Millî Mücadele Döneminde Türk-İngiliz İlişkilerinde General Charles Townshend’ın Arabuluculuk Faaliyetleri

Yıl 2022, , 247 - 270, 19.12.2022

Resul Köse

https://doi.org/10.16985/mtad.1122177

Öz

Öz
Kûtülamare esiri General Charlers Townshend, Mondros Ateşkes Antlaşması'nda Osmanlı Devleti ve İngiltere arasında aracılık yaptığı için serbest kaldı ve ülkesine döndü. Ancak Lloyd George Hükûmetinden beklediği ilgiyi göremediği gibi kendisine yeni bir görev de verilmedi. Townshend'ın Millî Mücadele Dönemi'nde Türkiye'ye olan ilgisi devam etti. İngiliz Hükûmetinin Türk karşıtı, Yunan yanlısı politikalarını bulduğu her fırsatta eleştirdi. Hatta taraflar arasında uzlaşı zemini oluşturmak için Hükûmetinin karşı çıkmasına rağmen milletvekili sıfatıyla Türkiye'ye geldi. Başkomutan Mustafa Kemal ve Hükûmet üyeleriyle görüştü. Fakat görüşmelere resmî bir sıfat ve somut tekliflerle gelmediği için bir sonuç çıkmadı. Townshend, Lozan'da da iki devlet arasında ilişkilerde arabulucu olmak istemiş ancak dikkate alınmamıştı. Bu dönemde Towsnhend'ın Türkiye'ye yönelik ilgisinde iki hedefi daha vardı. Bunlardan birincisi Türkler üzerindeki nüfuzunu kullanarak İngiliz Hükûmetince yeni bir göreve atanmaktı. İkincisi ise bağlantılı olduğu şirketlerle Türk Hükûmeti arasında malî ilişki kurarak menfaat sağlamaktı. İşte bu çalışmada Townshend'in Millî Mücadele Dönemi'nde Türk-İngiliz ilişkilerinde arabuluculuk faaliyetleri her yönüyle ele alınmıştır. Çalışmada arşiv belgeleri, süreli yayınlar, hatırat ve telif eserlerden istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Millî Mücadele Dönemi, Türk-İngiliz İlişkileri, Charles V. F. Townshend, Gazi Mustafa Kemal, Konya görüşmesi

Mediation Activities of General Charles Townshend in Turkish-British Relations in the Period of National Struggle

Öz

General Charles Townshend, who was taken as a prisoner during the Siege of Kut-al-Amara, was released from prison to assist with the negotiations between the Ottoman Empire and Britain in the Armistice of Mudros. When he returned to his country, he did not receive any welcome from the government of Lloyd George and he was not entrusted with a new mission. Townshend’s interest in Turkey persisted during the National Struggle Period. He criticized the anti-Turkish and pro-Greek policies of the British government at every occasion. Despite the opposition of his government, he also visited Turkey as a deputy to form a reconciliation ground between the two parties. Meanwhile, he met with the Commander-in-Chief Mustafa Kemal Paşa and members of the Turkish Government. However, these meetings did not lead to any fruitful results, since he could not claim an official position or offer a concrete proposal. His proposition to serve as a mediator between the two governments at Lausanne was not considered either. During this time, Towsnhend’s interest in Turkey served two purposes; first, he wanted to use his influence over the Turkish government as a leverage to be considered for a new mission by the British government. Second, by connecting the Turkish government to the companies with which he was affiliated in Britain, he clearly aimed to secure financial benefits for himself. Hence this study focuses on every aspect of the role of Townshend as a mediator in Turkish-British relations during the National Struggle Period. It takes into account archival documents, periodicals, memoirs and narratives.

Kaynakça

• Arşiv belgeleri: T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), T.C. Cumhurbaşkanlığı Arşivi, Türk Diplomatik Arşivi (TDA), TNA (The National Archive), FO (Foreign Office).
• Süreli Yayınlar: Akşam, 24 Temmuz 1922; 30 Temmuz 1922, Hâkimiyet-i Milliye, 23 Temmuz 1922; 25 Temmuz 1922; 27 Temmuz 1922; 28 Temmuz 1922; 30 Temmuz 1922; 4 Ağustos 1922, İkdam, 24 Temmuz 1922; 27 Temmuz 1922; 28 Temmuz 1922.
• Peyâm-ı Sabah, 31 Temmuz 1922, Vakit, 24 Temmuz 1922; 27 Temmuz 1922; 28 Temmuz 1922; 9 Aralık 1922; 10 Aralık 1922; 12 Aralık 1922., Zaman, 12 Kasım 1918; 25 Ekim 1918.
• 3. Araştırma, İnceleme ve Diğer Kaynaklar:
• Akandere, Osman- Güven, Cemal, “İngiliz Generali Townshend'ın Anadolu Seyahati ve Mustafa Kemal Paşa İle Konya’da Yaptığı Görüşme”, SÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Ata Dergisi, Sayı: 9, Konya 2002, ss. 1-38.
• Akandere, Osman, "Mondros Görüşmelerinde Bir Arabulucu: İngiliz Generali Townshend'ın Mondros Görüşmeleri Öncesi Üstlendiği Arabuluculuk Rolü", Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 40 (2020-Bahar), ss. 5-23.
• Aralov, S.İ., Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları 2, Çev. Hasan Ali Ediz, Yenigün Yay., 1997.
• Arşiv Belgelerine Göre Kûtü'l-Amâre Zaferi, Haz. Resul Köse vd., Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay., İstanbul 2016.
• Atatürk'ün Millî Dış Politikası (Millî Mücadele Dönemine Ait 100 Belge) 1919-1923, C.1, Belge No: 79, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1992.
• Bozkurt, Abdurrahman, İngiliz Perspektifinden Türkiye ve Millî Hareket (1918-1922), Ötüken Yay., İstanbul 2021.
• Gazi Mustafa Kemal (Atatürk), Nutuk-Söylev II. Cilt 1920-1927, 10. Baskı, Ankara 2019.
• Kaya, Hakan, Türkiye- İngiltere İlişkileri (1929-1939), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İstanbul 2019.
• Melek, Kemal, İngiliz Belgeleriyle Musul Sorunu (1890-1926), Üçdal Neşriyat, İstanbul.
• Mustafa Kemal Paşa İle Konya’da Yaptığı Görüşme”, SÜ Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Ata Dergisi, Sayı: 9, Konya-2002, ss. 1-38.
• Orbay, Rauf, Cehennem Değirmeni Siyasi Hatıralarım 2, Emre Yay., İstanbul 1993.
• Saygı, Tarık, İngiliz Generali Townshend ve Türkler, Parola Yay., İstanbul 2016.
• Şimşir, Bilâl N., Lozan Telgrafları C. I Türk Diplomatik Belgelerinde Lozan Barış Konferansı, 2. Baskı, TTK Yay., Ankara 2019.
• Şimşir, Bilâl N., Lozan Telgrafları C. II, TTK Yay., Ankara 1994.
• Tansel, Selâhattin, Mondros'tan Mudanya'ya Kadar IV, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1974.
• TBMM Gizli Celse Zabıtları, Devre 1, Cilt 3, İçtima Senesi III (31 Temmuz 1922).
• Tevetoğlu, Fethi, "Kızılaycı Hâmid Bey", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 3 (1987 ).
• Townshend, Charles V. F., Mezopotamya Seferim Kurna, Kûtülamare ve Selmanıpâk Muharebeleri, 2. Basım, Çev. Gürol Koca, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2021.