ORTAÇAĞ İSLÂM DÜNYASINDA FARKLI İŞLETMECİLİK TÜRLERİ VE ORGANİZASYONEL YAPILARI -BİR TASLAK ÇALIŞMASI-

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 1, 73 - 95, 05.11.2014

Ahmet Özdal

Öz

Esasında sadece basit alım-satım işlerinin gerçekleştirildiği bir bakkal dükkânı da işletmecilik kapsamında değerlendirilebilir. Ancak bu makalede ele alınan birkaç işletmecilik türü (maden çıkarma, imalât, seyyar satıcılık, hamam, dabakhane ve değirmen işletmeciliği, taşımacılık) gerek yapılanmaları ve gerekse çalışma biçimleri açısından gelişmiş ve karmaşık görünümdedirler. Bu işletmecilik türlerinin bazıları girişimci açısından tam bir kumar oyunudur. Diğer bazıları ise sağladığı gelir çok yüksek olmasa bile risk açısından daha güvenilirdirler. Aynı şekilde bazı işletmecilik türleri dönemsel ve tek seferlik projeler şeklinde iken bazıları da – diğer şartlar olumlu kaldığı takdirde – süreğen yapıdadırlar.

Farklılıkları nedeniyle bu işletmecilik türlerinin her biri, birbirinden farklı yatırımcı grupları tarafından tercih edilebilmektedirler. Mesela yüksek risk içeren maden ve inci arayıcılığını hırslı, gözü pek girişimciler
cazip bulurken diğer yanda hamam benzeri işletmelere daha çok üst düzey yöneticiler, yaşlı tüccarlar ve sabit gelir getiren akarlara ihtiyaç duyan vakıflar ilgi gösterirler.

Anahtar Kelimeler

İslâm iktisadı; Ortaçağ ekonomisi; Ortaçağ endüstrileri; sınaî üretim; işletmecilik.

