TÜRKİYE AFET YÖNETİMİNDE KRİTİK BİLEŞEN NATECH: DEPREMLERİN TETİKLEDİĞİ ENDÜSTRİYEL KAZALAR

Yıl 2024, Cilt: 19 Sayı: 43, 463 - 490, 28.12.2024

Burcu Türkcan

https://doi.org/10.56524/msydergi.1533555

Öz

Natech (Natural Hazard Triggering a Tehcnological Disaster), şiddetli bir doğal afet sonrası endüstriyel bir alanda gerçekleşerek, ekonomik, çevresel ve beşeri zararlara neden olan kazadır. Cumhuriyet tarihinde 1999 Kocaeli Depremi ve 2023 Kahramanmaraş Depremleri sonrası büyük Natech vakaları ile karşılaşılmıştır. Ayrıca Türkiye’de gerçekleşmesi beklenen şiddetli depremler için Natech riskinin daima geçerli olduğunu söylemek mümkündür. Bu çalışmada Türkiye’de afet yönetiminde kritik bir bileşen olarak Natech işlenmektedir. Çalışmanın temel bulgusu, Türkiye’de deprem kaynaklı Natech vakalarına yönelik afet yönetim planlarının ulusal ve bölgesel düzeyde hazırlanmadığı, planların tesisler özelinde kaldığı şeklindedir. Türkiye’nin depremler kaynaklı Natech vakalarına yönelik afet yönetim planlarını detaylı olarak oluşturması gerektiği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, Deprem, Natech, Endüstriyel Kazalar

NATECH, A CRITICAL COMPONENT IN TURKIYE'S DISASTER MANAGEMENT: INDUSTRIAL ACCIDENTS TRIGGERED BY EARTHQUAKES

Öz

Natech (Natural Hazard Triggering a Technological Disaster) is the general heading of industrial accidents that cause environmental, economic and human damage, following a severe natural hazard. Türkiye has experienced four huge Natech accidents following 1999 Kocaeli Earthquake and 2023 Kahramamaraş Earthquakes. In addition, the Natech risk is always valid for severe earthquakes expected to occur in the future. In this study, the subject of Natech is discussed as a critical component in disaster management in Türkiye. The main finding of the study is that Türkiye has no specific regional or national Natech disaster management plans. Existing plans are prepared and adopted only by the relevant facilities. Hence, Türkiye should prepare detailed Natech risk assessments by taking into account all possible scenarios.

