Öz
Modality is a semantic category which expresses the relation of the utterance content towards the reality and along with the attitude of the speaker towards the state of affairs described by the utterance. Modality in today’s languages can be expressed through modal words, particles, syntactic constructions, intonation, word order, moods etc. Mood is a grammatical category which signifies modal meanings (Mood is morphological expression of modality). Subjunctive mood, on the other hand, is a subcategory of verbal * 7. Uluslararası Türk Dili Kurultayı’nda sunulan bildirinin (24-28 Eylül 2012, Bilkent Otel ve Konferans Merkezi, Ankara) gözden geçirilmiş varyantıdır.** Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (İstanbul), ozlem.yilmaz@marmara.edu.tr, ozlemyilmaz_spb@hotmail.commood showing that an action has not occurred even if it was necessary, possible, or probable. In other words, subjunctive mood demonstrates that the utterance content has not coincided with reality. Subjunctive mood forms in Turkish are -(E/İ)r idi (its negative form is -mEz idi) and -(y)EcEk idi. This article analyzes these abovementioned forms.
Anahtar Kelimeler
conjugational categories of the verb modality mood subjunctive mood (thought-mood).
Kaynakça
- ASLAN DEMİR, Sema, Türkçede İsteme Kipliği, Semantik - Pragmatik Bir İnceleme, Grafiker Yayınları, Ankara 2008.
- AXMANOVA, Ol’ga S., Slovar’ lingvistiçeskix terminov, İzdaniye vtoroye, stereotipnoye, İzdatel›stvo “Sovetskaya Entsiklopediya”, Moskova 1969.
- BİRAY, Nergis, “Kazak Türkçesinde Modal Söz (Kelimenin Dokuzuncu Türü mü?)”, Turkish Studies, Volume 4/3, 2009, s. 338-361.
- BUSSMANN, Hadumod, Routledge Dictionary of Language end Linguistics, Translated and edited by Gregory P. Trauth and Kerstin Kazzazi, Routledge, London and New York 1996.
- CRYSTAL, David, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th ed., Blackwell Publishing, Oxford 2008.
- DALLI, Hüseyin, “Keremedin (Milino) Ağzında Kiplik Anlamı Taşıyıcıları ve Bunların Sözdizimsel İşlevleri Üzerine Bir İnceleme”, IV. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı’nda sunulan bildiri (27-29 Ekim 2011, Trakya Üniversitesi, Edirne).
- DENİZ YILMAZ, Özlem, “Türkçe Kelime Çekimi Ulamları Dizgesi Üzerine: Ad Çekimi Ulamları”, Dil Araştırmaları, Sayı 10, Ankara 2012, s. 123-139.
- DENİZ YILMAZ, Özlem, Türkiye Türkçesinde Eylemsi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
- DOĞAN, Gürkan ve Ahmet KOCAMAN, “Sözcede Kişisel Tutum ve Belirteçler”, Dilbilim Araştırmaları, Simurg, İstanbul 1999, s. 65-78.
- ERGUVANLI-TAYLAN, Eser ve Ayhan AKSU-KOÇ, “Belirteçlerde Görünüş ve Kiplik İlişkisi”, XXI. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri, Mersin 2007, s. 89-97.
- GADJIAXMEDOV, Nurmagomed E., “Soslagatel’noye nakloneniye glagola v kumıkskom yazıke”, Sovetskaya tyurkologiya, No: 6, Baku 1990, s. 58-63.
- GAK, V. G., Teoretiçeskaya grammatika frantsuzskogo yazıka. Morfologiya. ..., “Vısşaya şkola”, Moskova 1979.
- GRÖNBECH, Kaare, Türkçenin Yapısı, çev. Mehmet Akalın, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
- GUZEV, Viktor G. ve Özlem Deniz-Yılmaz, Opıt postroyeniya ponyatiynogo apparata teorii turetskoy grammatiki: Uçebnoye posobiye na turetskom yazıke, İzdatel›stvo S.-Peterburgskogo universiteta, S.Peterburg 2004.
- GUZEV, Viktor G., “Bitimli (Finit) Şekillerin Türk Gramerindeki Yeri”, Zeynep Korkmaz Armağanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2004, s. 189-194.
- GUZEV, Viktor G., “O razgraniçenii ponyatiy “finitnaya forma” i “liçnaya forma””, Vostokovedeniye, Otvetstvennıye redaktorı V. G. Guzev, O. B. Frolova, Vıpusk 18, Sank-Peterburg 1993, s. 36-42.
- GUZEV, Viktor G., “Teorik Türk Gramerinden: Fiilin Beş Genel Çekimleme Ulamı Üzerine”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (24-29 Eylül 2000), Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt I, Ankara 2007, s. 697-703.
- GUZEV, Viktor G., Oçerki po teorii tyurkskogo slovoizmeneniya: glagol (na materiale staroanatoliyskotyurkskogo yazıka), İzdatel›stvo LGU, Leningrad 1990.
- KERİMOĞLU, Caner, Kiplik İncelemeleri ve Türkçe, 1. bs., Dinazor Kitabevi, İzmir 2011.
