Ortaçağ İslâm Dünyasında Bir Ok Mancınığı: Kuşkencîr

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1, 93 - 108, 01.06.2016

Osman G. Özgüdenli , İbrahim Duman

Öz

Tarih boyunca savaşlarda birçok savaş âleti kullanılmıştır. Ok mancınıkları bu savaş âletlerinden

birisidir. Ok mancınıklarının pek çok çeşidi vardır. Bu çalışmada, Ortaçağ İslâm dünyasında kullanılan

kuşkencîr isimli ok mancınığı incelenecektir. Kuşkencîrin kelime anlamı sözlüklerde “kale duvarında delik

açan” savaş âleti olarak geçmektedir. Kaynaklardan anlaşıldığı kadarıyla, bu savaş âletinden daha çok

muhasara savaşlarında, taarruz silȃhı olarak istifade edilmiştir. Yine zaman zaman savunma silȃhı olarak

da kullanılmıştır. Kuşkencîr, Ortaçağ İslȃm dünyasında, doğuda Çin sınırlarından batıda Anadolu ve Mısır’a

kadar geniş bir coğrafyada kullanılmıştır. Güçlü bir mekanizmaya sahip olan kuşkencîr, tarihî kaynakların

yanında, pek çok şairin divanında da zikredilmiştir. Menûçehrî-yi Dâmgânî, Sûzenî-yi Semerkandî,

Evhadu’d-dîn-i Enverî ve Şimâlî-yi Dihistânî gibi Ortaçağ İran şairleri, kuşkencîri şiirlerinde güç simgesi

olarak zikretmişlerdir. Kuşkencîrden XV. yüzyılda ateşli silȃhların yayılmaya başlamasına kadar istifade

edildiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kuşkencîr, Ok Mancınığı, Mancınık, Savaş, Ortaçağ İslȃm Dünyası’nda Silȃh

