Habeşistan İmparatoru II. Menelik’in Silah Taciri: Serkiz Terziyan (1868-1915)

Yıl 2020, , 287 - 312, 18.12.2020

Sinan Çakar

https://doi.org/10.16985/mtad.840538

Cited By: 1

Öz

1868 yılında Osmanlı İmparatorluğu topraklarında Arapgir’de dünyaya gelen Serkiz Terziyan ilerleyen yıllarda bölgede meydana gelen çatışmalar nedeniyle Habeşistan’a göç etmişti. Habeşistan’da yaşayan akrabaları vasıtasıyla ticarete atılan Terziyan, kısa süre içerisinde bölgedeki önemli tüccarlardan biri haline
gelmişti. Ancak hem Habeşistan’daki valilerin birbiriyle mücadelesi hem de İtalya’nın Habeş topraklarını istila etmesi bölgedeki dengeleri alt üst etmişti. Mevcut durum Serkiz Terziyan’ın, Habeşistan İmparatoru II. Menelik ile tanışmasına dek devam etmişti. Daha önce kürk ve fildişi ticareti yapan Terziyan, Habeşistan
İmparatorunun himayesine girdikten sonra Avrupa ve Habeşistan arasında silah ticareti yapmaya başlamıştı. Zira II. Menelik’in, İtalya’ya karşı ülkesini savunabilmesi için Avrupa’da üretilen modern silahlara ihtiyacı vardı. Bu doğrultuda modern silahları temin etmesi için Terziyan’a birtakım imtiyazlar vermişti. Böylelikle imparator için gereken silahları temin etmek maksadıyla Avrupa’ya seyahatler düzenleyen Terziyan, Marsilya-Cibuti-Habeşistan hattında bir silah ticareti ağı kurmuş ve bu ağ sayesinde yıllarca bölgeye silah taşımıştır. Terziyan’ın Avrupa’daki hareketliliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun da dikkatini çekmişti. Avrupa’da bulunan Osmanlı elçi ve konsolosları Terziyan’ın faaliyetlerini Bâbıâli’ye rapor etmekteydi. Bu bağlamda Terziyan, bölgedeki Osmanlı diplomatlarını bir süre meşgul etmişti. Terziyan’ın temin ettiği silahlarla donatılan Habeş ordusunun 1896 yılında İtalya’yı mağlup etmesi ise onun tüm dünyada bir popülarite kazanmasına sebep olmuştu. Avrupa ve Amerika basınında kendine yer bulan Terziyan, kazandığı ün ile birlikte faaliyetlerine devam etmişti. Fakat 1906 yılında İtalya, İngiltere ve Fransa gibi devletlerin Kızıldeniz çevresinde ve Afrika özelinde yapılan silah kaçakçılığına engel olacak antlaşmalara imza atması sonucunda bölgedeki silah ticareti büyük oranda kesintiye uğratmıştı. Bu tarihten itibaren Terziyan, hayatının sonuna dek silah ticareti dışında farklı alanlarda faaliyet gösteren bir tüccar konumundaydı. Bu çalışmada silah taciri olan Serkiz Terziyan’ın yarattığı etkiye ve bölgedeki silah ticareti olgusuna yönelik farklı bir bakış açısı sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Habeşistan İmparatorluğu, Serkiz Terziyan, II. Menelik, Osmanlı İmparatorluğu, Kızıldeniz

The Arms Dealer of the Abyssinia Emperor Menelik II: Sarkis Terzian (1868-1915)