- KOCAMAN, Ahmet, “Türkçede Kip Olgusu Üzerine Görüşler”, TDAY Belleten 1980-1981, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983, s. 81-85.
- KONDAKOV, Nikolay İ., Logiçeskiy slovar’, İzdatel›stvo “Nauka”, Moskova 1971.
- MEL’NIKOV, Gennadiy P., Sistemologiya i yazıkovıye aspektı kibernetiki, Sovetskoye radio, Moskova 1978.
- NASILOV, Dmitriy M., Struktura vremen indikativa v drevneuygurskom yazıke (po pamyatnikam uygurskogo pisma), Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata filologiçeskix nauk, Moskova 19 ÖZ ÖZCAN, Aynur, “Özbek ve Türkiye Türkçesinde “Olasılık-Tahmin” Bildiren Modal Sözler”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2004, s. 2253-2264. PANFILOV, V. Z., Vzaimootnoşeniye yazıka i mışleniya, İzdatel›stvo “Nauka”, Moskova 1971.
- RENTZSCH, Julian, “Türk Dillerinde Kipsellik ve Kipselliğin Anlambilimsel Haritası”, Bilig. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 67, Ankara 2013, s. 129-168.
- RUHİ, Şükriye, Deniz ZEYREK ve Necdet OSAM, “Türkçede Kiplik Belirteçleri ve Çekim Ekleri İlişkisi Üzerine Bazı Gözlemler”, Dilbilim Araştırmaları, Kebikeç Yayınları, Ankara 1997, s. 105-111.
- TUMAŞEVA, D. G., “Modal’nıye formı tatarskogo glagola i mejkategorial’nıye svyazi”, Sovetskaya tyurkologiya, № 4, Baku 1990, s. 3-9.
- UL’MEZOVA, Leyla M., “O termine «soslagatel’noye nakloneniye» v tyurkskix yazıkax (na primere karaçayevo-balkarskogo i turetskogo yazıkov)”, Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta, Seriya 13, Vostokovedeniye, Afrikanistika, 2012, s. 42-46.
- Yazıkoznaniye, Bol’şoy entsiklopediçeskiy slovar’, Glavnıy redaktor V. N. Yartseva, 2-ye izdaniye, “Bol’şaya Rossiyskaya entsiklopediya”, Moskova, 2000.
Öz
Kiplik (modalite), anlatım içeriğinin gerçekle bağıntısını, konuşanın anlatım içeriği üzerine tutumunu yansıtan ve dünya dillerinde kiplik sözcüğü (modal sözcük), yaraç (partikel), söz dizimsel yapı, ton (intonasyon), sözcük sırası, kip (mod) gibi çeşitli dil araçlarıyla iletilen anlamsal (kavramsal) bir ulamdır. Kip, kiplik anlamlarının şekil bilimsel (dil bilgisel) yöntemle ifade edilmesidir. Gerçekleş(tiril)memiş olanak kipi ise eylemin gerçekleşmesi gerekli, mümkün veya muhtemel iken aslında gerçekleşmediğini, yani anlatım içeriğinin gerçeğe denk düşmediğini bildiren bir kiptir.
Türkiye Türkçesinde gerçekleşmemiş olanak kipi şekilleri, -(E/İ)r idi (olumsuzu -mEz idi) ve -(y)EcEk idi’dir. İşte bu makalede söz konusu şekiller ele alınmakta ve incelenmektedir.
Anahtar Kelimeler
fiil çekimi ulamları; kiplik; kip; gerçekleşmemiş olanak kipi (konyunktif subjonktif)
Kaynakça
- ASLAN DEMİR, Sema, Türkçede İsteme Kipliği, Semantik - Pragmatik Bir İnceleme, Grafiker Yayınları, Ankara 2008.
- AXMANOVA, Ol’ga S., Slovar’ lingvistiçeskix terminov, İzdaniye vtoroye, stereotipnoye, İzdatel›stvo “Sovetskaya Entsiklopediya”, Moskova 1969.
- BİRAY, Nergis, “Kazak Türkçesinde Modal Söz (Kelimenin Dokuzuncu Türü mü?)”, Turkish Studies, Volume 4/3, 2009, s. 338-361.
- BUSSMANN, Hadumod, Routledge Dictionary of Language end Linguistics, Translated and edited by Gregory P. Trauth and Kerstin Kazzazi, Routledge, London and New York 1996.
- CRYSTAL, David, A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th ed., Blackwell Publishing, Oxford 2008.
- DALLI, Hüseyin, “Keremedin (Milino) Ağzında Kiplik Anlamı Taşıyıcıları ve Bunların Sözdizimsel İşlevleri Üzerine Bir İnceleme”, IV. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı’nda sunulan bildiri (27-29 Ekim 2011, Trakya Üniversitesi, Edirne).
- DENİZ YILMAZ, Özlem, “Türkçe Kelime Çekimi Ulamları Dizgesi Üzerine: Ad Çekimi Ulamları”, Dil Araştırmaları, Sayı 10, Ankara 2012, s. 123-139.