Anahtar Kelimeler

Disaster Management, Earthquake, Natech, Industrial Accidents, Türkiye

Kaynakça

• Abid, Sheikh Kamran, Sulaiman, Noralfishah, Chan, Shiau Wei, Nazir, Umber, Abid, Muhammad, Han, Heesup, Ariza-Montes, Antonio ve Vega-Munoz, Alejandro (2021), “Toward an Integrated Disaster Management Approach: How Artificial Intelligence Can Boost Disaster Management”, Sustainability, 13, s. 12560.
• AFAD (2024a), “Deprem Kataloğu”, https://deprem.afad.gov.tr/event-catalog (05.08.2024).
• AFAD (2024b), “Deprem Nedir?”, https://www.afad.gov.tr/deprem-nedir (07.08.2024).
• AFAD (2024c), “Türkiye Deprem Tehlike Haritası”, https://www.afad.gov.tr/turkiye-deprem-tehlike-haritasi (07.08.2024).
• AFAD (2024ç), “Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği”, https://www.afad.gov.tr/turkiye-bina-deprem-yonetmeligi (09.08.2024).
• AFAD (2024d), “AFAD 2024 – 2028 Stratejik Planı”, https://www.afad.gov.tr/stratejik-planlar (07.08.2024).
• AFAD (2022), “TARAP 2022 – 2030 Türkiye Afet Risk Azaltma Planı”, https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/28032022-TARAP-kitap_V6.pdf (07.08.2024). AFAD (2018), “Türkiye’de Afet Yönetimi ve Doğa Kaynaklı Afet İstatistikleri”, https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/35429/xfiles/turkiye_de_afetler.pdf (30.07.2024).
• AFAD (2014), “2014 – 2023 Büyük Endüstriyel Kazalar Yol Haritası Belgesi”, https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/3907/xfiles/endustriyel_kazalar_son.pdf (11.08.2024).
• Akar, Sevda (2013), “Doğal Afetlerin Kamu Maliyesine ve Makro Ekonomiye Etkileri: Türkiye Değerlendirmesi”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 21, s. 185 – 206.
• Altun, Fatih (2018), “Afetlerin Ekonomik ve Sosyal Etkileri: Türkiye Örneği Üzerinden Bir Değerlendirme”, Sosyal Çalışma Dergisi, 2 (1), s. 1 – 15.
• Anadolu Ajansı (02.03.2023), “İhracatçılar İskenderun Limanı Yangınındaki Zararlarının Tazmin Edilmesini İstiyor”. Birleşmiş Milletler (BM) (2015), “Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015”, https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n15/291/89/pdf/n1529189.pdf?token=JuklBli1M41TvBjcgD&fe=true (04.08.2024).
• Busini, Valentina, Enrico Marzo, Andrea Callioni ve Renato Rota (2011), “Definition of a Short-cut Methodology for Assessing Earthquake-related Na-Tech Risk”, Journal of Hazardous Materials, 192, s. 329 – 339.
• Campedel, Michela, Valerio Cozzani, Anita Garcia-Agreda ve Ernesto Salzano (2008), “Extending the Quantitative Assessment of Industrial Risks to Earthquake Effects”, Risk Analysis, 28 (5), s. 1231 – 1246.
• Cavallo, Eduardo, Andrew Powell ve Oscar Becerra (2010), “Estimating the Direct Economic Damages of the Earthquake in Haiti”, The Economic Journal, s. 298-312.
• CEDIM (2020), “Earthquake, Doganyol, Turkey, 24 January 2020”, https://www.cedim.kit.edu/download/FDA_Short_Report_Earthquake_Turkey_2020_-1.pdf (06.08.2024).
• Chakraborty, Anirban, Ahmed Ibrahim ve Ana Maria Cruz, (2018), “A Study of Accident Investigation Methodologies Applied to the Natech Events During the 2011 Great East Japan Earthquake”, Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 51, s. 208 – 222.
• Chiaia, Bernardino, Valerio De Biagi, Cristina Zannini Quirini, Luca Fiorentini, Vinicio Rossini ve Piera Maria Carli (2016), “A Framework for Natech Seismic Risk Assessment in Industrial Plants”, International Journal of Forensic Engineering, 3 (1-2), s. 86–105.
• Cruz, Ana Maria ve Norio Okada (2008), “Methodology for Preliminary Assessment of Natech Risk in Urban Areas”, Natural Hazards, 46, s. 199 – 220.
• Çağlayan Dündar, Hasan (2023), “6 Şubat Kahramanmaraş Depremlerinin İş Dünyasına Etkileri”, Çevre, Şehir ve İklim Dergisi, 2 (4), s. 262-281.