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Bar Hebraeus Gregory, Abu’l-Farac Tarihi I-II, (çev. Ömer Rıza Doğrul), Ankara 1999.
• Alptekin, Coşkun, Dımaşk Atabegliği (Tog-Teginliler), Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları 424/4, İstanbul 1985.
• Arslantaş, Nuh, İslâm Dünyasında İktisadî ve İlmî Hayatta Yahudiler, İstanbul 2009.
• Ashtor, Eliyahu, “Geç Ortaçağlarda Ortadoğu’nun Ekonomik Gerileyişi (Bir Taslak)”, (çev. Abdulhalık Bakır - Pınar Koçoğlu Ülgen) - Alparslan Kılınç, (Ortaçağ Tarihi Metinlerine Dair Çeviriler - 2 içerisinde, s. 509-548 arasında), Ankara 2008.
• Ashtor, Eliyahu, “Geç Ortaçağlarda Yakındoğu Şeker Endüstrisi Teknolojisinin Gerileyişine Bir Örnek”, (çev. Abdulhalık Bakır - Pınar Koçoğlu Ülgen), (Ortaçağ Tarihi Metinlerine Dair Çeviriler – 1 içerisinde, s. 763-834 arasında), Ankara 2008.
• Ashtor, Eliyahu, “Yakındoğu Alkali Külleri ve Avrupa Endüstrileri”, (çev. Abdulhalık Bakır - Pınar Koçoğlu Ülgen), (Ortaçağ Tarihi Metinlerine Dair Çeviriler – 1 içerisinde, s. 717-762 arasında), Ankara 2008.
• Bakır, Abdulhalık, Ortaçağ İslâm Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi, Ankara 2000.
• Bakır, Abdulhalık, Ortaçağ İslâm Dünyasında Madencilik ve Maden Sanayi, Ankara 2002.
• Bakır, Abdulhalık, Ortaçağ İslâm Dünyasında Taş ve Toprak Mamulleri Sanayi, Ankara 2001.
• Bakır, Abdulhalık, Ortaçağ İslâm Dünyasında Tekstil Sanayi, Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara 2005.
• Baytop, Turhan, Türk Eczacılık Tarihi, İstanbul 1985.
• Bozkurt, Nebi, “Deri”, DİA, Cilt: IX, İstanbul 1994.
• Büzürg b. Şehriyâr Râmhürmüzî, ’Acâibü’l-Hind, (çev. Can Ceylan), İstanbul 2009.
• Câhız, Ebu Osman Amr b. Bahr, et-Tebassur bi’t-Ticâre, (thk. Hasan Hüsni Abdülvehhab), Dımaşk (Mecmaü’l-İlmi el-Arabi), 1932.
• Çelik, Aydın, Fatımiler Döneminde Kahire Şehri, Fırat Üniversitesi Basımevi, Elazığ 2008.
• Ebu’l-Fidâ, el-Mâlik b. Muayyed İmâdeddîn, Takvîmu’l-Buldân, (nşr. M. Reinaud – Baron M. Guckin), Paris 18 GoIteIn, Shelomo D., A Mediterranean Society I, Economic Foundations, Berkeley 1967.
• HInz, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, (çev. Acar Sevim), İstanbul 1990.
• HIttI, Philip K., Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi, (çev. Salih Tuğ), İstanbul 2011.
• Hizmetli, Mustafa, Endülüs’te Hisbe Teşkilâtı, Ankara 2011.
• Hizmetli, Mustafa, Tarihte Şehir ve Pazar, Ankara 2012.
• Hobson, John M., Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri, (çev. Esra Ermert), İstanbul 2011.
• Hudûdu’l-Âlem mine’l-Meşrik ile’l-Mağrib, (haz. V. Minorsky), (çev. Abdullah Duman - Murat Ağarı), İstanbul 2008.
• İbn Battuta, Ebu Abdullah Muhammed Tancî, Tuhfetü’n-Nuzzâr fî Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr, (çev. A. Sait Aykut), Seyahatname, I-II, İstanbul 2004.
• İbn Cübeyr, Rıhlet el-Kinanî, (çev. İsmail Güler), Endülüs’ten Kutsal Topraklara-Seyahatname, İstanbul 2008.
• İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım Muhammed el-Bağdadî, Sûretü’l-Arz, (ed. J. H. Kramers), Leiden 1939.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail İmâdü’d-dîn İbn Ömer ed-Dımışkî, el-Bidâye ve’n-Nihâye fi’t-Tarih 1-14, (haz. Mehmet Keskin), İstanbul 1994.
• İbnü’l-Belhî, Farsnâme, (çev. Abdulhalık Bakır), (Ortaçağ Tarihi Metinlerine Dair Çeviriler – 1 içerisinde, s. 21-148 arasında), Ankara 2008.
• İdrisî, Ebu Abdullah Muhammed et-Tâlî, Nüzhetü’l-Müştâk fî İhtirâki’l-Âfâk, I-II, Kahire 1994.
• İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed el-Fârisî el-Kerhî, Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, (ed. M. J. de Goeje), Leiden 1967.
• Kalkaşendî, Ebu’l-Abbâs Şehâbeddîn Ahmed b. Ali, Subh’l-A’şâ fî Sınâ’ati’l-İnşâ I-XIV, (thk. Muhammed Hüseyin Şemseddîn), Beirut (Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye), 1987.
• Kazvînî, Ebu Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed, Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İbâd, Beirut, t.y. Makdîsî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, Ahsenü’t-Tekâsîm fî Ma‘rifeti’l-Ekâlîm, nşr. M. J. De Goeje, Leiden (E. J. Brill), 1906.
• Makrîzî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ali, el-Mevâizu ve’l-İ‘tibâr bi Zikri’l-Hıtati ve’l-Âsâr, I-II, Kahire 1270.
• Mazaherî, Ali, Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, (çev. Bahriye Üçok), İstanbul 1972.
• Nâsır-ı Husrev, Sefernâme, (çev. Abdülvehap Tarzi), İstanbul 1950. el-Ömerî, Ebu’l-Abbâs Şehabeddîn Ahmed b. Yahyâ İbn Fazlullah, Mesâlikü’l- Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr Devletü’l-Memâliki’l-Ûlâ, (thk. Dorothea Krawulsky), Beirut (el-Merkezü’l-İslâmî li’l-Buhus), 1986. Rugoft, Milton, Marco Polo: Çin Seyahati, (çev. Hande Loddo), İstanbul 2003.
• Sezgin, Fuat, İslâm’da Bilim ve Teknik I - V, İstanbul 2008.
• Şamî, Ahmed, “Körfez ve Uzak Doğu Ülkeleri Arasındaki Ticarî Münasebetler ve Bu Münasebetlerin Orta Çağ Medeniyetine Etkileri”, (çev. Aydın Çelik), Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 134, İstanbul 2001, 101-1
• Şeyzerî, Abdurrahman b. Nasr, Nihâyetü’r-Rütbe fî Talebi’l-Hisbe, (çev. Abdullah Tunca), İslam Devletinde Hisbe Teşkilâtı, İstanbul 1993.
• Üsâme İbn Münkız, Kitâbü’l-İ’tibâr, (çev. Yusuf Ziya Cömert), İbretler Kitabı, İstanbul 1992.
• Ya’kûbî, Ahmed b. Ebû Ya’kûb, Kitâbü’l-Buldân, (çev. Murat Ağarı), Ülkeler Kitabı, İstanbul 2002.
• Yakut el-Hamevî, Ebu Abdullah Şehâbeddîn, Mûcemü’l-Buldân I-V, (thk. Ferîd Abdulazîz Cundî), Beirut (Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye), t.y. 1001 İcat: Dünyamızda İslâm Mirası, (ed. Salim T. S. al-Hassanî), (çev. Salih Tahir), İstanbul 2010.