direnclikent2019.izmir.bel.tr/YuklenenDosyalar/Dokumanlar/05022019_093903_KENTIMDE_IKLIM_DEGISIKLIGI_YETISKIN_BROSUR_(2).pdf (12.07.2024).
• İBB (2024), “Sünger Kent İzmir”, https://sungerkent.izmir.bel.tr/ (17.02.2024).
• İDB (2023a), “Taksonomi Çerçeve Dokümanı”, https://iklim.gov.tr/db/turkce/ proje-ler/files/Taksonomi%20%C3%87er%C3%A7eve%20Dok%C3%BCman%C4%B1(2).pdf (12.07.2024).
• İDB (2023b), “Taksonomi”, https://iklim.gov.tr/taksonomi-proje (10.07.2024).
• İDB (2023c), “Ülkemizin COP28'de Katıldığı Girişimler”, https://iklim.gov.tr/ulkemizin-cop28de-katildigi-girisimler-haber-4196 (10.07.2024).
• İDB (2024a), İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ve Eylem Planı 2024-2030, (Ankara: İDB).
• İDB (2024b), İklim Değişikliği Azaltım Stratejisi ve Eylem Planı, (Ankara: İDB).
• İDB (2024c), 2024-2028 Stratejik Plan, (Ankara: İDB).
• İklime Uyum Projesi (2024), “Faaliyetler”, https://iklimeuyum.org/faaliyetler/uyum-arac-kutusu/ (12.07.2024).
• İklimIN Projesi (2019), “Proje Hakkında”, https://www.iklimin.org/tr/proje-hakkinda/ (12.07.2024).
• İklim Duy Projesi (2021), “Proje Hakkında”, https://www.iklimiduy.org/proje-hakkinda/ (12.07.2024).
• Kirmencioğlu, Bilal (2015), Türkiye’de Dere Yataklarına Müdahalelerin Taşkınlar Üzerindeki Etkilerinin Değerlendirilmesi, Uzmanlık Tezi, (Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı).
• Kozaman, Senem ve Betül Şengezer (2013), “Sosyo-Ekolojik Sistem Yaklaşımı Bağlamında Türkiye’de Çevresel Değişimler ve Sosyo Ekonomik Yapı İlişkisi”, Megaron, 8 (3), s.179-189.
• Kremen, Claire (2005), “Managing Ecosystem Services: What Do We Need To Know About Their Ecology?”, Ecology Letters, 8, s. 468-479.
• Kremer, Peleg, Zoé Hamstead, Dagmar Haase, Timon McPhearson, Niki Frantzeskaki, Erik Andersson, Nadja Kabisch, Neele Larondelle, Emily L. Rall, Annette Voigt, Francesc Baró, Christine Bertram, Erik Gómez-Baggethun, Rieke Hansen, Anna Kaczorowska, Jaan-Henrik Kain, Jakub Kronenberg, Johannes Langemeyer, Stephan Pauleit, Katrin Rehdanz, Maria Schewenius, Chantal van Ham, Daniel Wurster ve Thomas Elmqvist (2016), “Key Insights for The Future of Urban Ecosystem Services Research”, Ecology and Society, 21(2), 29.
• Kumar, Prashant (2021), “Climate Change and Cities: Challenges Ahead”, Frontiers in Sustainable Cities, 3, s. 1-8.
• Lee, Jae-hyuck ve SoEun Ahn (2023), “Ecosystem Service Evaluation Based on Local Knowledge Of Residents Using Spatial Text-Mining”, Scientific Reports, 13, 22747.
• McPhearson, Timon, Erik Andersson, Thomas Elmqvist ve Niki Frantzeskaki (2015), “Resilience of and Through Urban Ecosystem Services”, Ecosystem Services, 12, s. 152-156.
• MEA (2005), Ecosystems and Human Well-being: Synthesis, (Washington, DC: Island Press).