• Daniell, J. E., Khazai, B., Wenzel, F., ve Vervaeck, A. 2011. “The CATDAT Damaging Earthquakes Database”, Natural Hazards Earth System Science, 11, s. 2235–2251.
• Deniz Haber (02.03.2024), “İskenderun Limanı'ndaki Yangının Zararlarını Tazmin Tartışması”, https://www.denizhaber.net/iskenderun-limanindaki-yanginin-zararlarini-tazmin-tartismasi-haber-112615.htm (24.10.2024).
• DPT (1999), Depremin Ekonomik ve Sosyal Etkileri, Muhtemel Finansman İhtiyacı, Kısa - Orta ve Uzun Vadede Alınabilecek Tedbirler Raporu (Ankara: DPT Yayınları).
• Durukal, Eser, Mustafa Erdik, ve Eren Uçkan (2008), “Earthquake Risk to Industry in Istanbul and Its Management”, Natural Hazards, 44, s. 199 – 212.
• Dünya Bankası. (2023), “Earthquake Damage in Türkiye Estimated to Exceed $34 billion: World Bank Disaster Assessment Report”, https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2023/02/27/earthquake-damage-in-turkiye-estimated-to-exceed-34-billion-world-bank-disaster-assessment-report (06.08.2024).
• EM-DAT (2024), “The Internationl Disaster Database”, https://public.emdat.be/data (24.10.2024).
• E-Natech Database (2024), https://enatech.jrc.ec.europa.eu/ (24.10.2024).
• Erdoğan, Anıl ve Mehmet Çakmak (2023), “Büyük Endüstriyel Kazalara İlişkin Ulusal Kaza Veri Tabanı Eksikliği”, Çalışma İlişkileri Dergisi, 14 (1), s. 20 – 35.
• Erkal, Tevfik ve Mehmet Değerliyurt (2009), “Türkiye’de Afet Yönetimi”, Doğu Coğrafya Dergisi, 22, s. 147 – 164.
• EUR-Lex (2018), Directive 2012/18/EU of the European Parliament and of the Council of 4 July 2012 on the Control of Major-Accident Hazards Involving Dangerous Substances, Amending and Subsequently Repealing Council Directive 96/82/EC Text with EEA Relevance (23.09.2024).
• Euronews (9 Şubat 2023), “Deprem Fay Haritası: En Riskli Ülkeler Hangileri, Türkiye'de Hangi İl ve İlçeler Deprem Bölgesinde?” (23.09.2024).
• Euronews (17 Ağustos 2021), “Türkiye’yi Yasa Boğan 17 Ağustos 1999 Depreminin Ağır Bilançosu”, https://tr.euronews.com/2021/08/17/turkiye-yi-yasa-bogan-17-agustos-1999-depreminin-agir-bilancosu (06.08.2024).
• Evrensel Gazetesi (03.10.1999), “Depremzede Değil…Onlar Aksa’zede”, https://www.evrensel.net/haber/118129/depremzede-degil-onlar-aksa-zede (11.08.2024).
• Gopalakrishnan, Chennat ve Norio Okada (2007), “Designing New Institutions for Implementing Integrated Disaster Risk Management: Key Elements and Future Directions”, Disasters, 31 (4), s. 353 – 372.
• Genç, Fatma (2008), “Kriz İletişimi: Marmara Depremi Örneği”, Selçuk İletişim, 5 (3), s. 161 – 175.
• Girgin, Serkan ve Elisabeth Krausmann (2012), “Rapid Natech Risk Assessment and Mapping Tool for Earthquakes: RAPID-N”, Chemical Engineering Transactions, 26, s. 93 – 98.
• Girgin, Serkan (2011), “The Natech Events During the 17 August 1999 Kocaeli Earthquake: Aftermath and Lessons Learned”, Natural Hazards and Earth System Sciences, 11 (4), s. 1129 – 1140.
• Grimaz, Stefano ve Alberto Maiolo (2010), “The Impact of the 6th April 2009 L’Aquila Earthquake (Italy) on the Industrial Facilities and Life Lines. Considerations in terms of Natech Risk”, Working Paper, https://www.aidic.it/CISAP4//webpapers/65Grimaz.pdf Son Erişim Tarihi: 17.03.2024.
• Güven, Emel, Mehmet Pınarbaşı, Hacı Mehmet Alakaş, ve Tamer Eren (2024), “Organize Sanayi Bölgeleri’nin Natech Riskine Göre Değerlendirilmesi: Kocaeli İli İçin Bir Örnek”, Resilience, 8 (1), s. 13 – 30.
• Güven, Emel, Mehmet Pınarbaşı, Hacı Mehmet Alakaş, ve Tamer Eren (2023), “Doğal Afetlerin Tetiklediği Teknolojik Kazaların risk Azaltma Kriterlerinin ANP Yöntemiyle Ağırlıklandırılması”, Disaster Science and Engineering, 9 (1), s. 34 – 42.
• Güvendik, Gülin ve İpek Boşgelmez (2000), “Akrilonitril”, Ankara Eczacılık Fakültesi Dergisi, 29 (1), s. 31 – 58.
• HASUDER (Halk Sağlığı Uzmanları Derneği) (2023), “Depremlerle İlişkili Kimyasal Salınımlar”, https://hasuder.org (11.08.2024).