Kaynakça

• Ahmed b. Mahmûd, Selçuk-nâme, I, haz. Erdoğan Merçil, İstanbul 1977.
• ‘Alî Ekber Dehhodâ, Lugat-nâme, neşr. Muhammed Muʻîn, XXII/A, Tahran 1336/1957.
• ‘Alî Eşref Sâdikî, “Zabthâ-yi mutefâvitî ez-kasîde-yi Menûçehrî der-do cong ve yek tezkire”, Costârhâ-yi Edebî-yi Mecelle-yi ʻİlmî-Pejûheşî, 178, (1391/2012), s. 1-28.
• ‘Alî Merdî et-Tarsûsî, Tabsiratu erbâbi’l-elbâb fî keyfiyyeti’n-necât fî’l-hurûb, neşr. Karen Sader, Dâr-ı Sâdr, Beyrut 1998.
• Altheim, Franz, Tarihçi Gözüyle Asya’nın Avrupa’ya Öğrettiği, Türkçe terc. Emin Türk Eliçin, İstanbul 1967.
• Anna Komnena, Alexiad: Malazgirt’in Sonrası, Türkçe terc. Bilge Umar, İstanbul 1996.
• Asker Behrȃmî, İran Bayramları, Türkçe terc. Nihat Değirmenci, İstanbul 2016.
• Bakır, Abdulhalik, “Ortaçağ İslam Dünyasında Deri, Tahta ve Kağıt Sanayi”, Belleten, LXV/242, (2001), s. 75-160.
• Bradbury, Jim, The Medieval Archer, The Boydell Press, Woodbridge 1985.
• Cahen, Claude, “Un traité d’Armurerie composé pour Saladin”, Bulletin d’etudes Orientales, 12, (1947/48), s. 103-163.
• Dennis, George T., “Flies, Mice, and the Byzantine Crossbow”, Byzantine and Modern Greek Studies, 7, (1981), s. 1-5.
• Dien, Albert E., “A Study of Early Chinese Armor”, Artibus Asiae, 43, 1/2, (1981), s. 5-66.
• Erdoğan, Abdulkadir, Hȃrezmşȃhlar İmparatorluğu’nda Askerî Teşkilat, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2004.
• Evhadu’d-dîn-i Enverî, Dîvân, I, neşr. Muhammed Takî Muderris-i Rezevî, Tahran 1347/1968.
• Fahr-i Mudebbîr (Fahru’d-dîn Muhammed b. Mansûr Mubârekşâh), Âdâbu’l-harb ve’ş-şecâʻa, neşr. Ahmed Suheylî-yi Hânsarî, Tahran 1346/1967.
• Firdevsî-yi Tûsî, Şâh-nâme, I, (Moscow Edition), Hermes Publisher, Tahran 2015.
• Gorman, Stuart, The Technological Development of the Bow and the Crossbow in the Later Middle Ages, (Unpublished PhD Thesis), Trinity College Dublin, Dublin 2016.
• Göksu, Erkan, Türk Kültüründe Silah, İstanbul 2015.
• Göksu, Erkan, Türkiye Selçuklularında Ordu, Ankara 2010.
• Hasan Enverî, Ferheng-i bozorg-i sohen, VI, Tahran 1382/2003.
• Hinz, Walter, İslâm’da Ölçü Sistemleri, Türkçe terc. Acar Sevim, İstanbul 1990.
• Huuri, Kalervo, “Zur Geschichte des mittelalterlichen Geschützwesens aus orientalischen Quellen”, Studia Orientalia, IX/3, (1941), s. 1-261.
• İbn Bîbî, el-Evâmiru’l-‘Alâ’iyye fî’l-umûri’l-‘Alâ’iyye, tıpkıbasım Adnan Sadık Erzi, Ankara 1956; Türkçe terc. Mürsel Öztürk, el-Evâmîru’l-Alâ’iyye fî’l-umûri’l-Alâ’iyye [Selçuk-name], II, Ankara 1996.
• Muhtasar metin, neşr. M. Th. Houtsma, Histoire des Seldjoucides d’Asie Mineure d’après l’Abrégé du Seldjouknameh d’Ibn Bībī. Texte Persan publié d’après le Ms. de Paris, Recueil de textes relatifs à l’Histoire des Seldjoucides, vol. IV, Leiden 1902; Almanca terc. Herbert W. Duda, Die Seltschukengeschichte des Ibn Bībī, Kopenhagen 1959.
• İbn Erenboga ez-Zeredkâş, el-Enîk fî’l-menâcinîk, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi (TSMK), III. Ahmed, nr. 3469; neşr. İhsân Hindî, Câmiʻatu Haleb, Haleb 1985.
• Kallek, Cengiz, “Men”, DİA, XXIX, (2004), s. 105-107.
• Khorasani, Manouchehr Moshtagh, Lexicon of Arms and Armor from Iran: A Study of Symbols and Terminology, Tübingen 2010.
• Khorasani, Manouchehr Moshtagh, Persian Archery and Swordsmanship: Historical Martial Arts of Iran, Frankfurt 2013.
• Marsden, E. W., Greek and Roman Artillery -Historical Development-, Oxford 1969.