• MGM (2024), “2023 Yılı İklim Değerlendirmesi”, https://www.mgm.gov.tr/FILES/iklim/yillikiklim/2023-iklim-raporu.pdf (01.02.2024).
• Mihai, Florin-Constantin, Ionut Minea ve Simona-Roxana Ulman (2023), “Chapter 8-Water Resources Preservation Through Circular Economy: The Case of Romania, Zamparas, G. Miltiadis, Grigorios L. Kyriakopoulos (Eds.), Water Management and Circular Economy, (Amsterdam: Elsevier): 143-176.
• MPGM (2024a), “Kıyı Alanları Dairesi Başkanlığı Görevleri”, https://mpgm.csb.gov.tr/birimler/kiyi-alanlari-dairesi-baskanligi/144 (10.07.2024).
• MPGM (2024b), “Kıyılarda Yaşanan Sorunlar”, https://mpgm.csb.gov.tr/kiyilarda-yasanan-sorunlar-i-84351 (14.02.2024).
• MPGM (2024c), “Bütünleşik Kıyı Alanları Yönetimi”, https://mpgm.csb.gov.tr/butunlesik-kiyi-alanlari-yonetimi-i-84353 (14.02.2024).
• Newell, P. Jashua, Alec Foster, Mairel Borgman ve Sara Meerow (2022), “Ecosystem Services of Urban Agriculture and Prospects for Scaling Up Production: A study of Detroit”, Cities, 125 (2022), 103664.
• OGM (2023), Orman Genel Müdürlüğü Stratejik Planı 2024-2028, (Ankara: OGM).
• Resmî Gazete (1983, 9 Ağustos), “Çevre Kanunu”, Resmî Gazete Sayısı: 18132, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (11.07.2024).
• Resmî Gazete (2004, 23 Temmuz), “Büyükşehir Belediyesi Kanunu”, Resmî Gazete Sayısı: 25531, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5216&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (11.07.2024).
• Resmî Gazete (2005, 3 Temmuz), “Belediye Kanunu”, Resmî Gazete Sayısı: 25874, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5393&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 (12.07.2024).
• Resmî Gazete (2014a, 4 Nisan), “Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği”, Resmî Gazete Sayısı: 28962, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=19546&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5 (12.07.2024).
• Resmî Gazete (2014b, 14 Haziran), “Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği”, Resmî Gazete Sayısı: 29030, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/06/20140614-2.htm (10.07.2024).
• Resmî Gazete (2017, 3 Temmuz), “Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliği”, Resmî Gazete Sayısı: 30113, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/07/20170703-8.htm (10.07.2024).
• Resmî Gazete (2021, 29 Ekim), “85 Nolu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Resmî Gazete Sayısı: 31643, https://www.resmig aze-te.gov.tr/eskiler/2021/10/20211029-35.pdf (11.07.2024).
• Richards R. Daniel ve Benjamin S. Thompson (2019), “Urban Ecosystems: A New Frontier for Payments For Ecosystem Services”, People and Nature, 1 (2), s.249–261.
• Sayıştay Başkanlığı (2022), Taşkın Risk Yönetimi, (Ankara: Sayıştay Başkanlığı).
• SBB (2023a), On İkinci Kalkınma Planı 2024-2028, (Ankara: SBB).
• SBB (2023b), Orta Vadeli Program 2024-2026, (Ankara: SBB).
• Schneider, Flurina (2024), “SBIK-F Research Group: Ecosystem Services and Social-Ecological Systems”, https://www.senckenberg.de/en/institutes/sbik-f/ag-ecosystem-services-and-social-ecological-systems/ (28.02.2024).
• Sharma, Anju ve Sara Venturini (2019), Pocket Guide to Adaptation Under the UNFCCC, (Oxford: ECBI).
• Srdjevic, Bojan, Zorica Srdjevic ve Milena Lakicevic (2019), “Urban Greening and Provisioning of Ecosystem Services Within Hesitant Decision-Making Framework”, Urban Forestry and Urban Greening, 43, 126371.