• Huang, Kongxing, Guohua Chen, Yunfeng Yang, ve Peizhu Chen (2020), “An Innovative Quantitative Analysis Methodology for Natech Events Triggered by Earthquakes in Chemical Tank Farms”, Safety Science, 128, s. 104744.
• Hürriyet (21 Ağustos 1999), “Zarar Çok Büyük”, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/zarar-cok-buyuk-39097341 (08.08.2024).
• Jaramillo, Christian (2009), “Do Natural Disasters Have Long-term Effects on Growth?”, Documento Centor de Estudios Sobre Desarrollo Economico. No. 5334.
• IAEA (2024), https://www.iaea.org/topics/response/fukushima-daiichi-nuclear-accident, (23.09.2024).
• Imaizumi, Asuka, Kaori Ito ve Tetsuji Okazaki (2016), “Impact of Natural Disasters on Industrial Agglomeration: The Case of the Great Kantō Earthquake in 1923”, Explorations in Economic History, 60, s. 52 – 68.
• Kabir, Golam, Haruki Suda, Ana Maria Cruz, Felipe Munoz Giraldo ve Solomon Tesfamariam (2019), “Earthquake-related Natech Risk Assessment Using a Bayesian Belief Network Model”, Structure and Infrastructure Engineering, 15 (6), 725 – 739.
• Korkmaz, Hüseyin (2006), “Antakya’da Zemin Özellikleri ve Deprem Etkisi Arasındaki İlişki”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 4 (2), s. 49 – 66.
• Krausmann, Elisabeth, Ana Maria Cruz ve Ernesto Salzano (2017), Natech Risk Assessment and Management: Reducing the Risk of Natural-Hazard Impact on Hazardous Installations, (Hollanda: Elsevier).
• Krausmann, Elisabeth ve Ana Maria Cruz (2013), “Impact of the 11 March 2011, Great East Japan Earthquake and Tsunami on the Chemical Industry”, Natural Hazards, 67, s. 811 – 828.
• Krausmann, Elisabeth, Elisabetta Renni, Michela Campedel ve Valerio Cozzani (2011), “Industrial Accidents Triggered by Earthquakes, Floods and Lightning: Lessons Learned from a Database Analysis”, Natural Hazards, 59, s. 285 – 300.
• Krausmann, Elisabeth, Ana Maria Cruz ve Bastien Affeltranger (2010), “The Impact of the 12 May 2008 Wenchuan Earthquake on Industrial Facilities”, Journal of Loss Prevention in the Process Industries, 23 (2), s. 242 – 248.
• Macit, İrfan (2019), “Bütünleşik Afet Yönetiminde Sendai Çerçeve Eylem Planının Beklenen Etkisi”, Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5 (1), s.175 – 186.
• Meadows, Donella H., Dennis L Meadows,., Jorgen Randers ve William W. III Behrens (1972), The Limits to Growth, (New York: Universe Books).
• Meadows, Donella H., Dennis L. Meadows ve Jorgen Randers (1992), Beyond the Limits, (ABD: Chelsea Green Publications).
• Meadows, Donella, Jorgen Randers ve Dennis Meadows, (2004), Limits to Growth: The 30-Year Update, (ABD: Chelsea Green Publications).
• Mechler, Reinhard (2003), Macroeconomic Impacts of Natural Disasters, (ABD: Dünya Bankası Yayınları). Milliyet (18.08.2024), “Katrilyonluk Tesis Alev Alev”, https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/katrilyonluk-tesis-alev-alev-5241568 (08.08.2024).
• Necci, Amos ve Elisabeth Krausmann (2022), “Natech Risk Management – Guidance for Operators of Hazardous Industrial Sites and for National Authorities”, EUR 31122 EN, Publications Office of the European Union, Lüksemburg. https://idrim.org/wp-content/uploads/2022/06/EUR-31122-EN-Guidance-for-Natech-risk-management.pdf (13.08.2024).
• NTV (06.02.2023), “BOTAŞ'tan Kahramanmaraş'ta Meydana Gelen Depreme İlişkin Açıklama”, https://www.ntv.com.tr/turkiye/botastan-kahramanmarasta-meydana-gelen-depreme-iliskin-aciklama,43Dpeann2k6A2qs07_-RHQ (24.10.2024).
• Onbaşı, Duygu (2024), “Deprem ve Hava Kirliliği”, Oya Ögenler, Gülçin Yapıcı ve Selda Okuyaz (Ed.), Olağandışı Durumlarda Sağlık: Deprem, (Yaz Yayınları: Afyon):119 – 133.
• Pereira, Alvaro (2006), “The Opportunity of a Disaster: The Economic Impact of the 1755 Lisbon Earthquake”, Journal of Economic History, 69 (2), s. 466–499.
