Tarihî Kayıt’a (Shiji- 史记) Göre Fergana Vadisi

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 1 - 12, 16.06.2025

Adile Balcı

https://doi.org/10.16985/mtad.1639402

Öz

Han Hanedanlığı İmparatoru Wudi (武帝) döneminde (M.Ö 141-87) Yuezhilere elçi olarak gönderilen Zhang Qian (張騫, 138-126), Yuezhilere ulaşamadan Hunlara esir düştü. 10 yıllık Hun esaretinden sonra kaçmayı başaran Zhang Qian, batıya doğru ilerleyerek Fergana Vadisi topraklarına ulaştı. Birkaç yıl batı topraklarında kaldıktan sonra geri dönerken yeniden Hunlara esir düştü. 10 yılı aşkın bir süreyi Çin’in batısında geçiren Zhang Qian, Han Hanedanlığı topraklarına döndüğünde İmparator Wudi’ye Fergana Vadisi ile burada yaşayan etnik kökenlerin kültürleri ve yaşam tarzları hakkında rapor sundu. Bu çalışmada ilk defa Dayuan kelimesinin anlam karşılığının günümüz Özbekistan topraklarında yer alan Fergana şehrinin olmadığı, Shiji’de geçen Dayuan’ın, Fergana Vadisi olduğu literatüre kazandırılarak kavram kargaşasının ortadan kalkmasının sağlanması amaçlanmaktadır. Dönemin ana kaynağı ve Çin tarih yazımının temel metni Shiji (Tarihi Kayıt), tarihsel bir perspektiften incelenerek analiz-sentez yapılmıştır. Birincil kaynak olarak Çin kaynaklarından yararlanılmakla birlikte çok sayıda araştırma eserleriyle de çalışma desteklenmiştir. Nitel bir yaklaşım tercih edilerek araştırma verileri, doküman inceleme tekniğiyle ortaya konulmuştur. Ayrıca içerik analizi ile veriler çözümlenerek, Fergana Vadisi’ndeki halkların kültürleri ile birlikte İpek Yolu’nun ilk oluşum temellerinin atıldığı Han Hanedanlığı ile Fergana Vadisi arasında gerçekleşen Han-Dayuan savaşı sebepleri ile sonuçları ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hunlar , Han Hanedanlığı , Dayuan , Fergana Vadisi , İpek Yolu , Zhang Qian

Fergana Valley According to the Historical Record (Shiji-史记)

Öz

During the reign of Emperor Wudi (武帝) of the Han Dynasty (141–87 BC), Zhang Qian (張騫, 138–126), who was sent as an imperial envoy to the Yuezhi, was captured by the Xiong-nu before he could reach the Yuezhi. After 10 years of Xiong-nu captivity, Zhang Qian managed to escape and moved westward, reaching the territory of the Fergana Valley. After spending over a decade in West of China, Zhang Qian returned to the Han court and reported to Emperor Wudi about the Fergana Valley, including the cultures and lifestyles of the people living there. This study aims to resolve conceptual confusion by introducing, for the first time in the literature, the argument that the semantic equivalent of the word Dayuan is not the city of Fergana located in today's Uzbekistan, but but rather the Fergana Valley as referenced in the Shiji (Records of the Grand Historian). The Shiji, the principal source of the period and a foundational text of Chinese historiography, was examined from a historical perspective, and an analytical-synthetic approach was employed. While Chinese sources were utilized as primary references, the study was also supported by a wide range of scholarly research. Adopting a qualitative approach, the research data was gathered through document analysis. In addition, by analyzing the data with content analysis, the study explores the cultures of the peoples of the Fergana Valley, as well as the causes and consequences of the Han–Dayuan War—an event that occurred between the Han Dynasty and the Fergana Valley region, where the earliest foundations of the Silk Road were established.

Anahtar Kelimeler

Xiong-nu , Han Dynasty , Dayuan , Fergana Valley , Silk Road , Zhang Qian

Kaynakça

• Ban Gu, Han Tarihi, Zhonghua Shuju, Pekin 1995, (班固; 汉书, 中华书局, 北京, 1995年).
• Chen Tao, Üç Devlet Tarihi, Zhonghua Shuju, Pekin 1982, (陈寿; 三国志, 北京, 中华书局, 1982年).
• Fan Ye, Son Han Tarihi, Zhonghua Shuju, Pekin 1995, (范晔; 后汉书, 中华书局, 北京, 1995年).
• Eberhard, Wolfram, Çin Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1995.
• Ekrem, H. Nuraniye, Çin Elçisi Chang Chi’en’in Seyahatnamesine Göre Orta Asya’daki Etnik Gruplar, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1999.
• Gülez, Sema Gökenç, İpek Yolu’nun Öncüsü Zhang Qian’in Batı Bölgesi Seyahati ve Hun-Çin İlişkilerine Etkileri, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 2022.
• Kara, Gülnar, Çin Kaynaklarında Asya Hunları, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2021.
• Kara, Gülnar, “Asya Hunların (Xiongnu) Tarihinde Çinli Komutan Li Ling”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, VI/1, (Bahar 2021), s. 1-28.
• Linghu Defen, Zhou Tarihi, Zhonghua Shuju, Pekin 1988, (令狐德棻; 周书; 中华书局, 北京, 1988年).
• Liu, Xinru, The Silk Road in World History, Oxford University Press, New York 2010.
• Otkan, Pulat, Tarihçinin Kayıtları’na (Shiji) Göre Hunlar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2023.
• Ögel, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, I-II. Cilt, Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 2025.
• Özgül, Oktay, “İskitler’de Atalar Kültü ve Yurt Kavramı”, Düşünce Dünyasında Türkiz, (2018), s. 57-44.
• Pulleyblank, Edwin, A Sogdian Colony in Inner Mongolia, Brill, Leiden 1952.
• Sima, Qian, Shiji (Tarih Kayıtları), Juan 86, Cike Liezhuan (史记, 卷八十六, 刺客 列传), Zhonghua Shuju (中华书局), Beijing 1982.
• Sun Yuqin (孙玉琴), “Han Tang Shiqi Sichouzhilu Maoyi de Lishi Jingyan ji Xianshi Qishi (汉唐时期丝绸之路贸易的历史经验及其现实启示)”, Guoji Maoyi (国际贸易), 8, (2014), s. 16-20.
• Türker, Nurcan, Han Hanedanlığı Döneminde Hunlarla Yönetilen He Qin Politikası (Akrabalık ile Sağlanan Barış Politikası) ve Sonuçları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013. Wood, Frances, The Silk Road, University of California Press, Los Angeles 2004.
• Wang Zijin (王子今), “Qian Zhang Qian de Sichouzhilu yu Xiyu Shi de Xiongnu Shidai (前张骞的丝绸之路与西域史的匈奴时代)”, Gansu Shehui Kexue (甘肃 社会科学), 2, (2015), s. 10-16.