• Stone, Brian, Jason Vargo ve Dana Hbeeb (2012), “Managing Climate Change in Cities: Will Climate Action Plans Work?”, Landscape and Urban Planning, 102 (3), s. 263-271.
• TEMA (2024), “Sulak Alan Ekosistemleri ve Önemi”, https://sutema.org/sulak-alan-ekosistemleri-ve-onemi (14.01.2024).
• Ticaret Bakanlığı (2020), “Rejeneratif Tarım Nedir?”, https://ticaret.gov.tr/blog/sektor-haberleri/rejeneratif-tarim-nedir (10.01.2024).
• Ticaret Bakanlığı (2021), Yeşil Mutabakat Eylem Planı 2021, (Ankara: Ticaret Bakanlığı).
• TOB (2019a), Ulusal Biyoçeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı 2018-2028, (Ankara: TOB).
• TOB (2019b), Çölleşmeyle Mücadele Ulusal Stratejisi ve Eylem Planı 2019-2030, (Ankara: TOB).
• TOB (2019c), “Sulak Alanlar”, https://www.tarimorman.gov.tr/SYGM/Belgeler/Su%20Kalitesi%20H%C4%B0E%20Haber%202019/Sulak%20Alanlar%20ve%20Onemi.pdf (10.07.2024).
• TOB (2020), “Sulak Alan İzinleri Bir Tık Uzakta”, https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Haber/113/Sulak-Alan-Izinleri-Bir-Tik-Uzakta?TermStoreId=368e785b-af33-487d-a98d-c11d5495130b&TermSetId=293d6199-349f-40b6-89e5-041e30956ff8&TermId=fb841593-eb13-4a7b-90e6-762d1dc46795&UrlSuffix=113%2fSulak-Alan-Izinleri-Bir-Tik-Uzakta (10.07.2024).
• TOB (2023), Değişen İklime Uyum Çerçevesinde Su Verimliliği Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2023-2033), (Ankara: TOB).
• Tuğaç, Çiğdem (2024), Dünyada ve Türkiye’de İklim Değişikliği Kaynaklı Kayıp ve Zararlar, Etkilere Uyum ve Dirençlilik, (Ankara: Nobel Bilimsel Eserler).
• Tuğaç Çiğdem ve Banafsheh Mahdızadeh Dalır (2023), “Kentlerde İklim Değişikliğiyle Mücadelede Kentsel Dönüşümün Rolü ve Türkiye İçin Yaklaşımlar”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25 (Özel Sayı), s. 21-42.
• TÜİK (2023), “Kent-Kır Nüfus İstatistikleri, 2022”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/I ndex?p=Kent-Kir-Nufus-Istatistikleri-2022-49755 (12.07.2024).
• TÜİK (2024), “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2023”, https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2023-49684 (12.07.2024).
• Tülek, Betül ve Merve Ersoy Mirici (2019), “Kentsel Sistemlerde Yeşil Altyapı ve Ekosistem Hizmetleri”, Peyzaj, 2 (2019), s. 1-11.
• UKGBC (2015), “Demystifying Green Infrastructure”, https://www.ukgbc.org/wp-content/uploads/2017/09/Demystifying-Green-Infrastructure-report-FINAL.pdf (07.02.2024).
• UN (2024a), “Global Issues: Population”, https://www.un.org/en/global-issues/population (08.02.2024).
• UN (2024b), “Fast Facts on Climate and The Economy”, https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/fastfacts_economy.pdf (14.02.2024).
• UNCCD (2022), “United Nations Convention to Combat Desertification”, https://www.unccd.int/sites/default/files/2022-02/UNCCD_Convention_ENG_0_0.pdf (10.07.2024).