• Resmi Gazete (02.03.2019), “Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmelik”, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/03/20190302-1.htm (11.08.2024).
• SBB (Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı) (2023), “2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu”, https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/2023-Kahramanmaras-ve-Hatay-Depremleri-Raporu.pdf (06.08.2024).
• Selçuk, Faruk ve Erinç Yeldan (2001), “On the Macroeconomic Impact of the August 1999 Earthquake in Turkey: A First Assessment”, Applied Economics Letters, 8 (7), s. 483-488.
• Simpson, Alanna Liegh (2022), “Project Information Document - Turkey Earthquake, Floods and Wildfires Emergency Reconstruction Loan - P176608”, Washington, D.C.: World Bank Group. http://documents.worldbank.org/curated/en/099515101252212235/Project0Inform0tion0Loan000P176608 (06.08.2024).
• Soylu, Nüvit (1999), “Toprak – Deprem İlişkisi. Tarım ve Mühendislik”, TMMOB, (Ziraat Mühendisleri Odası Yayını): 393 – 430.
• Steinberg, Laura, ASCE ve Ana Maria Cruz, (2004), “When Natural and Technological Disasters Collide: Lessons from the Turkey Earthquake of August 17, 1999”, Natural Hazards Review, 5 (3), s. 121.
• Sun, Wenjuan, Paolo Bocchini ve Brian Davison (2020a), “Applications of Artificial Intelligence for Disaster Management”, Natural Hazard, 103, s. 2631 – 2689.
• Sun Wenjuan, Paolo Bocchini, Brian Davison (2020b), “Resilience Metrics and Measurement Methods for Transportation Infrastructure: The State of the Art”, Sustainable Resilience Infrastructure, 5 (3), s.168–199.
• Suzuki, Takeyasu (2000), “The Axisymmeteric Finite Element Model Developed as a Measure to Evaluate Earthquake Responses of Seismically Isolated Tunnels”, 12th World Conference on Earthquake Engineering. Auckland, New Zealand.
• Şahin, Şakir (2019), “Türkiye’de Afet Yönetimi ve 2023 Hedefleri”, Türk Deprem Araştırma Dergisi, 1 (2), s. 180 – 196.
• Şeren, Çağrı (2006), Depreme Dayanıklı Prefabrike Betonarme Yapı Tasarımı ve Güçlendirilmesi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Mühendisliği Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• T.C. Sağlık Bakanlığı (2023), Deprem Alanlarında Çevre Sağlığı Klavuzu, (Hazırlayanlar: Ali Özer, Resul Buğdaycı ve İrem Bulut), https://deprem.saglik.gov.tr/depo/deprem/rehberler/hsgm-deprem-Cevre-sagligi-rehberi.pdf (11.08.2024).
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2024a), “Türkiye Sanayi Bölgeleri Atlası”, https://meydip.sanayi.gov.tr/#/sb-atlas (07.08.2024).
• T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2024b), Sanayi Bölgeleri, https://www.sanayi.gov.tr/sanayi-bolgeleri (07.08.2024).
• TOBB (2023), “TOBB Deprem Hasar Tespit Çalışmaları Raporu”, https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/Detay.php?rid=29748&lst=MansetListesi (05.08.2024).
• TÜPRAŞ (2024), “Raporlar”, https://www.tupras.com.tr/tr/raporlar, (07.08.2024).
• Türkcan, Burcu, Gül Şerife Huyugüzel Kışla ve Çağla Bucak, (2023), “Deprem ve Konut Fiyatları İlişkisi: Konutlarda Depreme Dayanıklılık Ekseninde İstanbul ve İzmir Analizleri”, Türk Coğrafya Dergisi, 83, 131 – 143.
• UNDDR (2024), “Towards Capacity Building in Natech: Risk Management in Central America, https://www.undrr.org/media/95689/download?startDownload=20240812 (13.08.2024).
• Yalova Gazetesi (18.08.2015), “Depremi de AKSA’nın Gazını da Unutmadık”, https://www.yalovagazetesi.com/depremi-de-aksanin-gazini-da-unutmadik (11.08.2024).
• Zanini, Mariano Angelo, Vianello Chiara, Flora Faleschini, Lorenzo Hofer ve Giuseppe Maschio (2016), “A Framework for Probabilistic Seismic Risk Assessment of Ng Distribution Networks”, Chemical Engineering Transactions, 53, s. 163 – 168.