Öz

Sarkis Terzian was born in Arapgir in the territory of the Ottoman Empire in 1868 and emigrated to Abyssinia due to the conflicts that occurred in the region in the following years. Terzian, who trades with the help of his relatives living in Abyssinia, soon became one of the important traders in the region. However, both the struggle of the governors in Abyssinia and the occupation of Abyssinia by the Italians upset the balance in the region. The current political situation continued until he met Sarkis Terzian and the Emperor of Abyssinia. Terzian, who had previously traded in fur and ivory, started arms trade between Europe and Abyssinia after being under the patronage of the Abyssinian emperor. Indeed, Menelik needed modern weapons manufactured in Europe to defend his country against Italy. Accordingly, he gave certain privileges to Terzian to supply modern weapons. Thus, Terzian established an arms trade network on the Marseille-Djibouti-Abyssinia line, which carried weapons to the region for many years. Terzian’s mobility in Europe also attracted the attention of the Ottoman Empire. The Ottoman envoys and consuls in Europe were reporting Terzian’s activities to the goverment. The fact that the Abyssinian army, equipped with weapons supplied by Terzian, defeated Italy in 1896 caused him to gain popularity all over the world. Terzian had been featured in the European and American press because of his reputation. But in 1906, the governments of Italy, Britain and France had a treaty on arms trade to Africa. The agreement made has disrupted arms trade in the region. From this date, Terzian was a merchant operating in different areas other than the arms trade. The aim of this study is to present a different perspective on the influence of Sarkis Terzian, an arms dealer, and the phenomenon of arms trade in the region.

Anahtar Kelimeler

Abyssinia Empire, Sarkis Terzian, Menelik II, Ottoman Empire, The Red Sea

Kaynakça

• Adjemian, Boris, “Immigrants and Kings, Foreignness in Ethiopia, through the Eye of Armenian Diaspora”, African Diaspora, VIII/1, (2015), s. 15-33.
• Akalın, Durmuş ve Selim Parlaz, XIX. Yüzyılda Doğu Afrika’da Osmanlılar ve İtalyanlar, Kesit Yayınları, İstanbul 2015.
• Bournotian, George A., A Concine History of the Armenian People, Mazda Publishers, California 2003.
• Caulk, Richard Alan, Between the Jaws of Hyenas: A Diplomatic History of Ethiopia (1876-1896), Harraswitz Verlag, Wiesbaden 2000.
• Çakar, Sinan, Kızıldeniz’de İnsan ve Silah Kaçakçılığı (1890-1910), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2019.
• David, Mathew, Ethiopia The Study of a Polity 1540-1935, Eyrie & Spottiswode, London 1946.
• Dubois, Colette, L’or blanc de Djibouti, Editions Karthala, Paris 2003.
• Garretson, Peter P., A History of Addis Abäba from Its Foundation in 1886 to 1910, Harrasswitz Verlag, Wiesbaden 2000.
• Grant, Jonathan A., Rulers, Guns, and Money: The Global Arms Trade in the Age of Imperialism, Harvard University Press, Massachusetts 2007.
• Hüseyin Nazım Paşa, Hatıralarım, Selis Kitaplar, İstanbul 2007.
• Kavas, Ahmet, Osmanlı-Afrika İlişkileri, Tasam Yayınları, İstanbul 2006.
• Mclachlan, Sean, Armies of the Adowa Campaing 1896, Osprey Publishing, Oxford 2011.
• Özdağ, Abdullah, “Afrika’da Esir Ticaretinin Yasaklanması: Brüksel Konferansı (1890)”, Bölgesel Araştırmalar Dergisi, II/1, (2018), s. 244-302.
• Pankhurst, Richard, “Economic Change in Late Nineteenth and Early Twentieth Century Ethiopia: A Period of Accelerated Innovation”, Annales d’Ethiopie, XX, (2005), s. 195-220.
• Prothero, George Walter, Abyssinia, H. M. Stationery Office, London 1920.
• Sadık El-Müeyyed, Habeş Seyahatnamesi, haz. Mustafa Baydemir, Kaknüs Yayınları, İstanbul 1999.
• Schaefer, Charles, “The Politics of Banking: The Bank of Abyssinia, 1905-1931”, The International Journal of African Historical Studies, XXV/2, (1992), s. 361-389.
• Terzian, Avedis, “Memories of Ethiopian-Armenian Relations”, International Journal of Ethiopian Studies, VIII/1&2, (2014), s. 133-148.
• Uygun, Fatma, “Modern Mısır’da Nubar Paşa’nın Karma Mahkemeler Projesi ve Le Bosphore Egyptien Meselesinde Diplomatik Girişimleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVIII/65, (2019), s. 303-326.
• Uygun, Süleyman, Mesajeri Maritim Kumpanyası ve Osmanlı Devleti’nde Fransız Sömürgeciliği (1851-1914), (Yayımlanmış Doktora Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2014.
• Zewde, Bahru, A Modern Ethiopia 1855-1991, Addis Ababa University Press, Addis Ababa 2001.