The First Ottoman Writer in Independent Azerbaijan: New Information About Ruşen Eşref’s Journey to Azerbaijan

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 442 - 461, 15.12.2025

Nihan Abir

https://doi.org/10.16985/mtad.1634597

Öz

The last years of World War I witnessed important developments in Turkey-Azerbaijan relations. After the Bolshevik revolution in October 1917, the Azerbaijani Turks, who gained a suitable ground for the struggle for independence when Russia was dragged into a civil war, established the Azerbaijan Democratic Republic on May 28, 1918, and this state continued its existence until the Soviets occupied the region on April 28, 1920. During this period, efforts were made to transfer the relations between the Ottoman Empire and Azerbaijan, which started primarily in the military field, to social, cultural and literary fields. One of the most important indicators of this effort was the Azerbaijan trip of Ruşen Eşref, one of the most important figures of the Ottoman press and literary life at that time. In this article, the reflections of Ruşen Eşref's Azerbaijan trip in the Azerbaijan newspaper, the most important press organ of the state, the impact it created among Azerbaijani intellectuals, and the notes of Ruşen Eşref's conference here are translated into Turkey Turkish for the first time and interpreted. In addition, Ruşen Eşref's writings about this trip after his return home were analyzed and his comments on Azerbaijan were evaluated in comparison with his discourses there.

Anahtar Kelimeler

ruşen eşref , ahmet cevat , Azerbaijan newspaper , history of Turkish literature , Turkish language , Turkish literature , travel writing

Bağımsız Azerbaycan’da İlk Osmanlı Muharriri: Ruşen Eşref’in Azerbaycan Seyahati Hakkında Yeni Bilgiler

Öz

I. Dünya Savaşı’nın son yılları Türkiye-Azerbaycan ilişkileri açısından önemli gelişmelere sahne olmuştur. Ekim 1917’deki Bolşevik devriminden sonra Rusya’nın iç savaşa sürüklenmesiyle bağımsızlık mücadelesi için uygun bir zemine kavuşan Azerbaycan Türkleri 28 Mayıs 1918’de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetini kurmuş, bu devlet 28 Nisan 1920’de Sovyetler bölgeyi işgal edene kadar varlığını sürdürmüştür. Bu dönemde Osmanlı ve Azerbaycan arasında öncelikle askerî alanda başlayan ilişkilerin sosyal, kültürel ve edebî sahalara taşınmasına da gayret edilmiştir. Bu gayretin en önemli göstergelerinden biri o dönemde Osmanlı basının ve edebî hayatının önemli simalarından Ruşen Eşref’in Azerbaycan seyahatidir. Bu yazıda Ruşen Eşref’in Azerbaycan seyahatinin devletin en önemli basın yayın organı Azerbaycan gazetesindeki yansımaları, Azerbaycan aydınları arasında yarattığı etki, Ruşen Eşref’in buradaki konferansının notları ilk defa Türkiye Türkçesine aktarılarak yorumlanmıştır. Ek olarak Ruşen Eşref’in yurda döndükten sonra bu seyahat ile ilgili yazdıkları incelenmiş ve Azerbaycan hakkındaki yorumları oradaki söylemleriyle karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

ruşen eşref , ahmet cevat , azerbaycan gazetesi , türk edebiyatı tarihi , türk dili , gezi yazısı