• Menûçehrî-yi Dâmgânî, Dîvân, neşr. Muhammed Debîr Siyâkî, Tahran 1338/1959.
• Merçil, Erdoğan, “Türkçe Selçuknâme’ye Göre Malazgirt Savaşı”, İ.Ü.E.F. Tarih Enstitüsü Dergisi, 2, (1971), s. 17-50.
• Muhammed Caʻfer Yȃhakkî, Ferheng-i esȃtîr ve işȃrȃt-i dȃstȃnî der-edebiyȃt-i Fȃrsî, Tahran 1375/1996.
• Muhammed Huseyn-i Burhân, Burhân-i kâtiʻ, neşr. Muhammed Muʻîn, III, Tahran 1362/1983.
• Muhammed Muʻîn, Ferheng-i Fârsî, II, Tahran 1381/2002.
• Muhammed Nûr-Muhammedî - Huseyn Bayâtlû, “Tenevvuʻ ve tekâmul-i pertâbehâ-yi cengî der-dovre-yi İslâmî”, Târîh u Temeddun-i İslâmî, 16, (1391/2012), s. 87-116.
• Muhammed Nûr-Muhammedî-yi Necefâbâdî - Huseyn Bayâtlû, “Envâʻ-yi mencinîkhâ-yi dovre-yi İslâmî ber-esâs-i sâzukâr, sâhtâr, kârkerd ve nevʻ-i pertâbehâ-yi cengî”, Mutâlaʻât-i Târîh-i İslâm, 20, (1393/2014), s. 167-206.
• Needham, Joseph - Robin D. S. Yates, Science and Civilisation in China, vol. V, Chemistry and Chemical Technology, Part VI, Military Technology: Missiles and Sieges, Cambridge 1994.
• Nicolle, David, Medieval Siege Weapons (2): Byzantium, the Islamic World & India AD 476-1526, Illustrated by Sam Thompson, Osprey Publishing, Oxford 2003.
• Nicolle, David, Sassanian Armies The Iranian Empire Early 3rd tomid-7th Centuries AD, Colour plates Angus McBride, Montvert Publications, 1996.
• Nicolle, David - Graham Turner, Armies of the Caliphates 862-1098, Osprey Publishing, 1998.
• Nishimura, David, “Crossbows, Arrow-Guides, and the Solenarion”, Byzantion, LVIII, (1988), s. 422-435. Nizâmî-yi Gencevî, Husrev u Şîrîn, Mu’essese-yi Matbûʻât-ı ‘İlmî, Tahran 1960.
• Oman, C. W. C., Ok, Balta ve Mancınık: Ortaçağda Savaş Sanatı 378-1515, Türkçe terc. İsmail Yavuz Alogan, İstanbul 2013.
• ‘Omer Hayyâm-i Nîşâbûrî, Novrûz-nâme, neşr. ‘Alî Hasûrî, Tahran 1343/1964.
• Öngel, Hasan Basri, “Gelişim Sürecinde Erken İç Asya Türk Okçuluğu”, G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, 2, (2001), s. 189-215.
• Özdal, Ahmet, Türklerin Savaş Sanatı: Aldatıcı Taktikler & Farklılaşan Stratejiler, İstanbul 2008.
• Payne-Gallwey, Ralph, The Book of the Crossbow, New York 1995.
• Pétrin, Nicole, “Philological Notes on the Crossbow and Related Missile Weapons”, Greek, Roman and Byzantine Studies, 33/3, (1992), s. 265-291.
• Piyadeoğlu, Cihan, “Gazneliler ve Büyük Selçuklular’da Bayramlar ve Bayram Kutlamaları”, Turkish Studies, 5/4, (2010), s. 1412-1420.
• Rizâ-kulu Han Hidâyet, Ferheng-i encumen-ȃrâ-yi Nâsirî, (basım yeri ve tarih yok).
• Seyf Yaʻkûb el-Herevî, Târîh-nâme-yi Herât, neşr. Muhammed Zübeyr es-Siddikî, Kalküta 1944.
• Sezgin, Fuat, İslam’da Bilim ve Teknik: Arap-İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsü Aletler Koleksiyonu Kataloğu, V, Türkçe terc. Abdurrahman Aliy, Ankara 2007.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre, “Sāsānilerde Askeri Teşkilat, Silah Teknolojisi ve Savaş Stratejileri”, Turkish Studies, 8/5, (2013), s. 675-703.
• Steingass, F., A Comprehensive Persian-English Dictionary, London 1963.
• Sûzenî-yi Semerkandî, Dîvân, neşr. Nâsiru’d-dîn-şâh-i Huseynî, Tahran 1338/1959.
• Qureshi, Ishtiaq Husain, The Administration of the Sultanate of Dehli, Lahore 1944.
• Uyar, Mustafa, “Ādāb el-Harb ve el-Şecā’a’ye Göre Hisar ve Kuşatma Geleneği”, AÜ DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 25/40, (2006), s. 215-224.
• Yücel, Ünsal, Türk Okçuluğu, Ankara 1999.