Siyaset Kültürü ve Sebüktegin’in Pendnâme’si Üzerine Değerlendirmeler

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 2, 377 - 386, 12.12.2017

Hasan Hüseyin Adalıoğlu

Öz

Bu çalışmada siyaset geleneği açısından Sebüktegin’in Pendnâmesi’ni ele alacağız. Eser, İslamî gelenekte

ilk örneği Kur’an-ı Kerim’de geçen ve babadan oğula/veliahda yapılan nasihatleri veya yazılan siyasî, ahlakî

ve dinî içerikli tavsiyeleri içeren bir pendnâme/nasihatnâmedir. Sebüktegin’in Pendnâme’si, Şehnâme

ve Kutadgu Bilig’den önce yazılmış ve ilk Müslüman-Türk hükümdarlarının idare ve devlet görüşlerini

anlamamıza yarayan oldukça önemli bir belgedir. Gazneli Devleti’nin temellerini atan Sebüktegin’in, oğlu

Emir (Gazneli) Mahmud’a, devlet yönetiminde nasihatlerini içeren bir siyasî ahlak risalesidir. Bilge bir

insanın hayat tecrübesinin ürünü olan bu nasihatnâme, aynı zamanda bir Müslüman-Türk hükümdarın

uyması gereken siyaset kurallarını da tespit ediyor. Temelinde adalet olan devlet idaresi, teşkilat, yönetici

nitelikleri, yöneten-yönetilen ilişkileri gibi konulara tahsis edilen bu Pendnâme’yi, kendisinden önce ve sonra

kaleme alınmış bazı siyasetnâme ve pendnâme türü eserleri dikkate alarak değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Pendnâme, Sebüktegin, siyasetnâme, siyaset, nasihat

Evaluations Of Sebüktegin’s Pandnāma And Political Culture

Öz

In this study, Sebüktegin’s Pandnāma will be examined from the perspective of political tradition. This

work is a particular kind of pandnāma; one which incorporates political, ethical, and religious advice that

has been passed from a father to his son along with guidance found in the Quran. This Pandnāma was written

prior to Şhāhnāma and Kutadgu Bilig and is a vital document in helping to elucidate the administrative

and political views of the first Muslim-Turk Sovereigns. This Pandnāma is a political morality document,

containing advice about state goverment from Sebüktegin, who laid the foundations of the Ghaznavid State,

for his son Amir (Ghaznavid) Mahmud. This work represents a wise man’s life experiences; in addition to

this it determines many political rules to which a Muslim sovereign must adhere. The Pandnāma mentions

such topics as state administration and organisation, administrator qualifications, and the relations between

the goverrning and governed. We will endeavour to evaluate this Pandnāma by considering other, later,

Pandnāmas and Political Treatise.

Anahtar Kelimeler

Pandnāma, Sebüktegin, Political Treatise, politics, advice

Kaynakça

• Abdülhamid el-Kâtib, Doğunun Hükümdarı, Arapçadan çev. Güldane Gündüzöz - Soner Gündüzöz, Antik Dünya Klasikleri, İstanbul 2007.
• Adalıoğlu, Hasan Hüseyin, “Siyasetnâme”, DİA, XXXVII, (2009), s. 304-306.
• _______,Sultana Öğütler Alaeddin Keykubat’a Sunulan Siyasetnâme, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2005.
• Arslan, Mahmud, “Eski İran Devlet Geleneği ve Siyasetnâmeler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi-1. Sayıdan Ayrı Basım, Edebiyat Fakültesi Basımevi, (1989), s. 231-262.
• Atalay, Mehmet, “Ebu’l-Feth el-Bustî’nin Kasîde-i Nûniyye’sinin Diyarbakırlı Said Paşa Tarafından Yapılan Türkçe Manzum Tercümesi”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 27, Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı, (2005), s.145-154.
• Barthold, V. V., İslam Medeniyeti Tarihi, çev. M. Fuad Köprülü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayını, Ankara 1973.
• Bosworth, C. E., “Early Sources for The History of The First Gaznahvid Sultans, (977-1041)”, The Islamic Quarterly, VIII/1-2, London (1963), s. 3-22.
• _______,The Ghaznavids: Their Empire Afghanistan and Easten Iran, Edinburg University, Edinburg 1963.
• _______,The Later Ghaznavids: Splendour and Decay, 1040-1186, Edinburg University, Edinburg 1977.
• Çerçi, Faris, “Malik el-Eşter’e Verdiği Ahid-Nâme’ye Göre Hz. Ali’nin Yönetim Anlayışı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S 28, (2007), s. 89-125.
• Durmuş, İsmail, “İbnü’l-Mukaffa”, DİA, XXI, (2000), s. 130-134.
• Gündüzöz, Güldane - Soner Gündüzöz, “Arap Edebiyatında İlk Siyasetnâme Ahd ü Mervan Üzerine”, EKEV Akademi Dergisi, XI/31, (2007), s. 217-232.
• Hazret-i Emir Ali İbn-i Ebî Talib, Nehcü’l-Belâğa, Hz. Ali’nin Hutbeleri, Vasiyetleri, Emirleri, Mektupları, Hikmet ve Vecizeleri, haz. Abdülbaki Gölpınarlı, Kapı Yayınevi, 1418/1997.
• İbn Khallikan’s, Kitâbu vefeyâti’l-‘ayân, Biographical Dictionary, By Mac Guckin Slane, vol. II, Paris 1842.
• İbnü’l-Esîr, el-Kāmil fi’t-Tarih, çev. Abdullah Köşe, C VI, Bahar Yayınları, İstanbul 1991.
• İnalcık, Halil, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayınları, İstanbul 2000.
• Kavak, Özgür, “Meşhur Bir Mektubun İzinde: Vezir Tahir b. Hüseyin’in Oğlu Abdullah’a Nasihatleri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 41, (2011/2), s. 59-106.
• Keykâvus, Kabusnâme, çev. Mercimek Ahmet, 3. bs., Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1974.
• Kurtuluş Rıza, “Şebânkâreî”, DİA, XXXVIII, (2010), s. 391-392.
• Merçil, Erdoğan, “Sebüktegin’in Pendnâmesi (Tanıtma, Farsça Metin ve Türkçeye Çevirisi)”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, (1975), s. 203-225.
• _______,“Sebüktegin”, DİA, XXXVI, (2009), s. 262-263.
• Muhammed Nazım, “The Pand-Nāmah of Subuktigin”, JRAS, (1933), s. 605-628.
• _______,Sultan Mahmud of Ghazna: The Life and Times, Cambridge University, Cambridge 1931.
• Rosenthal, Erwin I. J., Ortaçağda İslam Siyaset Düşüncesi, çev. Ali Çaksu, İz Yayıncılık, İstanbul 1996.
• Yüce Kur’an ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli, haz. A. Şener, M. C. Sofuoğlu ve M. Yıldırım, İzmir 2014.