Kaynakça

• “Azerbaycan’ın Yavru Sancağını Taziz”, Vakit, No. 802, 31 Kanunusani 1336, s. 1-2.
• “Bakı Xəbərləri Konfrans [Bakü Haberleri Konferans]”, Azerbaycan, No. 23, 27 tǝşrini-ǝvvǝl sǝnǝ 1918, [27 Ekim 1918], s. 3.
• “Bakı Xəbərləri Ruşən Əşrəf bəy şəhərimizdə [Bakü Haberleri Ruşen Eşref Bey Şehrimizde]”, Azerbaycan, No. 17, 20 Tǝşrini-ǝvvǝl sǝnǝ 1918, s. 3.
• “Elan” [İlan], Azerbaycan, No. 20, 23 tǝşrini-ǝvvǝl sǝnǝ 1918, [23 Ekim 1918], s. 3.
• “Kafkasya’daki Türkler Bizim İçin Ne Düşünüyorlar?” Akşam, No. 88, 16 Kanunuevvel 1334, s. 1.
• “Yeni Gün Kafkasya’da”, Yeni Gün, No. 28, 2 Ekim 1334, s. 1.
• Azerbaycan Cumhuriyeti 1918-1920 Osmanlı Arşiv Belgeleri, haz. Qiyas Şükürov-Vasif Qafarov, Teas Press, İstanbul 2018.
• Azerbaycan Cumhuriyeti Osmanlı Basınında 1918-1920, haz. Qiyas Şükürov-Vasif Qafarov, Teas Press, İstanbul 2018.
• Cavad [Ahmet Cevat], “Ruşən Əşrəf Bəy [Ruşen Eşref Bey]”, Azerbaycan, No. 21, 24 tǝşrini-ǝvvǝl sǝnǝ 1918, [24 Ekim 1918], s. 3.
• Güzel, Kenan, Ahmet Cevat’ın Hayatı, Eserleri ve Edebi Şahsiyeti, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı Qafqaz Üniversitesi Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Bakü 2005.
• İmanov, Vügar, Azerbaycan-Osmanlı İlişkileri (1918), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2006.
• Resulzade, Mehmet Emin, Azerbaycan Cumhuriyeti Keyfiyet-i Teşekkülü ve Şimdiki Vaziyeti, Haz. İrfan Murat Yıldırım vd., İrfan Yayınları, İstanbul 1990.
• Ruşen Eşref Ünaydın Bütün Eserleri Dergi ve Gazete Yazıları Cilt 13, haz. Necat Birinci-Nuri Sağlam, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
• Ruşen Eşref, “Kafkasya’da Bir Cevelân 1”, Yeni Gün, No. 106, 14 Rebiulevvel 1337-19 Kanunievvel 1334/1918. s. 1-2.
• __________, “Kafkasya’da Bir Cevelân 2”, Yeni Gün, No. 111, 19 Rebiulevvel 1337-24 Kânunievvel 1334/1918, s. 1-2.
• __________, “Kafkasya’da Bir Cevelân 3”, Yeni Gün, No. 122, 30 Rebiulevvel 1137-24 Kânunisani 1335/1919, s. 1.
• __________, “Kafkasya’da Bir Cevelân 4”, Yeni Gün, No. 143, 21 Rebiulahir1337-25 Kânunısani 1335/1919, s. 1.
• __________, “Kafkasya’da Bir Cevelân 5”, Yeni Gün, No. 149, 28 Rebiülahir 1337-1 Şubat 1338/1919, s. 1.
• _________, “Kafkasya’da Bir Cevelân 6”, Eski Gün, No. 31, 21 Cemaziyelevvel 1337-22 Şubat 1335/1919, s. 3.
• “Ruşən Əşrəf Bəyin Şərəfinə Ziyafət, [Ruşen Eşref Bey’in Şerefine Ziyafet]”, Azerbaycan, No. 24, 28 Tǝşrini-ǝvvǝl sǝnǝ 1918, [28 Ekim 1918], s. 2.
• “Ruşən Əşrəf Və Ruşəni Bəylərin Konfransı [Ruşen Eşref ve Ruşeni Beylerin Konferansı]”, Azerbaycan, No. 25, 29 tǝşrini-ǝvvǝl sǝnǝ 1918, [29 Ekim 1918], s. 3.
• Ruşən Əşrəf, “Lalə” [Ruşen Eşref, “Lale”], Azerbaycan, No. 17, 20 Tǝşrini-ǝvvǝl sǝnǝ 1918, s. 2.
• Sağlam, Nuri, “Ruşen Eşref Ünaydın”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), 42, (2012), s. 336- 337.