• UNDP (2023), “AB, Türkiye’de Yerel İklim Eylemini Harekete Geçirmeye Yönelik 22,2 Milyon Avro-luk Girişimi Finanse Ediyor”, https://www.undp.org/tr/turkiye/press-releases/ab-turkiyede-yerel-iklim-eylemini-harekete-gecirmeye-yonelik-222-milyon-avroluk-girisimi-finanse-ediyor (13.07.2024).
• UNDP (2024a), “Küresel Amaçlar”, https://www.kureselamaclar.org/ (17.02.2024).
• UNDP (2024b), “From Cacophony to Harmony”, https://www.undp.org/from-cacophony-to-harmony, (17.02.2024).
• UNDP ve IUCN (2021), Nature-Based Solutions for Climate Change Mitigation, (Nairobi and Gland: UNDP & IUCN).
• UNDRR (2015), Sendai Framework for Disaster Risk Reduction, (UNDRR).
• UNDRR (2024), “Wetland Loss/Degradation”, https://www.preventionweb.net/understanding-disaster-risk/terminology/hips/en0016#:~:text=Wetland%20loss%2Fdegradation%20is%20a,et%20al.%2C%202019) (12.03.2024).
• UNECE (2024), “Ecosystem Services”, https://unece.org/ecosystem-services-0 (14.02.2024).
• UNEP (2024a), “About Loss and Damage”, https://www.unep.org/topics/climate-action/loss-and-damage/about-loss-and-damage (13.02.2024).
• UNEP (2024b), “Cities and Climate Change”, https://www.unep.org/explore-topics/resource-efficiency/what-we-do/cities/cities-and-climate-change (22.01.2024).
• UNFCCC (1992), United Nations Framework Convention on Climate Change, (Rio de Janeiro: UNFCCC).
• UNFCCC (2015), Paris Agreement, (Paris: UNFCCC).
• UNFCCC (2020), “Loss and Damage Online Guide”, https://unfccc.int/sites/default/files/resource/Online_Guide_feb_2020.pdf (20.02.2024).
• UNFCCC (2021), “The 15 Minute City”, https://unfccc.int/news/the-15-minute-city (23.02.2024).
• UNFCCC (2023a), “Eighth National Communication and Fifth Biennial Report of Türkiye Under The UNFCCC”, https://unfccc.int/sites/default/files/resource/8NC-5BR%20T%C3%BCrkiy e.pdf (10.07.2024).
• UNFCCC (2023b), “Nationally Determined Contributions Under the Paris Agreement: Synthesis Report by the Secretariat (FCCC/PA/CMA/2023/12)”, https://unfccc.int/sites/default/fi les/resource/cma2023_12.pdf (10.07.2024).
• UN Habitat (2020), NUA Handbook, (Kenya: UN Habitat).
• UN Habitat (2022), World Cities Report 2022, (Kenya: UN Habitat).
• Van Zanten, Boris Ton, Gonzalo G. Goizueta, Luke Mckinnnon Brander, Borja Gonzalez Reguero, Robert Griffin, Kavita Kapur Macleod, Alida Ivana Beloqui Alves, Amelia Midgley, Luis Diego Herrera Garcia ve Brenden Jongman (2023), Assessing the Benefits and Costs of Nature-Based Solutions for Climate Resilience: A Guideline for Project Developers, (Washington D.C.: World Bank).
• WEF (2022), Biodivercities by 2030: Transforming Cities’ Relationship with Nature Report, (Geneva: WEF).
• World Bank (2011), Guide to Climate Change Adaptation in Cities, (Wahington DC.: World Bank).
• Yalçınkaya, Nermin Merve (2021), “Türkiye'de Kıyı Alanlarında Yaşanan Sorunlar Çerçevesinde Hukuki Süreçlerin İncelenmesi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20 (41), s.924-950.
• Yuvam Dünya Derneği (2024), “Türkiye İklim Krizi Algısı Araştırması 2024”, https://yuvamdunya.org/pages/turkiye-iklim-krizi-algisi-arastirmasi-2024 (13.07.2024).