- DENİZ YILMAZ, Özlem, Türkiye Türkçesinde Eylemsi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
- DOĞAN, Gürkan ve Ahmet KOCAMAN, “Sözcede Kişisel Tutum ve Belirteçler”, Dilbilim Araştırmaları, Simurg, İstanbul 1999, s. 65-78.
- ERGUVANLI-TAYLAN, Eser ve Ayhan AKSU-KOÇ, “Belirteçlerde Görünüş ve Kiplik İlişkisi”, XXI. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri, Mersin 2007, s. 89-97.
- GADJIAXMEDOV, Nurmagomed E., “Soslagatel’noye nakloneniye glagola v kumıkskom yazıke”, Sovetskaya tyurkologiya, No: 6, Baku 1990, s. 58-63.
- GAK, V. G., Teoretiçeskaya grammatika frantsuzskogo yazıka. Morfologiya. ..., “Vısşaya şkola”, Moskova 1979.
- GRÖNBECH, Kaare, Türkçenin Yapısı, çev. Mehmet Akalın, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
- GUZEV, Viktor G. ve Özlem Deniz-Yılmaz, Opıt postroyeniya ponyatiynogo apparata teorii turetskoy grammatiki: Uçebnoye posobiye na turetskom yazıke, İzdatel›stvo S.-Peterburgskogo universiteta, S.Peterburg 2004.
- GUZEV, Viktor G., “Bitimli (Finit) Şekillerin Türk Gramerindeki Yeri”, Zeynep Korkmaz Armağanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2004, s. 189-194.
- GUZEV, Viktor G., “O razgraniçenii ponyatiy “finitnaya forma” i “liçnaya forma””, Vostokovedeniye, Otvetstvennıye redaktorı V. G. Guzev, O. B. Frolova, Vıpusk 18, Sank-Peterburg 1993, s. 36-42.
- GUZEV, Viktor G., “Teorik Türk Gramerinden: Fiilin Beş Genel Çekimleme Ulamı Üzerine”, IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri (24-29 Eylül 2000), Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt I, Ankara 2007, s. 697-703.
- GUZEV, Viktor G., Oçerki po teorii tyurkskogo slovoizmeneniya: glagol (na materiale staroanatoliyskotyurkskogo yazıka), İzdatel›stvo LGU, Leningrad 1990.
- KERİMOĞLU, Caner, Kiplik İncelemeleri ve Türkçe, 1. bs., Dinazor Kitabevi, İzmir 2011.
- KOCAMAN, Ahmet, “Türkçede Kip Olgusu Üzerine Görüşler”, TDAY Belleten 1980-1981, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1983, s. 81-85.
- KONDAKOV, Nikolay İ., Logiçeskiy slovar’, İzdatel›stvo “Nauka”, Moskova 1971.
- MEL’NIKOV, Gennadiy P., Sistemologiya i yazıkovıye aspektı kibernetiki, Sovetskoye radio, Moskova 1978.
- NASILOV, Dmitriy M., Struktura vremen indikativa v drevneuygurskom yazıke (po pamyatnikam uygurskogo pisma), Avtoreferat dissertatsii na soiskaniye uçenoy stepeni kandidata filologiçeskix nauk, Moskova 19 ÖZ ÖZCAN, Aynur, “Özbek ve Türkiye Türkçesinde “Olasılık-Tahmin” Bildiren Modal Sözler”, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2004, s. 2253-2264. PANFILOV, V. Z., Vzaimootnoşeniye yazıka i mışleniya, İzdatel›stvo “Nauka”, Moskova 1971.
- RENTZSCH, Julian, “Türk Dillerinde Kipsellik ve Kipselliğin Anlambilimsel Haritası”, Bilig. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 67, Ankara 2013, s. 129-168.
- RUHİ, Şükriye, Deniz ZEYREK ve Necdet OSAM, “Türkçede Kiplik Belirteçleri ve Çekim Ekleri İlişkisi Üzerine Bazı Gözlemler”, Dilbilim Araştırmaları, Kebikeç Yayınları, Ankara 1997, s. 105-111.
- TUMAŞEVA, D. G., “Modal’nıye formı tatarskogo glagola i mejkategorial’nıye svyazi”, Sovetskaya tyurkologiya, № 4, Baku 1990, s. 3-9.
- UL’MEZOVA, Leyla M., “O termine «soslagatel’noye nakloneniye» v tyurkskix yazıkax (na primere karaçayevo-balkarskogo i turetskogo yazıkov)”, Vestnik Sankt-Peterburgskogo universiteta, Seriya 13, Vostokovedeniye, Afrikanistika, 2012, s. 42-46.
- Yazıkoznaniye, Bol’şoy entsiklopediçeskiy slovar’, Glavnıy redaktor V. N. Yartseva, 2-ye izdaniye, “Bol’şaya Rossiyskaya entsiklopediya”, Moskova, 2000.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 5 Kasım 2014 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2014 Cilt: 1 Sayı: 1 |
