Risâle-i Sâbûn-Gerlik

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1, 45 - 69, 01.06.2016

Serap Alper

Öz

Meslekler, toplumların yaşam biçimlerini yansıtır. Bir toplumda icra edilen mesleklere ve bu mesleklere

verilen öneme bakılarak o toplumun kültürel yapısı hakkında fikir edinilebilir. Meslek loncalarındaki

yapılanma da devlet teşkilatlanmasını aydınlatmaya yarar. Risâle-i Sâbûn-gerlik, dil özelliklerine göre XVIII.

yüzyıl sonu ile XIX. yüzyıl başlarında, Doğu Türkçesinin klasik sonrası devrinde, Çin Halk Cumhuriyeti

Uygur Özerk bölgesinde, hususiyle Kaşgar ve Hoten’de yazıldığını tahmin ettiğimiz bir meslek risalesidir.

Molla Muhammed Miskin Gedayî tarafından yazılmış olan eser, fütüvvetname niteliği taşımaktadır. Risalede,

sabunculuk mesleğinin ne olduğu ya da nasıl icra edildiğinden ziyade işlerin dinî bir ritüele ve belli ahlakî

kurallara dahil olarak yapılması, kuralların meslek ehli tarafından iyice bilinmesi ve her işte risaleye uygun

hareket edilmesi gerekliliği belirtilmekte, risaleye uygun hareket edenlerin Allah katında mertebelerinin

yükseltileceği, ödüllendirilecekleri; uymayanların cezalandırılacağı anlatılmaktadır. Bu yönüyle Anadolu’nun

sosyal hayatının düzenlenmesinde XIII. yüzyıldan itibaren büyük bir rol oynadığını gördüğümüz, sanatkâr ve

esnaf zümreleri arasında yayılmış, sosyo-ekonomik özelliği ağır basan Ahi teşkilatı ve teşkilatın nizamnamesi

tarzındaki fütüvvetname geleneğinin Doğu Türklük sahasında da olabileceğini düşündürmektedir. Bunda,

Moğol hâkimiyeti zamanında Hindistan’da revaç bulan ve daha sonra Maveraünnehir’de yayılan kesbname

geleneği ve daha öncesinde XI. yüzyılda kaleme alınmış olan Divanu Lugati’t-Türk’te geçen akı “eli açık, cömert;

yiğit” kelimesini ve akılık olgusunun eski Türk boy ve toplulukları arasındaki öneminin etkisi büyüktür.

Anahtar Kelimeler

Kesbname, Fütüvvetname, Meslek, Risale

Kaynakça

• Alyılmaz, Semra, Risâle-i Mûze-dûzluk (İnceleme-Metin-Dizin), Elik Yayınları, Ankara 2011.
• Ata, Aysu, “Moğol Fütuhatı ve Doğu-Batı Türk Yazı Dili Kavramları Üzerine”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17 /1, Ankara 2011, s. 29-37.
• Eckmann, Janos, “Çağatayca”, çev. Mehmet Akalın, Tarihî Türk Şiveleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 3. baskı, Ankara 1988, s. 211-245.
• Eker, Ümit- İnal Zal, “Risāle-i Temürçilik”, Uluslar arası Uygur Araştırmaları Dergisi, S 4, 2014, s. 11-23.
• Harman, Ömer Faruk, “Dânyâl”, İslam Ansiklopedisi, C VIII, 1993, s. 480-481.
• Kanar, Mehmet, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul 2009.
• Kaşgarlı, Sultan Mahmut, Modern Uygur Türkçesi Grameri, Orkun Yay., İstanbul 1992.
• Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi) haz. Ömer Özsoy, İlhami Güler, Ankara 1997.
• Köprülü, Fuad, “Çağatay Edebiyatı”, İslam Ansiklopedisi, C III, 1945, s. 270-323.
• Necip, Emir Necipoviç, Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, çev. İklil Kurban, TDK, Ankara 2013.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Fütüvvetnâme”, İslam Ansiklopedisi, C XIII, 1996, s. 264-265.
• Öztürk, Rıdvan, Yeni Uygur Türkçesi Grameri, TDK, Ankara 2010.
• Steingass, F., A Comprehensive Persian-English Dictionary, Beirut 1975.
• Tekin, Talat, Türk Dillerinde Birincil Uzun Ünlüler, Simurg Yay., Ankara 1995.
• Tekin, Talat, Orhon Türkçesi Grameri, İstanbul 2003.