Ekber Şah ve Cihangir Şah Dönemlerinde Bâbürlü İmparatorluğu’nda Safran Üretimi

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 2, 926 - 938, 15.12.2025

Cihan Oruç

https://doi.org/10.16985/mtad.1662427

Öz

Safranın Hindistan’a ilk olarak Antik Persler tarafından getirildiği öne sürülmektedir. Ancak kesin tarihi bilinmemektedir. Tarihi kayıtlar, Hint soylularının safranı parfüm, oda spreyi, kıyafet boyası ve dekor olarak kullandığını işaret etmektedir. Safran, Hinduizm’den türeyen bütün dinlerde bazı ritüellerin gerçekleşmesinde önemli bir yere sahip olmuştur. En başından itibaren Keşmir’de yaygın olarak üretilen safran Bâbürlüler devrinde de buradaki önemini korumuştur. Bu çalışmada Bâbürlü hükümdarları Ekber Şah ve Cihangir Şah devirlerinde safran üretimini tüm yönleriyle ortaya koymak amaçlanmıştır. Safran çiçeğinin ekiminden hasatına kadar hangi işlemlerden geçtiği, nasıl ve hangi koşullarda toplatıldığı, ne kadar arazinin ekildiği, hangi miktarda ürün elde edildiği ve kaç paraya satıldığı göz önüne serilmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu baharatın Bâbürlü kültüründeki yeri açığa çıkarılmaya gayret edilmiştir. Çalışmada işaret edilen bu hususlar, öncelikle ana kaynakların verdiği bilgiler doğrultusunda ele alınmıştır. Araştırmamızda ikinci el kaynaklar da kullanılmıştır. Ekber Şah ve Cihangir Şah devirlerinde Safran üretim miktarlarının birbirine yakın olduğu görülmüştür. Ulaşılan rakamlardan Cihangir devrinde üretimin az da olsa arttığı anlaşılmıştır. Bu artışın, Ekber Şah döneminde yumuşatılan çalışma koşullarının Cihangir devrinde tekrar uygulamaya konmasıyla gerçekleştiği sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte safran fiyatlarında her iki dönemde benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. Ayrıca safranın Bâbürlü topraklarındaki Hinduların dini ve kültürel hayatında Müslümanlara göre daha fazla etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bâbürlü İmparatorluğu , Ekber Şah , Cihangir Şah , Safran , Keşmir , Bampur.

Saffron Production in the Baburid Empire During the Reigns of Akbar Shah and Jahangir Shah

Öz

It is suggested that saffron was first brought to India by the ancient Persians. However, the exact date is unknown. Historical records indicate that Indian nobles used saffron as perfume, air freshener, clothing colouring and decoration. Saffron has played an important role in the performance of certain rituals in all religions derived from Hinduism. Saffron, which was widely produced in Kashmir from the very beginning, maintained its importance during the Bāburean period. In this study, it is aimed to reveal all aspects of saffron production during the reigns of Bâbürlü rulers Akbar Shah and Jahangir Shah. It has been tried to reveal what processes the saffron flower went through from planting to harvesting, how and under what conditions it was collected, how much land was planted, how much product was obtained and how much it was sold for. In addition, an effort has been made to reveal the place of this spice in Bābürlu culture. These issues mentioned in the study have been addressed primarily in line with the information provided by the main source. Second-hand sources were also used in our research. It was observed that the saffron production amounts were close to each other during the reigns of Akbar Shah and Jahangir Shah. From the figures obtained, it was understood that the production increased slightly in the reign of Jahangir. It is concluded that this increase was realised as the working conditions, which were softened during the reign of Akbar Shah, were reintroduced in the reign of Jahangir. In addition, saffron prices were found to be similar in both periods. It is also concluded that saffron was more influential in the religious and cultural life of Hindus in Bābürlu lands than Muslims.

Anahtar Kelimeler

Baburid Empire , Akbar Shah , Jahangir Shah , Saffron , Kashmir

Kaynakça

• Abu’l Fazl, The Akbarnama of Abul Fazl, Vol. III, trans. H. Beveridge, The Asiatic Society, Calcutta 2000.
• Abul Fazl Allami, The Aini Akbari, Vol. I, trans. H. Blochman, Published Socitey of Bengal, Calcutta 1878.
• Abul Fazl Allami, Ain i Akbari of Abul Fazl-i-Allami, Vol. II, haz. H. S. Jarrett Colone, Royal Asiatic Society Of Bengal, Calcutta 1949.
• Chaudhary, P., A Study of Mughal Emperial Costumes and Designs During 16th and 17th Century, (Unpublished PhD Thesis), Aligarh Muslim University, Aligarh 2015.
• Claus, E.P., Pharmacognosy, Lea & Febiger, Philadelphia 1962.
• Dalby, A., Dangerous Tastes, The Story of Spices, University of California Press, California 2000.
• Dar, S. A., Socia Cultural and Economic Developments in Kashmir Under The Mughals (A.D. 1586-1753), (Unpublished PhD Thesis), Guru Nanak Dev University, Punjab 2016.
• Ghulām, Mukyi’d Dīn Sūfī, Kashīr, Being a History of Kashmīr From The Earliest Times to Our Own, In 2 Vol. Light & Life Publishers, New Delhi 1974.
• Husaini, A. M., Saffron: A High Value Cash Crop, Saffron Diversification in Non-traditional Areas: Problems and Prospects, ed. Firdous A. Nehvi, M. N. Khan, [t.y.]
• Jamshadi, J., “A few Persian Inscriptions of The Kashmir”, JBBRAS, II/2, (1926), s. 46-74.
• Jahangir, The jahangirnama, Memoirs of Jahangir, Emperor of India, trans. ed. and Annotated by Wheeler M. Thackston, Oxford University Press, New York 1999.
• Lawrence, W. R., The Valley of Kashmir, Oxford University Press, London 1895.
• Matoo, A. M., Kashmir Under The Mughals, 1586-1752, Golden Horde Enterprises, Srinagar 1988.
• Moreland, W. H., Jahangirs India: The Remonstrantie of Francisco Pelsaert, translated from the Dutch W. Heffer & Sons LTD, London 1925.
• Mousavi, S. Z., Bathaie, S. Z, “Historical Uses of Saffron: Identifying Potential New Avenues for Modern Research”, Avicenna Journal of Phytomedicine Received, II/1, (2011), s. 57-66.
• Muştu, Çiğdem, “Safranın (Crocus Sativus l.) Özellikleri, Tarihçesi ve Gıdalarda Kullanımı Üzerine Bir Araştırma”, Food and Health, VII/4, (2021), s. 300-310.
• Nureddin Muhammed Cihangir Gürkâni, Cihangirnâme (Tüzük-i Cihangiri), Musahhih. Muhammed Haşim, Bonyad-i Farhang-i İran, Tahran 1359.
• Prasad, B., History of Jahangir, The Indian Press, Allahabad 1930.
• Spence, C., “Saffron: The Colourful Spice”, International Journal of Gastronomy and Food Science, 34, (2023), s. 1-9.
• Tavernier, J. B., Travels in India, Vol. II, translated by Valentine Ball and Others, Oxford University Press, London 1925.